|
Balalar h’a’m jas o’spirimlerdin’ fizikalıq rawajlanıwı h’a’m og’an ja’miyetlik gigienalıq faktorlardın’ ta’siri.
Fizikalıq rawajlanıw degende biologiyalıq rawajlanıwdın’ jas da’rejesin belgilep beriwshi morfo-fiziologiyalıq belgiler jıyındısı tu’siniledi.
fizikalıq rawajlanıw o’sip kiyatırg’an organizm densawlıg’ının’ a’h’miyetli ko’rsetkishi esaplanadı. Fizikalıq rawajlanıw organizmnin’ jetilisiw, qa’liplesiw protsesslerin onın’ biologiyalıq jasqa sa’ykesligin xarakterleydi.
Biologiyalıq jas dep, organizmnin’ morfologiyalıq h’a’m funktsionallıq rawajlanıw da’rejesine jetiwi tu’siniledi (V.İ.Kardashenko).
Fizikalıq rawajlanıw organizmnin’ o’siw h’a’m jetilisiw protsesslerin xarakterlewshi, onın’ morfologiyalıq h’a’m funktsional qa’siyetlerinin’ jıyındısı esaplanadı. Fizikalıq rawajlanıw sıpatlaması ushın plastikalıq protsesslerdi pu’tinliginshe sa’wlelendiriwshi, o’sip baratırg’an organizmde ju’z beretug’ın tiykarg’ı antropometriyalıq belgiler ta’n. Organizmnin’ fizikalıq rawajlanıwı biologiyalıq nızamlarg’a boysınadı h’a’m o’siw rawajlanıwdın’ ulıwma nızamların o’zinde sa’wlelendiredi. Fizikalıq rawajlanıw ko’rsetkishlerinin’ o’zgeriwi jasqa baylanıslı bolıp, bala qansha jas bolsa, ko’rsetkishler sonsha joqarı boladı. Pu’tin o’siw da’wrinde rawajlanıwdın’ bir tegis bolmaytug’ını gu’zetiledi. Fizikalıq rawajlang’anlıq ko’rsetkishleri jınısqa baylanıslı tu’rde parq qıladı. Fizikalıq rawajlanıw biologiyalıq nızamlarg’a boysıng’an tu’rde ja’miyetlik jag’daylarg’ada baylanıslı boladı.
Fizikalıq rawajlanıw densawlıqtın’ a’h’miyetli bir ko’rsetkishi bolıp esaplanadı h’a’m jasaw jag’dayına, o’sip kiyatırg’an a’wlad ta’rbiyasına baylanıslı bolıp, salamatlastırıw sharalarının’ na’tiyjeliligin baqlawdın’ obektiv usılı bolıp xızmet etedi.
Fizikalıq rawajlanıw belgileri
Somatometriyalıq belgilerden boyı, salmag’ı h’a’m ko’kirek kletkası aylanası anıqlanadı. Denenin’ uzınlıg’ı (boyı) organizmdegi plastikalıq protsesslerdin’ jag’dayın xarakterlewshi mug’dar ko’rsetkishi bolıp esaplanadı. Dene salmag’ında su’yek-bulshıqet apparatı ishki organlar h’a’m may qatlamının’ rawajlanıwı sa’wlelengen boladı. Boyg’a qarag’anda dene salmag’ı salıstırma o’zgeriwshen’ ol qısqa dawam etken kesellik, tuwrı emes awqatlanıw, is ta’rtibinin’ o’zgeriwi ta’sirinde o’zgeriwi mu’mkin. Ko’kirek kletkasının’ aylanası bolsa, ko’kirek kletkasının’ sıyımlılıg’ın, ko’kirek h’a’m ishtin bulshıqetlerinin’ rawajlang’anlıg’ın sonday aq ko’kirek boslıg’ı ag’zalarının’ funktsional jag’dayın xarakterleydi.
