|
10.2-rasm. Elektr yoyi bilan payvandlash sxemasl
161
Payvandlanadigan detal qirrasi va chok chegarasidagi metall
donalarining qisman suyuqlangan zonasi suyuqlanish zonasi deb
ataladi, shu zonada atomlararo bog'lanish sodir bo‘ladi. Bunda chok
metali payvandlanadigan qismlar metali bilan mustaqil tutashadi,
payvandlanadigan qismlaming sirtlaridagi iflosliklar shlak tarzida
qalqib chiqadi, olib tashlanadi.
10.1.3. Bosim ostida payvandlash
Bosim ostida payvandlashda esa biriktiriladigan joydagi metall
biror R kuch ta ’sirida plastik deformatsiyalanadi. Biriktiriladigan
sirtlardagi iflosliklar sirtga siqib chiqariladi, payvandlanadigan
qismlaming sirtlari toza, tekis va butun qirqimi bo‘yicha atomning
tutinish masofasiga yaqinlashgan bo‘ladi. Atomlararo bolg‘anish ro‘y
bergan zona birikish zonasi deb ataladi. Birikish zonasining kengligi
o ‘nlab mikronlarda o ‘lchanadi.
Detallaming birikish joylari qizdirilsa, ulaming qirralari oson
plastik deformatsiyalanadi. Bunda muayyan joyni qizdirib payvand
lashda issiqlik manbayi bo‘lib, elektr toki, gaz alangasi, kimyoviy
reaksiya, mexanik ishqalanish, umumiy qizdirib payvandlashda
temirchilik qo‘rasi, qizdirish pechi xizmat qiladi.
10.2. Payvand birikmalardagi nuqsonlar va ularni tuzatish
Nuqsonlarning asosiy turlari va ulaming vujudga kelish sabablari.
Suyuqlantirib payvandlangan birikmalarda DS 23055-78 ga muvofiq
ichki nuqsonlarning quyidagi turlari bo‘ladi: payvand birikmaning
sirti ga chiqmagan darzlar; chok metalidagi ichki g‘ovaklar, chala pay
vandlangan va qotmasdan qolgan joy lar, shlak va oksid qo‘shilmalari.
Payvand buyumni tayyorlash texnologiyasiga rioya qilinmaganda
darzlar (issiq va sovuqdan hosil boigan; bo‘ylama, ko‘ndalang va
tarmoqlangan; mikrodarzlar va makrodarzlar) vujudga keladi. Odatda,
payvand birikmalarda umuman darzlar boiishiga raxsat etilmaydi.
Payvand chokdagi cho‘kish kovagi kamdan-kam hollarda, faqat
qalin listlar yoy yordamida payvandlanganda va payvandlash van-
nasidagi metall massasi katta boiganda kuzatiladi. Nisbatan katta
hajmli payvandlash vannasi oltingugurt, fosfor va boshqalar asosidagi
oson suyuqlanadigan moddalar bilan ifloslangan holda vanna qotayot-
162
ganda cho'kish kovagi (chuqurcha) hosil bo‘ladi. Chokda bunday
bo‘lmasligi kerak.
Chok tubining botiqligi payvand birikmalar gaz puflab yoki
detaining payvandlanadigan qirralari orasidagi tirqishni kattalashtirib
flyus yostiqchasida hosil qilinganda vujudga kelishi mumkin. Dinamik
yuklanish ta ’siri ostida bo‘ladigan yoki past haroratlarda ishlaydigan
buyumlarda chok tubining botiq boMishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.
Payvand chokdagi teshik - chok sirtiga chiqadigan konussimon
yirik g‘ovak. Payvandlash vannasidagi metall qotayotgan paytda
undan muayyan joyda juda ko‘p gaz ajralib chiqishi natijasida bu
nuqson paydo bo‘ladi. U ko‘pincha payvandlanadigan qirralarning
ayrim joylari zang va moy bilan ifloslangan hollarda kuzatiladi.
Payvand choklar yuzasidagi g‘ovaklar qoplamasi nam (quritil-
magan) elektrodlar yoki yaroqlilik muddati o ‘tib ketgan elektrodlar
bilan payvandlashda yuzaga keladi. Ayrim hollarda chokning 100 mm
uzunligida diametri 2 mm dan kichik boMgan uchtagacha g‘ovak
bo‘lishiga ruxsat etiladi. Joiz nuqsonlar me’yorlarini bilish kerak. Ular
payvand konstruksiyalar tayyorlashga me’yoriy-texnik hujjatlarda
belgilangan.
