Kirish. Payvandlash turlarining tasnifi

Yarimavtomatik payvandlash ustanovkalari
Payvandlashning mohiyati va usullari
M a’lumki, payvandlash usulini har qanday metall va metallmas 
materiallarga tatbiq qilish mumkin.
Payvandlash deb payvandlanadigan qismlaming faqat ular orasida 
atomlararo bolg‘anishni vujudga keltirib, ajralmaydigan birikmalar 
hosil qilish jarayonini aytiladi.
Bu ta’rif metall va nometall materiallarga (plastmassa, shisha 
rezina va b.) ham taalluqlidir.
Turli materiallami payvandlash, asosan, ulaming turli xossalari 
bog‘liq bo‘ladi, chunki materiallaming xossalari uning ichki tuzilishi -
160

atomlarining strukturasiga bog‘liq. Hamma metallar qattiq holatda 

kristall strukturali jismlar boiadi. Amorf jismlar (shisha, parafin, 
mum va b.) ning atomlari tartibsiz joylashgan. Payvandlanadigan 
qismlar bir butun qilib biriktirish uchun ularning elementar zarra­
chalari (ionlari, atomlarini) shunchalik yaqinlashtirish kerakki, bunda 
ular orasida atomlararo bolg‘anish paydo boisin. Buning uchun 
payvandlanadigan qismlaming faqat kerakli joyi yoki hammasi 
qizdiriladi, plastik deformatsiyalanadi yoki ikkala usuldan birgalikda 
foydalaniladi.
Metall zarrachalarini payvandlash sharoitiga qarab (atomlararo 
bolg‘anishni vujudga keltirish uchun), suyuqlantirib, bosim ostida va 
gaz bilan payvandlash kabilarga ajratiladi.
Suyuqlantirib payvandlashning asosiy mohiyati shundan iboratki, 
bunda 
payvandlanadigan 
detallar, 
masalan, 
ikkita 
detaining 
qirralaridagi metall kuchli issiqlik manbalari, ya’ni elektr yoyi, gaz 
alangasi, kimyoviy reaksiya, suyuqlantirilgan shlak, elektron nur 
energiyasi, plazma lazer nuri energiyasi va boshqalar bilan 
suyuqlantiriladi. Bulaming hammasida detaining qizib suyuqlangan 
bir qirrasidagi metall ikkinchi qirrasidagi suyuqlangan metall bilan 
o ‘zaro birikadi. Natijada, payvandlash vannasi deb ataladigan umumiy 
suyuq metall sig‘im hosil boiadi. Payvandlash vannasida metall 
sovigach, chok metali vujudga keladi. Chok metali detal qirralaridagi 
metallning yoki payvandlash vannasiga kiritilgan qo‘shimcha metall­
ning suyuqlanishi hisobigagina hosil boiishi mumkin (10.2-rasm).