Kirisiw I bap. Yarım ótkezgishli diod jáne onıń túrleri

Yarım ótkezgishli diod jáne onıń túrleri

P-n- ótiw hádiysesi tiykarında isleytuǵın eń soda yarım ótkezgishli ásbap yarımo'tlkazgichli diod dep ataladı.

Ulıwma alǵanda p-n ótiwdiń buzılıw túrleri hár túrlı boladı. Usılardan issqilik hám elektr buzılıwların kóreyik.

Íssılıq buzılıw salıstırmalı qarsılıgı jetkiliklishe úlken bolǵan hám p-n ótiw tarawı keń bolǵan yarım ótkezgishi kórsetiledi. Sebebi yarımo'kazgishtin’ qiziwi menen kristall tordıń ıssılıq háreketi artadı hám kóplegen elektronlar valent baylanısıwların úzip erkin elektronǵa aylanadı. Bunda yarım ótkezgishtiń qiziwi tek sırtqı ortalıq temperaturasınıń artpaqtası menen belgilenbeydi. r-n ótiwden ótetuǵın tok jáne onıń qiziwina alıp keledi. Aga p-n ótiwde ajralǵan ıssılıqtı joytıw sharası ko'rilmese, ıssılıq buzılıw maydan kernewiniń kishi bahalarında da júz bolıwı múmkin.

Elektr aynıwı tiykarǵı bolmaǵan tok tasıwshılar sanınıń yarım ótkezgish kólemindegi elektr maydan kernewliligi artqanı sebebinen kóbeyiwine baylanıslı. Bunday maydan kúsheniwi artqanı menen tok tasıwshılardıń háreket tezligi artadı. Nátiyjede urılıw sebepli ionlasiwnin’ qulama qarsimon kóbeyiwi payda boladı. Ol r-n ótiwdiń aynıwına alıp keledi. Ekinshi tárepden, maydan kernewiniń artiwı avto electron emissiya hádiysesine de sebep boladı. Bunıń nátiyjesinde de buzılıw payda boladı.

Elektr buziliwinin’ ıssılıq aynıwınan ayırmashılıǵı sonda, ol jaǵdayda kernew ózgeriwiniń keri tok kernewge baylanıslı bolmay qaladı, yaǵnıy maydan kernewi joǵalıp ketiwi menen baslanǵısh jaǵday tiklenedi.

3. 8-suwretde yarım ótkezgishli diodning sxemada belgileniwi hám tolıq volt-amper xarakteristikası kórsetilgen. Ol jaǵdayda 1-siziq ıssılıq aynıwı, 2-siziq elektr aynıwı.

Kontakt salasınıń keńligine qaray yarım ótkezgishli diodlar noqatli hám tegis diodlarga ajratıladı.

Yarımo'tkzgichli diodlar bir qansha kernewler menen xarakterlenedi.
Mısalı, tuwrı jalǵanıw kernewiniń ma`nisi IB yamasa 0, 5 V bolǵandaǵı tog'ri tokning kernewi Buzılıw kernewiniń 80 % ini quraytuǵın keri kuvchlanish ; p-n ótiw kólemliligi ; Tuwrılaw ayrıqshalıqı saqlanatuǵın chastota hám temperature diapozoni ; Tuwrılawda payda etiletugin toktin’ múmkin bolǵan eń úlken ma`nisi hám basqalar. Bul kernewlerdi bahalawda diodning ekvivalent

sxemasınan paydalniladi (3. 9 -suret). Odaǵı p-n

b)

a)

3. 8-súwret. Yarım ótkezgishli dioddan sxemada belgileniwi (a) hám volt-amper xarakteristikası (b).
sıyımlılıqınıń kernewi sırtqı kernewge baylanıslı túrde ózgeredi. Bul ózgeris kondensator qatlamları arasındaǵı aralıqtıń ózgeriwine sáykes keledi. r-n ótiwdiń bunday jeketi diodni basqariliwshi sıyımlılıq element etip isletiw múmkinshiligin beredi. Bunday diodlar varikaplar dep ataladı.
Varikaplar ushın sırtqı kernewdiń tek jalganip qo'ymay, úlken áhmiyetke iye. Keri kernewdiń artpaqtası menen r-n ótiw keńligi artadı hám Sr-n sıyımlılıq kishreyedi. Bul baylanıslılıq varikaptin’ voltfarada xarakteristikası dep ataladı.

