Кириш (СЎз боши)

Itki taallumda (o‘rganish, ilm olish) chu bo‘ldi kamol
Sayd (ov) aning og‘zida o‘ldi halol.

Inson kamoli va taraqqiyotida ta’lim–tarbiyaning roli beqiyos bo‘lgani holda, biz uqtiradigan, o‘rgatadigan ta’lim–tarbiya yosh (inson) lar faoliyatida samara bermog‘i darkor. Zero, fanlardan o‘rgatilayotgan nazariy bilimlar juda ko‘p vaqtlar amaliyotda o‘z ifodasini topmay keldi. Tarbiyada ham hayotiy, milliy xususiyatlaretakchi omilga aylanmog‘i kerak. Masalan, vujudning tozaligi faqat gigiyenik hodisa deb tushuniladigan rus oilasida tarbiya ko‘rgan bola bilan poklikni avvalo ma’naviy holat, so‘ngra gigiyenik tozalik deb tushunuvchi o‘zbek oilasida tavallud topgan bolaga bir xil qadriyatlar tizimining ta’siri ko‘zlangan natijani bermaydi. Yoki o‘zbek uchun halol va harom tushunchalari.... Ko‘pgina millatlar uchun bu ma’naviy mezonlar tushunarsiz. Lekin, halol va haromni toza yoki notoza tarzda tushunishni fojea deb tushunish kerak. Balki ta’lim – tarbiya jarayonida bolaning naslida bo‘lgan, oila muhitida singdirilgan qadriyatlarni hisobga olib ish ko‘rish yaxshi natija beradi.

Ta’lim an’anaviy va yangilanganga bo‘linganidek, tarbiyani ham an’anaviy va yangilanganga ajratish mumkin. Pedagogik nuqtai nazardan yondoshsak milliy ta’lim – tarbiyaning yangi sifatlari uning gumanizasiyalashuvi, ya’ni insoniylashganligi ko‘zga yaqqol tashlanmoqda. An’anaviy ta’limda, ta’lim – tarbiya jarayonida o‘quvchining o‘zi emas, balki u egallaydigan bilim muhim sanalardi, chunki mazkur tizimiga odamning o‘zi emas, uning qarashlari zarur edi. Yangilangan ta’lim – tarbiya tizimida esa o‘quvchi shaxsi bosh qadriyatga aylanib bormoqda, ya’ni uning ma’naviyatini imkon darajasida barkamol qilish yo‘llarini izlash va amaliyotga tatbiq etish asosiy vazifa bo‘lmoqda.
Ta’lim – tarbiyaning gumanizasiyalashuvi barcha tarbiyaviy ishlarda tarbiyalanuvchining shaxsi tura boshlagan o‘quvchi – o‘qituvchi, tarbiyalanuvchi – tarbiyachi munosabatlarini ham tubdan o‘zgartirishni taqozo qiladi. An’anaviy ta’lim – tarbiyada o‘quvchi (tarbiyalanuvchi) tarbiya jarayonining obyekti hisoblanib, tarbiyasi esa bu jarayonning subyekti, ijrochisi deb qaralardi. Kunchiqar mamlakatining donolaridan biri: “Ta’lim olish mumkin qadar ovqat yeyishmay tabiiy bo‘lishi kerak”, deydi. Demak, ta’lim – tarbiya jarayonini shunday tashkil qilish kerakki, o‘quvchi bu jarayonning faol ishtirokchisiga aylansin, ya’ni o‘quvchi tarbiya jarayoniga bevosita ishtirok etsin, uni tarbiyalashlarini kutib o‘tirmay bu faoliyatning ishtirokchisiga aylansa, kutilgan natijaga erishish mumkin. Bu ishda tarbiyada tarbiyalanuvchining ta’lim yoki tarbiyaga intiladigan ruhiy holatini yaratish muhim ahamiyatga ega.