Fiziometriyalıq belgilerden ko’binese o’kpenin’ tirishilik sıyımlılıg’ı ko’kirek kletkasının’ ekskursiyası, qoldın’ bulshıqetlerinin’ h’a’m beldin’ ku’shi anıqlanadı. O’kpenin’ tirishilik sıyımlılıg’ı h’a’m ko’kirek kletkası ekskursiyası dem alıw bulshıqetlerinin’ ku’shi h’a’m o’kpenin’ sıyımlılıg’ı ko’rsetkishleri bolıp esaplanadı. Qoldın’ bulshıqetleri h’a’m ku’shleri, bulshıqetlerdin’ rawajlanıw da’rejesin belgileydi. Fizikalıq rawajlanıwdı u’yreniwde somatoskopiyalıq belgilerden tirek-tayanısh, h’a’reket du’zilmelerinin’ h’alatı (omırtqanın’ forması, ko’kirek kletkası, ayaq, qa’ddi-qa’wmet, taban bulshıqetlerinin’ rawajlanıwı) h’a’m may jıynalıw da’rejesi baxalanadı. Organizmnin’ rawajlanıwının’ biologiyalıq da’rejesin anıqlawda tislerdin’ qa’liplesiwi h’a’m o’siw protsesslerinin’ tezliginen paydalanıladı. Mektep aldı h’a’m mektepke shekem bolg’an balalardın’ fizikalıq rawajlang’anlıg’ın xarakterlewde olardın’ motorikası h’a’m so’ylewinin’ rawajlanıwı h’aqqındag’ı mag’lıwmatlar toltırıladı.
Balalar h’a’m jas o’spirimler salamatlıg’ın saqlaw
Adam salamatlıg’ın saqlap qalıw ko’p a’sirlerden beri izertlewshilerdin’ dıqqat orayında bolıp kelmekte. Ha’zirgi waqıtta ja’miyetlik qung’a iye bolg’an quramalı du’zilmede insannın’ salamatlıg’ı og’ada a’h’miyetli orın iyeleydi. Adam salamatlıg’ının’ ruwxıy h’a’m fizikalıq da’rejesi joqarılıg’ın onın’ joqarı, miynet qa’bileti h’a’m aktivliligi belgileydi. Mine sonın’ ushın balalar salamatlıg’ın saqlaw, qorg’aw, u’yreniw, jasaw h’a’m ta’rbiyalanıw jag’dayları balalar h’a’m jas o’spirimler gigienasının’ tiykarg’ı mashqalalarınan biri bolıp kelmekte.
Balalardın’ salamatlıg’ı h’a’m fizikalıq rawajlanıwı shan’araqtın’ materiallıq jaqtan qanday ta’miynlengenligi, jasaw jag’dayları h’a’m ata-analar ta’rbiyasınada baylanıslı boladı. Ayırım shan’araqlarda balalar kesellikleri ko’p ushırasadı.
Balalar salamatlıg’ına ku’n ta’rtibinin’ buzılıwı, sabaqtın’ ko’beyip ketiwide unamsız ta’sir etedi. Arnawlı mektep oqıwshıları arasında alıstı ko’re almaw, qa’ddi-qa’wmettin’ buzılıwı, gipertenziya keselligi menen awıratug’ın balalardın’ sanı a’dewir joqarı. Organizmnin’ immunologiyalıq reaktivliligindegi h’a’m ju’rek qan-tamır strukturası funktsional jag’dayındag’ı qa’weterli o’zgerisler oqıwshılarda oqıw jılının’ aqırında gu’zetiledi. Bulardın’ h’a’mmesi ta’rbiya jag’dayların jaqsılaw, ku’n ta’rtibi, balalarda oqıw h’a’m miynette zorıg’ıwdı ta’rtipke salıw h’a’m ken’ ko’lemde salamatlastırıw sharaların o’tkeriw za’ru’rligine ko’rsetpe bola aladı.
Solay etip o’sip baratırg’an organizmnin’ salamatlıg’ı biologiyalıq h’a’m ja’miyetlik faktorlardın’ tolıq jıyındısı h’a’m olardın’ o’z-ara quramalı ta’sirleri na’tiyjesinde qa’liplesedi.
Usı faktorlardın’ ta’sirin u’yreniw, unamsız ta’sirlerin saplastırıw balalar h’a’m jas o’spirimler gigienasının’ tiykarg’ı mashqalalarının’ biri bolıp esaplanadı.
Balalardın’ densawlıg’ın belgilewshi tiykarg’ı faktorlar to’mendegilerden ibarat.
1. Endogen faktorlar,-na’sil quwalawshı yaki tuwma, waqtınan aldın tuwılg’an.
2. Ta’biyg’ıy faktorlar-qorshag’an a’tirap, ekologiya, klimat h’a’m basqalar.
3. Ja’miyetlik faktorlar-ekonomikalıq jag’daylar, du’zim, miynet, turaq jay.
4. Sanitariyalıq-gigienalıq faktorlar-ta’rbiya, oqıtıw, awqatlanıw, meditsinalıq xızmet h’a’m basqalardan ibarat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
