Kirish. Mavzuning dolzarbligi asosiy qism. II ijtimoiy pedagog ta’lim tizimida

Kurs ishi maqsadi: Ijtimoiy pedagogning pedagogik faoliyat jarayonida uning kasbiy sifatlarini namoyon bo’lishi hamda o’ziga xos xususiyatlarini o’rganishdan iborat.
Kurs ishi vazifasi: ko’rsatib o’tilgan maqsadga erishish ichun quyidagi vazifalar belgilandi:
- Ijtimoiy pedagog kasbiy sifatlar tushunchasiga aniqlik kiritish;
- Ijtimoiy muommolarni hal qilishda ijtimoiy pedagog kasbiy sihatlarining amaliyotdagi o’rni;
- Ijtimoiy pedagogga qo’yiladigan talablar hamda ijtimoiy pedagogik muommolarni oldini lish.
Kurs ishi obyekti: Ijtimoiy pedagogning ijtimoiy pedagogik faoliyat jarayoni.
Kurs ishi predmeti: Ijtimoiy pedagogning metod va texnologiyalari.
Kurs ishi tarkibiy tuzilishi: Kirish, 4 ta reja, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar hamda ilovadan iborat.


II.ASOSIY QISM.
II.1. Ijtimoiy pedagog ta’lim tizimida.
Ma`naviyatni shakllantirishga bevosita ta`sir qiladigan yana bir muhim hayotiy omil bu – ta`lim-tarbiya tizimi bilan chambarchas bog`liqdir. Albatta, ta`lim-tarbiya – ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini shakllantiradigan va boyitadigan eng muhim omildir. Binobarin, ta`lim-tarbiya tizimini va shu asosda ongni o’zgartirmasdan turib, ma`naviyatni rivojlantirib bo’lmaydi. Zamonaviy maktab o’quvchilarni ijtimoiy va psixologik qo’llab-quvvatlash tizimini qo’llab-quvvatlashga va rivojlantirishga juda muhtoj. Voyaga etmaganlar o’rtasida huquqbuzarlik, o’spirinlarning giyohvandligi, kompyuterga qaramlik va bolalardagi "virtual" tajovuzkorlikning o’sishi, yosh avlod o’rtasida umuminsoniy qadriyatlar tizimining yo’qligi (bag’rikenglik, muloqot qobiliyatlari, madaniyat) - bularning barchasi keskin duch kelmoqda. Maktab, umuman jamiyat ixtisoslashgan mutaxassislar - ijtimoiy pedagoglar va psixologlarning kasbiy ishisiz ularni hal qilish mumkin emas. Ijtimoiy pedagoglarning kasbiy vazifalari doirasiga bolalar, o’spirinlar, yoshlar va ularning ota-onalari, kattalar bilan oilaviy va uy sharoitida, o’spirin va yoshlar guruhlari, uyushmalar bilan ishlash kiradi. Bu shuni anglatadiki, ijtimoiy o’qituvchi faoliyatining asosiy sohasi jamiyatdir (shaxsning bevosita atrof-muhit doirasi, odamlar o’rtasidagi munosabatlar sohasi). Shu bilan birga, ustuvor yo’nalish (ayniqsa, zamonaviy sharoitda) oiladagi munosabatlar sohasi va uning yaqin atrof-muhitida, yashash joyida. Ijtimoiy o’qituvchi bolalar, ularning oilalari, oila va mahalla muhiti bilan ishlaydi va uning faoliyatining maqsadi bolalar va kattalarning jamiyatdagi profilaktika, ijtimoiy ahamiyatga ega tadbirlarini tashkil etishdir. Ijtimoiy o’qituvchining amaliy faoliyatining vazifalari atrofdagi jamiyatda sotsializatsiya bilan bog’liq muammolarga duch kelgan bola bilan to’g’ridan-to’g’ri ishlashdan tortib,


