Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Arqa miy. Arqa miy omırtqa kanalında birinshi moyın omırtqası menen 2-bel omırtqası aralıg’ında jaylasqan bolıp, u’lken adamda salmag’ı 30-40 g, uzınlıg’ı 45 sm ge ten’. Jan’a tuwılg’an balada 6-10 g uzınlıg’ı 15 sm di quraydı. Nerv kletkaları arqa miydin’ ku’lren’, zatın nerv talshıqları bolsa aq zatın payda etedi.
Arqa miy segmentarlıq du’ziliske iye h’a’m ol omırtqanın’ du’zilisine sa’ykes keledi.
Arqa miydin’ orayında ku’lren’ zat (nerv kletkalarının’ toplamı) jaylasqan. Ku’lren’ zattı aq zat (nerv talshıqlarınan payda bolg’an) qorshap turadı.
Arqa miyde denenin’ qol-ayaqtın’ h’a’m moyınnın’ bulshıqetlerinin’ reflektorlıq orayları jaylasqan. Onın’ qatnasında, bulshıqettin’ birden qısqarıwı ko’rinisindegi sin’ir refleksleri (dize refleksi, axillov refleksi) tartısıw refleksi, bu’giliw refleksi, belgili bir pozanı saqlap turıwg’a bag’darlang’an h’a’r qıylı refleksler iske asadı. Sidik shıg’arıw, defekatsiya, h’a’m erkeklerde jınısıy ag’zanın’ reflnektorlıq u’lkeyiwi, tuqımnın’ atılıwı (erektsiya h’a’m eyakulyatsiya) arqa miydin’ xızmetine baylanıslı.
Arqa miy o’tkiziwshi xızmettide atqaradı. Aq zattın’ tiykarg’ı massasın quraytug’ın nerv talshıqları arqa miydin’ o’tkiziwshi jolın payda etedi. Usı jol arqalı oraylıq nerv sistemasının’ h’a’r qıylı bo’limleri arasında baylanıs ornatıladı h’a’m joqarı ko’teriliwshi, to’men tu’siwshi impulsler o’tedi. Usı joldan miydin’ joqarıda jaylasqan bo’limlerine informatsiyalar kelip tu’sedi, h’a’m onnan skelet bulshıqetinin’, ishki organlardın’ xızmetin o’zgertetug’ın impulsler shıg’adı.
Adamda arqa miydin’ xızmeti, oraylıq nerv sistemasının’ joqarıda jaylasqan bo’limlerinin’ koordinatsiyalawshı ta’sirine a’dewir da’rejede bag’ınıshlı. Jasaw ushın a’h’miyetke iye funktsiyalardın’ iske asıwın ta’miynley otırıp, arqa miy nerv sistemasının’ basqa bo’limlerine salıstırg’anda erte rawajlanadı.
Embrionda bas miy, miy torsıldag’ı basqıshın o’tip atırg’an waqıtta, arqa miy a’dewir razmerge iye boladı. Embrionnın’ rawajlanıwının’ erte da’wirlerinin’ o’zinde miy omırtqa bag’anasının’ barlıq kanalların toltıradı. Keyninen omırtqa bag’anası o’siw jag’ınan arqa miyden ozıp ketedi, tuwılıw payıtına jaqın arqa miy u’shinshi bel omırtqasının’ tusında tamamlanadı. Jan’a tuwılg’an balada arqa miydin’ uzınlıg’ı 14-16 sm di quraydı, 10 jasqa kelip eki esege artadı. Arqa miy enine a’sten o’sedi. Erte jastag’ı balalarda arqa miydin’ kese kesiminde aldın’g’ı shaqlardın’ keyingi shaqlarg’a salıstırg’anda basımlılıg’ı gu’zetiledi. Arqa miydin’ nerv kletkalarının’ ko’leminin’ u’lkeyiwi mektep jasındag’ı balalarda ko’zge taslanadı.
Bas miy. Arqa miy tuwrıdan-tuwrı, bas skeletinde jaylasqan bas miydin’ bag’ana bo’limine o’tedi. Arqa miydin’ dawamı uzınshaq miy bolıp, ol ko’pir (Varoliy ko’piri) menen birgelikte keyingi miydi payda etedi. Onın’ nerv kletkaları sorıwdın’, jutıwdın’, as sin’iriwdin’, ju’rek, qan-tamır sistemasının’ h’a’m dem alıw sistemasının’ reflektorlıq xızmetin regulyatsiyalawshı nerv orayların sonday-aq Y-XII bas miy nervlerinin’ yadroların h’a’m onın’ quramındag’ı parasimpatikalıq nerv talshıqların payda etedi.
Joqarıda atap o’tilgen jasaw ushın a’h’miyetke iye funktsiyalardın’, balanın’ tuwılg’an payıtınan baslap tarqalıwı uzınshaq miydin’ strukturasının’ jan’a tuwılg’an bala da’wirinde aq jetiliskenligin bildiredi. Jeti jasqa kelip uzınshaq miy yadrolarının’ jetilisiwi tiykarınan tamamlanadı.