Kitap Kapağı. cdr

5. Bölgenin Ekonomisi 

X.  yüzyılda  yazıldığı tahmin edilen Hudûdü’l-âlem,  Bâdgîs’den  nimeti  bol bir  yer 

olarak bahsetmiştir (s. 59). Hâfız-i Ebrû bölgenin verimli olduğunu, gür otlakları ve tarımı 

nedeniyle birçok insan ve hayvanın burada yaşayabildiğini kaydetmiştir (Hâfız-i Ebrû, 1349, 

s.  32;  Hâfız-i  Ebrû,  1349,  s.  42).  Bâdgîs’e  bağlı  Kabrûn’da  çok  fazla  koyun 

yetiştirilmekteydi. Orduların en önemli unsuru olan atlar da bölgede bolca yetiştirilmekteydi 

ve  çok  meşhurdu  (İsfizarî,  1338,  C.II,  s.21).  Burada  yetiştirilen  atlar  bölge  ekonomisine 

büyük  bir  katkı  sağlamaktaydı.  Bölgenin  gür  otlaklara  sahip  olması  at  yetiştiriciliğini 

kolaylaştırmaktaydı. Nitekim çok defa atların semizleşmesi için buraya gönderildiği Timurlu 

kaynaklarında  mevcuttur. Kertler, Bâdgîs’ten Herât’a at  getirip  satarlardı (Şerefüddin  Ali 

Yezdî,  2013,  s.  31).  Nüfusun  seyrek  olması,  gür  otlaklar  ve  ormanlık  alanların  çokluğu 

nedeniyle bölgede yabanî hayvan sayısı ve çeşidi de oldukça fazlaydı. Bunun sonucu olarak 

Bâdgîs’in yabanî hayvan kürkleri de meşhurdu (Hâfız-i Ebrû, 1349, s. 111).  

Orta  Çağ’da  burada  başta  sert  kabuklular  olmak  üzere  soğuk  iklime  elverişli  çok 

çeşitli meyveler yetişirdi. Buğday tarımı yaygındı (Hamdullah Müstevfi, 1919, s. 147). En 

meşhur tarım ürünü ise fıstık idi (Barthold &Allchin, 1986, s. 857; Hâfız-i Ebrû, 1349, s. 95; 

İbni Batûta 1983, s. 272; İsfizârî, 1338, C.II, s. 134; Hamdullah Müstevfî, 1919, s. 151). 

Çünkü  buranın  fıstığı  hem  yumuşak, hem  içleri kolay  çıkmakta hem da tadı çok güzeldi. 

Fıstığın içinin kolay açılması nedeniyle insanın yüzüne güldüğüne inanılırdı  (Hâfız-i Ebrû, 

1349, s. 100). Fıstığın hasat döneminde Herât’tan insanlar çalışmak için buraya gelirlerdi. 

Toplanan bu fıstıklar çevre şehirlere satılırdı. Bâdgîs ve Herât halkının bir kısmı geçimlerini 

bundan  sağlarlardı.  Mevsimlik  göç  dolayısıyla  Bâdgîs’te  canlılık  yaşanırdı  (Hamdullah 

Müstevfî, 1919, s. 151; Strange, 2015, s. 502). Bir kişi bir başkasının fıstığını çalarsa onun 

eşeğini kurdun yiyeceğine inanılıyordu (Hâfız-i Ebrû, 1349, s. 95). Burada üzüm de bolca 

yetiştirilen ürünler arasındaydı (Piyadeoğlu, 2011, s. 181). Bâdgîs’te çok çeşitli meyveler 

yetişirdi.  Baba  Şeyhî  ismini  taşıyan  kavunları  meşhurdu  (Kalkan,  2015,  s.  529).  Kavun 

pazarının hâsılatı her yıl 50 bin Kebekî Dînâr’dı.  

Bâdgîs’in  yüksek olması  nedeniyle ormanlık alanlar da  yaygındı. Herât’ın ormanı 

ihtiyacını karşılayamamaktaydı. Yakacak  ve  inşaatlarında kullanılacak kereste  ihtiyacının 

çoğu Bâdgîs’ten getirilmekteydi (Aka, 2000, s. 131; Aka, 2005a, s. 67; Hâfız-i Ebrû, 1349, 

s. 100; İsfizârî 1338, C.I, s. 133-134). Bâdgîs’ten gelen ardıç ağacı oldukça dayanıklıydı. 

Yıllarca toprak yapının içinde ve toprağa gömülü olmasına rağmen çürümüyordu (Hâfız-i 

Ebrû, 1349, s. 42).  

Bâdgîs’te Sâmânîlerden Timurlulara kadar olan dönemde Serahs yolundaki Cebelü-

Fidda’da (Kûh-i Sîm-Gümüş Dağı) (Hâfız-i Ebrû, 1349, s. 95) ve Herât’ın kuzeydoğusunda 

bulunan  Penchîr  veya  Nehcîr  adıyla  bilinen  yerde  gümüş  madeni  işletilmekteydi  (Aka, 

2005b, s. 24; İbn Havkal, 1992, s. 220; İstahrî, 1989, s. 212;Makdîsî, 1994, s. 271; Lombard, 

1983, s. 165; Strange, 2015, s. 502; Uslu, 1997, s. 164).  

Neretû Kalesi civarındaki kömür madeni buraya ekonomik canlılık getirmişti (Hâfız-

i Ebrû, 1349: 108). Bâdgîs’de yılın çoğu zamanında rüzgâr hiç eksik olmazdı. Bölge insanı 

---

62 

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun  

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun 

 

Orta  Çağ’da  bu  durumu  lehine  çevirmeyi  bilmiş  ve  rüzgâr  değirmenlerini  bolca 

kullanmışlardır (Hamdullah Müstevfi, 1919, s. 148). Bâdgîs, Orta Çağ’ın Herât’ı için hayatî 

önem taşıyan malların tedarikçisiydi. Oradan atlar, başta koyun olmak üzere çeşitli küçükbaş 

hayvanlar, tahıl ve kereste gelirdi.