2. I.A.Karimov “Yuksak ma`naviyat-yengilmas kuch” asaridan parcha
yosh avlodni ijtimoiy tarbiyalash bilan shug’ullanadigan barcha ijtimoiy tashkilotlar va ijtimoiy muassasalarga qadar juda keng faoliyat sohasini o’z ichiga oladi. Asosiy qism Ijtimoiy ishchilar tobora ko’proq sotsializatsiya va shaxsni shakllantirish jarayonida qatnashmoqdalar. Mamlakatimizda bolalar va kattalarga ma’lum hayotiy qiyinchiliklarni yengishga yordam beradigan ijtimoiy o’qituvchilar ham, ijtimoiy soha xodimlari ham ishlaydi. Ijtimoiy pedagogika amaliy faoliyat sifatida asosan bolalar va oilalar bilan ishlashga yo’naltirilgan. Agar ota-onalar biron sababga ko’ra bolaga muammolarini hal qilishda yordam bera olmasalar, ijtimoiy pedagog bu vazifani bajarishga intiladi. Maktabdagi ijtimoiy ish asosan o’qituvchilar, o’quvchilar va ularning ota-onalari ta’kidlagan kamchiliklarga qaratilgan bo’lib, ularni bartaraf etish uchun muqobil tushunchalarni qo’llaydi. Ijtimoiy o’qituvchining ish joyi quyidagilar bo’lishi mumkin:

• 
  ta’lim muassasalarining ijtimoiy-pedagogik xizmatlari (maktabgacha ta’lim muassasalari, qo’shimcha ta’lim muassasalari, umumiy ta’lim maktablari, maxsus axloq tuzatish muassasalari, litseylar, gimnaziyalar, maktab-internatlar, bolalar uylari, o’rta maxsus ta’lim muassasalari, universitetlar);
  
• 
  ixtisoslashtirilgan muassasalarning ijtimoiy xizmatlari (reabilitatsiya markazlari, ijtimoiy boshpanalar);
  
• 
  shahar organlari xizmatlari (vasiylik va homiylik organlari, ijtimoiy psixologik va pedagogik yordam markazlari, aholini ijtimoiy himoya qilish bo’limlari, oilalar va bolalarga ijtimoiy yordam bo’limlari). Shunday qilib, ijtimoiy pedagog:
  
• 
  sinfda, guruhda, yotoqxonada, ta’lim muassasalarining vzvodida, kursda, , shaxsning umumiy madaniyatini shakllantirishga, shaxsni jamiyat hayotiga moslashtirishga, atrofdagi tabiatga hurmat ko’rsatishga qaratilgan tarbiyaviy ishlarni tashkil etadi;
  
• 
  shaxsning psixologik-pedagogik xususiyatlarini va uning mikromuhitini, yashash sharoitlarini o’rganadi, qiziqishlari va ehtiyojlarini, qiyinchiliklari va muammolarini, ziddiyatli vaziyatlarni, xulq-atvoridagi og’ishlarni aniqlaydi va talabalar va o’quvchilarga o’z vaqtida ijtimoiy yordam va qo’llab-quvvatlaydi;
  
• 
  shaxs va ta’lim muassasasi, oila, atrof-muhit, hokimiyat o’rtasida vositachi vazifasini bajaradi;
  
• 
  talabalarning huquqlari va erkinliklarini ro’yobga chiqarishga, qulay va xavfsiz muhitni yaratishga, ularning hayoti va sog’lig’ini muhofaza qilishni ta’minlashga yordam beradi;
  
• 
  sinfdan tashqari o’quvchilarning iste’dodi, aqliy va jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun sharoit yaratadi;
  
• 
  o’qituvchilar, ota-onalar (ularni almashtiradigan shaxslar), ijtimoiy xizmatlar, oila va yoshlarni ish bilan ta’minlash xizmatlari mutaxassislari va talabalar, homiylik va homiylikka muhtoj bolalar, nogiron bolalar, shuningdek o’ta og’ir vaziyatda bo’lganlarga yordam berishda o’zaro aloqada bo’ladi;
  
• 
  muassasa ta’lim dasturlarini ishlab chiqish, tasdiqlash va amalga oshirishda qatnashadi, o’z vakolati doirasida ularni sifatli amalga oshirish uchun javobgardir. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu bolaga (o’spirin) o’zini tashkil qilishda, uning psixologik holatida, oilada, maktabda, jamiyatda normal munosabatlarni o’rnatishda yordam berishga qaratilgan ijtimoiy ish, shu jumladan pedagogik faoliyat. ijtimoiy himoya sohasida ijtimoiy o’qituvchi ham ishtirok etadigan ijtimoiy ishning asosiy yo’nalishlari aniqlandi.
  
