|
2. O‘quvchilar bilan individual ishlash ta’lim jarayonini o‘ziga xos usulda olib borishdir. Individual ishlash jarayonida o‘quvchilarning qobiliyatlari, nimalarga qodirliklari aniqlanib, shunga mos bo‘lgan turli topshiriqlar, ta’limiy o‘yinlar berilishi mumkin. Masalan:
1. “Eslab qol!” o‘yini.
Qo‘shimchalar bahsida “so‘z yasovchi” va “shakl yasovchi” qo‘shimchalarni topish buyuriladi.
O‘quvchilarga biror matn ikki marta o‘qib beriladi. Matndagi so‘z yasovchi qo‘shimchali so‘zlarni birinchi guruh topsa, ikkinchi guruh shakl yasovchi qo‘shimchali so‘zlarni topadi.
2. “To‘kin dasturxon” o‘yini.
Stolga sun’iy mevalar terib qo‘yiladi va har bir mevaga so‘zlar yozilgan qog‘ozchalar yopishtirilgan bo‘ladi. Mevalar ichidan faqat o‘zakdosh so‘zlar yopishtirilgan mevalar ajratib olinadi. Kim to‘g‘ri va ko‘p meva to‘plasa, g‘olib sanaladi.
3. “Bisotingni namoyish qil!” o‘yini.
UCh ICh BOG‘
1. Uchmoq 1. Ichmoq 1. Belbog‘
2.Uchuvchi 2. Ichish 2. Bog‘cha
3. Uchish 3. Ichak 3. Bog‘dorchilik
4. Uchqur 4. Ichimli 4. Bog‘siz
5. Uchqun 5. Ichimlik 5. Bebog‘
6. Uchburchak 6. Ichki 6. Bog‘la
7. Puch 7. Ichra 7. Bo‘yinbog‘
8. Uchli 8. Ich ko‘ylak 8. Bog‘im
9. Tez uchar 9. Ichkuyov 9. Bog‘ich
10. Uchar 10. Ichkari 10. Bog‘bon
4. “So‘z tarkibi adashdi” o‘yini.
Doskaga 5 tadan so‘z yozilgan plakat osiladi yoki o‘quvchilarga tarqatiladi. Har bir so‘zdagi asos va qo‘shimchalar aniqlanib, to‘g‘rilab yoziladi.
1-guruh 2-guruh
1. Qushlarchani 1. Bog‘larningbon
2. Quyonningchilik 2. Nuqsonbega
3. Xizmatlarchida 3. Kitobxondanlik
4. Qalamchalarim 4. Garzarchilik
5. Qishloqhamlar 5. Loqo‘tninglar
Bu o‘yinlar bir necha o‘quvchi yoki sinf bo‘yicha o‘tkazilib, ularni qanday bajarganligiga qarab ball qo‘yiladi va g‘oliblar rag‘batlantiriladi. Ta’lim mazmunining yangilanishi, zamonaviy texnologiyalar, o‘qitishning yangi-yangi metodlarining qo‘llanilishi o‘quvchi nutqini ravon qilishga, tafakkurini rivojlantirishga qaratilgandir.
Ma’lumki, ona tili oldiga qo‘yilgan standart talab o‘quvchilarni to‘g‘ri, ravon, aniq, mantiqli gapirish va fikrini savodli yoza olish malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishdan iboratdir.
O‘quvchilarda ana shunday malakalarni shakllantirishda ular bilan individual ishlash qo‘l keladi. 3-savol. Nutqning ravonligi, chiroyliligi o‘quvchi leksik imkoniyatlari bilan bog‘liq. Biror fikr ifodasida sinonimlar, turli ifodalash vositalarining qo‘llanilishi yaxshi samara beradi. Chunonchi, o‘quvchi nutqida perifrazalarning qo‘llanilishi ijobiy natijaga olib keladi. Perifraza qayta nomlashga asoslangan ko‘chim turi bo‘lib, tasviriy ifoda shakllanishining ma’lum bir me’yoriga xoslanganidir. Uning shakllanishi til xodisalari va tildan boshqa hodisalarga bog‘liq: ijtimoiy munosabatlarda milliy tushunchalarni, mantiqiy xususiyatlarni ifodalashga xizmat qilish tildan boshqa xodisalar bo‘lsa, tilning qurilish tizimini, uning qoidalarini ifodalash munosabati perifrazaning nutq hodisasi sifatida shakllanishiga asos bo‘ladi. Demak, o‘quvchilar nutqida perifrazani shakllantirish yuqoridagi talablar asosida hosil qilinib, nutqiy ravonlikni ta’minlaydi: padari buzrukvor, volidai muhtarama, ko‘krak bolasi, uyqusiz tunlar, hamrohim, qanotli do‘stlar, aql gimnastikasi, salomatlik posboni, zangori ekran, bahor darakchisi, ozodlik oroli, kun chiqar yurt, g‘azal mulkining sultoni, fasllar kelinchagi, dala malikasi kabilar predmet, narsa-hodisalarni qayta nomlash ko‘nikmalari mavjudligini ko‘rsatadi.