Avtomat va yarimavtomatlarning boshqaruv bloklari
AVTOMATIK BOSHQARISH NA-ZARIYASI – texnikaviy kiberneti-kaning turlicha murakkablikdagi va har xil tabiatli jarayonlarni avto-matik boshqarish tizimlari (ABT)ni yaratish ustida ilmiy tadqiqotishlari olib boruvchi bo‘limi. Avtomatik boshqarish nazariyasi n.da haqiqiy ob’ektlar o‘rnida ularning o‘xshash (adekvat) ma-tematik modellaridan foydalaniladi. Unda asosan ikki muammo: ABT taxlili va sintezi ustida tadqiqotlar olib boriladi. Ikki xil boshqarish tizimi, ya’ni ochiq va yopiq boshqarish tizimlari jarayonlarni boshqarish tarzi bo‘yicha bir-biridan farq qiladi. Birinchisida boshqaruvchi ta’sirlar jarayonni toy-iltiruvchi ta’sirlardan kelib chiqib, ularning toyilishi farqini kamayti-rishga qaratiladi. Bunday boshqarish tizimining asosiy kamchiligi o‘lchash imkoni bo‘lmagan tashqi toyiltiruvchi ta’sirlarni bartaraf eta olmasligida-dir. Bundan tashkari, ushbu boshqarish tizimlari nobarqaror ob’ektlarni uzoq vaqt davomida boshqara olmaydi.Yopiq boshqarish tizimlari asosida teskari bog‘lanish g‘oyasi yotadi. Bu g‘oya parametrlarning me’yordan chetlashishi bo‘yicha boshqarish prinsipi (yoki teska-ri bog‘lanishli boshqarish) nomi bilan ma’lum. Bu yerda boshqaruvchi parametrlarning talab darajasidan og‘ishi tufayli ularni talab holatiga qaytaruvchi ijro signallari shakllantiriladi. Bunday usulning universalligi nobarqaror ob’yektlarni boshqarishda namoyon bo‘ladi.Avtomatik boshqarish nazariyasi n., xususan, yopiqtizim nazariyasidagi markaziy muammo – bu tizimning 127mustahkamligi. 20-asr 50–60-yillari bunday tizimlarning sintez usullari jadal rivojlangan davr bo‘ldi. Sintez masalasini yechishda sifat mezonini tan-lash asosiy o‘ringa ega. ABT ni sintez qilishning usullari ichida bunday ti-zimlarni invariant va avtonom sintez qilish usullari alohida o‘rin egallaydi. Bu nazariyada sifatni baholashning integral mezonidan foydalanishga asoslangan ABT sintez usuli ustuvor hisoblanadi.Avtomatik boshqarish nazariyasi n.da ifodalanganidek, boshqarishga tengsizlik ko‘rinishida chegara qo‘yilgan nochiziqli ob’ektlarni maqbul boshqarishning sintez masa-lasi, Pontryaginning maksimum qonuni va Bellmanning dinamikaviy dasturlar kabi variatsiya hisobining yangi masalalarini yechishda qisman o‘zgargan usullarning paydo bo‘lishiga rag‘batlantirdi. Maqbul tizimlarning sintez usullari umumlashtirilib, Avtomatik boshqarish nazariyasi n. nisbatan kam tadqiqotlar o‘tkazilgan taqsimlangan parametrli boshqarish tizimlari sin-figa o‘tkazildi.Ayrim boshqarish ob’ektlarida o‘zgarmas matematik modelning aprio-ri (boshlang‘ichi) ABT ni ishlashda yoki uni loyihalashda ob’ektning haqiqiy holatiga noo‘xshash (noadekvat) bo‘ladi.Ko‘pincha, ro‘y berayotgan jarayonning nihoyatda murakkabligi tufayli ma’lum fizikaviy yoki kimyoviy qonunlar asosida boshqarish ob’ektining matema-tik modelini yaratish amaliy jihatdan mumkin bo‘lmaydi. Bu albatta ABT dan foydalanilayotganda o‘lchashga imkoni bo‘lmagan tashqi va ichki toyiltiruvchi parametrlar ularning ko‘rsatkichlarini o‘zgartirib yuborishi natijasidir. Shu sababli, boshqarish ob’ektlarini iden-tifikatsiyalash usullari deb atalgan il-miy yo‘nalish paydo bo‘ldi.Adaptiv boshqarish tizimlarining paydo bo‘lishi aprior axborot kamchi-ligini to‘ldirish imkonini yaratdi va tizim samaradorligini oshirishga olib keldi. Adaptiv boshqarish tizimlari sinfiga taalluqli oddiy yopiq ekstremal rostlash tizimini alohida sinfga aj-ratish mumkin hamda bunday boshqarish masalasi ehtimollik masalasi deb qaraladi. Uni yechish uchun statistik yechim va boshqariluvchi tasodifiy jarayon na-zariyasi usullaridan foydalaniladi. ABTni yaratish ustida olib boriladigan ilmiy va amaliy tadqiqotlar bosqichida uzluksiz (analog) va uzlukli (raqamli) modellash usullari katta ahamiyat kasb etadi.Erkin Yoqubov.
Bir paytlar avtomobillar oddiy mexanik konstruktsiyalar edi. Keyinchalik kompyuterlar o'z faoliyatini boshladi. Endi sizning avtomobilingizdagi har qanday funksiya uchun turli elektron boshqaruv bloklari (ECU) mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