R R_p-n

3. 10 a-suwretde varikapning sxemada belgileniwi hám voltfarada xarakteristikası kórsetilgen.

p-n ótiw ig'imining nominal (Snom), maksimal (Smax), minimal (Smin) bahaları, sıyımlılıqtıń ónimligine baylanıslı jazılıw energiyası hám basqalar varikaplarning tiykarǵı parametrleri esaplanadı.

Varikaplar radioelektron apparatlardaǵı terbelis konturın elektron soxlawda, parametrik element retinde hám basqa maqsetlerde keń qollanıladı.

Ср-n -U ol a)

 I U  Uc m Imax б)

I I1 1 3 I2 2 0 u1 u2 u3 u в)

3. 10 - súwret. Varikap (a), stabilitron (b), tunel diodi (v) dıń sxemada belgileniwi hám volt-amper xarakteristikası.

Diodlardagi elektr aynıwı salasında processtiń qaytalanıw múmkinshiligi úlken áhmiyetke iye. Sol sebepli bunda keri tokning belgili bir kishi ma`nisinen baslap dioddagi potensial tushuvi tokka baylanıslı bolıp qaladı. Yarım ótkezgishli diodning bul jeketai onı kernewdi stabilizatsiyalovchi element etip isletiw múmkinshiligin beredi. Bunda yarım ótkezgishli diodlar stabilitronlar dep ataladı.. 3. 10 b-suwretde stabilitronning sxemada belgileniwi hám volt-amper xarakteristikası kórsetilgen.

Elektr aynıwı júzege keliwinde kelio'ine <> da sebep bolıwı múmkin. Tunel effekti degende, p-n ótiwge teris kernew berilgende tok tasıwshılardıń potensial tosıqtı asıp emes, bálki <> ótiw procesi túsiniledi.

Tunel efektining úlkenligi p-n ótiw qatlamınıń úlkenligine baylanıslı boladı. Bul qatlam qansha kishi bolsa odaǵı elektr maydan qansha kúshli bolsa, effect sonsha kúshli boladı

Tunel effekti tiykarında isleytuǵın diodlar tunel diodlar dep ataladı.

Agartashqi tok kóziniń kernewi payda etetuǵın elektr maydanı p-n ótiwiniń potensial to'sig'i maydanı menen uyqas tusse, r-n ótiwinen tunel effektiniń esabınan tok ótedi. Eger kerisinshe tutasǵan bolsa, potensial tosıqtıń maydanı kishreyedi hám tunel effekti kengayadi. Sol sebepli maydan artpaqtası menen tunel tokı kishreyip diffuziya tokı orta baslaydı hám sırtqı kernewdiń belgili bir ma`nisinen baslap tunel tokı nolǵa aylanıp, tek diffuziya tokı qaladı Ol suwretde kórsetilgen. Xarakteristikanıń birinshi noqatına tuwrı keliwshi kernew shegaralıq dep ataladı. Odan keying bahalarda tunel tokı keskin azayıp, diffuziya tokı orta baslaydı. Ekinshi noqatqa jetkende, tunel tokı nolǵa teń boladı ca xarakteristika diffuziya tokı menen belgilenedi Sonday eken, tunel diodining volt-amper xarakteristikası ápiwayı dioddan tupten parıq etedi. Ol jaǵdayda birinshiden ventil ayrıqshalıq baqlanbaydı, ekinshiden differensial qarsılıqlı tarawdıń payda boladı (bo’lim).

Tunel diodlarining taǵı bir xarakterli xusuiyati olarda inersionallikning kamligi bolıp tabıladı. Sol sebepli olardı júdá joqarı chastotalı apparatlarda da isletiw múmkinshiligi bar.

Yarım ótkezgishli diodlarning túrleri biz joqarıda kórgen túrler menen sheklenbeydi.p-n ótiw qarsılıgınıń basqarilish ususllariga baylanıslı bolǵan arnawlı diodlar da bar.