Narsa-predmet, shaxs nomlarini qayta nomshni o‘rgatish orqali o‘quvchilar nutqida bo‘lgan ayrim nuqsonlan bartaraf etiladi. Ayrim o‘quvchilar nutqida ba’zi til unsurlarining noto‘g‘ri qo‘llanilishi barham topadi: ota o‘rnida –paxan, papasha, papa; onaga nisbatan ena, biyi, aja, aya, mamasha kabi qo‘llanish holatlari uchraydiki, bu tilimizning sofligiga, ifodaliligiga putur yetkazadi. Uning o‘rniga padari buzrukvor, volidai muhtarama, birikuvlaridan foydalanishni o‘rgatish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Perifrazadan foydalanish orqali so‘z boyligini oshirish, sinonimik qatorlarni kengaytirish mumkin: oq oltin, fasllar kelinchagi, tun qushi, ekinning qoni, tinchlik posboni, qora oltin, tinchlik elchisi, oltin fasl kabi.
Mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirish mumkin: g‘azal mulkining sultoni (Navoiy), baxt va shodlik kuychisi (H.Olimjon), qizil lolalar mamlakati (Gollandiya), kun chiqar yurt (Yaponiya), O‘zbekistonning gullar shahri (Namangan), oltin vodiy (Farg‘ona), zangori olov maskani (Gazli, Buxoro) kabilar orqali shaxs va joy nomlari aynan ifodalanmay, balki mantiqiy xulosa chiqariladi. Bu o‘quvchilar tomonidan davom ettirish topshirilishi mumkin.
Nutqiy g‘alizliklarga barham berish imkoniyati tug‘iladi. Masalan, men kalimasini takror ishlatish hollari ko‘p uchraydi: Men bugun trenirovkaga boraman. Men onamga yordamlashaman. Men sinfdoshlarim bilan o‘ynayman kabilarda “men”ning takrorlanishi nutqiy noqulaylikni keltirib chiqaradi. Uning o‘rniga “kamina” perifrazasini almashtirilsa nutqiy ravonlik va shunday ko‘nikma shakllanadi. Yoki, biror yozuvchi yoki shoir ismini takrorlayvermasdan uning o‘rniga muallif, falon asar muallifi, yozuvchi kabilarni qo‘llash orqali nutqiy g‘alizlik barham topadi.
O‘quvchilar bilan individual ishlash natijasida ularda perifrazadan foydalanish ko‘nikmasini shakllantirish orqali nutq madaniyati, muomala madaniyati o‘sa boradi. Masalan, birinchi o‘qituvchim, ustozim, po‘lat lochin, diyor xaritasi, oq xalatli kishilar, tinchlik posboni, oftobi olam kabi so‘zi va ifodalarda nutqiy aniqlik, ta’sirchanlik, ifodalilik borki, ular nutq madaniyatiga ijobiy ta’sir qiladi, so‘z boyligini oshiradi.
Individual ta’limning yakuniy maqsadi sinfdagi har bir o‘quvchi bilan yakkama-yakka mashg‘ulot olib borishdir. Bunda har bir o‘quvchining qobiliyati va imkoniyatini hisobga olgan holda ularning barchasining dinamik rivojlanishi uchun sharoit yaratishdir.
O‘QITUVCHI BILAN O‘QUVCHI MUNOSABATLARINING O‘ZIGA XOS TOMONLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
