Kirisiw I bap. Yarım ótkezgishli diod jáne onıń túrleri

Yarım ótkezgishli triod. Bipolyar tranzistorlar
Yarım ótkezgishli triod electron ásbaplardıń bir túri bolıp transistor dep ataladı.

Dúzilisi hám islew usılına qaray tranzistorlar bipolyar jáne onıpolyar tranzistorlarǵa ajraladi`.

Bipolyar tranzistorlardıń islewi p-n ótiw procesine, unipolyar-yarımo'tkazuvchanlikning elektr maydanı járdeminde basqarıwǵa tiykarlanǵan

Bipolyar transistor yarım ótkezgish monokristalida yamasa p-n salasın payda etiw tiykarında yasaladi.

а) э к   х

b) э к   х

3. 11-súwret. Bipolyar tranzistorlar semasi hám potensial tosıq.

Onı ótkezgishligi alısıp keletuǵın 3 tarawǵa ajıratıw múmkin. Eger monokristallning electron ótkezgishlikke iye kólemi yamasa tazadan eki tesikshe ótkezgishlikke iye kólem menen shegaralanǵan bolsa, payda bolǵan tegis transiztor p-n-p túrdegi tranzistor boladı. Kerisinshe, gewek ótkezgishlikke iye bolǵan electron ótkezgishlik sfera arasında bolsa n-p-n túrdegi tranzistor payda boladı. Bul tranzistorlardıń sxemada belgileniwi hám potensial to'sig'ining belgileniwi potensial to'sig'ining kórinisi 3. 11-suwretde kórsetilgen. Sonı da aytıw kerek, kontakt tarawdıń kishi bolsa, noqatlıq tranzistorlar payda boladı.

Aytayiq, triodtin’ orta daǵı kointaktiga salıstırǵanda shep tárepdegi kontaktiga kishi (voltning bóleklerine teń) oń, oń tareptegi kontaktiga bolsa, úlken (bir neshe on voltgacha) keri kernew berilsin (3. 12-súwret). Ańsat bolıwı ushın elektr maydan tek p-n ótiwler salasındaǵana bar dep esaplaymiz.

Э К

б

Е₁ Е₂

3. 12- súwret. Tranzistorǵa sırtqı tok derektin jalǵaw.
Bunday jalǵawda shep tárepdegi p-n ótiwdiń potensial to'sig'I kishreyip, oń tárepdegi p-n ótiwdiki artadı. Sol sebepli gewekler tek shep tárepdegi p-n ótiwden ótedi. Shep tárepdegi p-tarawdan orta daǵı n-tarawǵa ótken geweklerdiń bir bólegi bul tarawdaǵı elektronlar menen rekombinatsiyalanadi. Qalǵan bólegi bolsa, oń tárepdegi p-n ótiwge jetip keledi. P-n ótiw maydanı olarǵa tezlestiriwshi tásir kórsetedi. Sol sebepli gewekler úlken tezlik menen háreketlenedi hám E1 hám E2 yok kóz arqalı ótip, háreket yo'olini tamamlaydı (shınjır jabıladı ). Bunda payda bolatuǵın tok paydalı tok bolıp, onıń ma`nisi shep tárepdegi p-tarawdan n-tarawǵa ótetuǵın geweklerdiń muǵdarına teń hám olardıń n-tarawdaǵı jasaw waqıtına baylanıslı boladı. Eger geweklerdiń n-salasın basıp ótiw waqıtı olardıń jasaw waqtından kishi bolsa, onıń qasındaǵı p-n ótiwge jetip keletuǵın gewekler sanı jetkiliklishe kóp boladı. Sol sebepli júdá az bólegi n-tarawdaǵı elektronlar menen rekombinatsiyalanib ulguradi.

Sonı da aytıw kerek, tranzistorıń p-n ótiwlerinde gewek tokı menen bir qatarda electron tokları da payda boladı. Shep tárepdegi p-n ótiwdiń electron tokı shep hám orta tarawlar arqalı ótip, Ye1 tok kózi arqalı óz jolin tuyuqlaydi. Ol oń tárepdegi p-n ótiw arqalı ótpegabnligi ushın hesh qanday payda keltirmeydi. Oń tárepdegi kernew teris jalǵanǵan (jabıq ) r-n ótiwdiń electron tokı bolsa, úlken tásirge iye. Onı tranzistordıń teris tokı dep ataladı.

Tuwrı tok tiykarında isleytuǵın shep tárepdegi p-n ótiw emitter ótiwi dep, p-qatlam bolsa, emiter dep ataladı. Teris jalǵanatuǵın oń tárepdegi p-n ótiw kollektor ótiwi, p-qatlamı bolsa kollektor dep ataladı.

Orta daǵı n-qatlam baza yamasa tiykar dep ataladı. Bul qatlamlardan metal kontakt arqalı shıǵarılǵan tutastırıw úshleri-elektrodlar uyqas atlar -emitter, kollektor hám baza dep ataladı. Tranzistordı sxemada belgilewde (3. 11-súwret) emitter elektrodına kórsetkish til (strelka ) qóyıladı. Onıń baǵdarı tok tasıwshılar baǵdarın kórsetip turadı.

p-p-n túrdegi tranzistordıń islew Principi p-n-p túrdegi tranzistorlarnikidan parq etpeydi. Bunda tek E1 hám E2 tok kóziniń jalǵanıw polisi kerisinshe ózgertiriledi. Tiykarǵı tok tasıwshılar geweklae emes bálki, elektronlar boladı.