• 
  moddiy yordam ko’rsatish (naqd pul, homiylik, imtiyozlar va imtiyozlar, kundalik hayotda yordam);
  
• 
  ijtimoiy yordamni tashkil qilish (odamlar bilan ishlash, xodimlarni jalb qilish, tekshirish, ilg’or tajribalarni targ’ib qilish);
  
• 
  insonga ta’sir. Shaxsga ta’sir o’tkazish jarayoni bu pedagogik va psixologik ta’sir jarayonidir. Bu ijtimoiy ishchi, ijtimoiy pedagog tomonidan amalga oshiriladi. Malaka xususiyatlariga muvofiq ijtimoiy o’qituvchi ishining mazmuni uning pedagogik yo’nalishi bilan belgilanadi. Demak, uning barcha kasbiy faoliyati mohiyatan o’quvchilarni muassasalarida va yashash joyida tarbiyalash, o’qitish, rivojlantirish va ijtimoiy himoya qilish bo’yicha chora-tadbirlar majmuidir.
  

Demak, zamonaviy umumiy ta’lim maktabining faoliyati ochiq ijtimoiy pedagogik tizim sifatida uni tarbiyalash va tarbiyalash funktsiyalarini kengaytirish, bolani o’rab turgan muhitni insonparvarlashtirishga g’amxo’rlik qilish, mikrorayonda ijtimoiy-pedagogik faoliyatda tashabbuskorlikni nazarda tutadi. Ta’lim muassasalari istiqbolli madaniy va ta’lim modellarini shakllantirishga hissa qo’shib, yangi ijtimoiy rolga ega bo’lmoqdalar. Aynan ijtimoiy pedagogik ish bolalar va o’spirinlarni tarbiyalash tizimida ularning shaxsiy rivojlanishi, ijtimoiy himoyalanishi uchun BMTning bolalar huquqlari to’g’risidagi konvensiyasiga muvofiq optimal sharoitlarni ta’minlaydigan bunday o’zgarishlarni amalga oshirishga imkon beradi. Ijtimoiy pedagog ijtimoiy ish, shu jumladan bolalarning o’zlari va ularning ota onalari ijtimoiy ishda faol bo’lishini ta’minlaydi. Ijtimoiy pedagog bolalarning qiziqishlarini, turli xil turmush tarzidagi oilaviy munosabatlar muammolarini o’rganadi, - u oilani o’rganadi, inqirozli vaziyatlarda unga yordam beradi, atrof-muhitni yaxshilashda, atrof-muhitning psixologik va pedagogik madaniyatini oshirishda, manfaatlarini himoya qiladi bolaning va aloqalarni o’rnatadi. Ammo, afsuski, bugungi kunda hanuzgacha ijtimoiy pedagoglarga ega bo’lmagan maktablar mavjud. Ammo yaxshi xabar shundaki, uning funktsiyalarini direktorning o’quv ishlari bo’yicha o’rinbosari yoki ba’zi sinf rahbarlari qisman bajaradilar. Masalan, ular o’quvchining oilalariga tashrif buyurishlari mumkin, ular o’zlari uchun kam ta’minlangan oilalarning hisobini yuritishi, bunday oilalar bilan uchrashuvlar va suhbatlar o’tkazishi mumkin, ammo talabalarga rasmiy ijtimoiy yordam ko’rsatishga haqlari yo’q. Ijtimoiy pedagoglar bunday huquqlarga ega. Shuning uchun, ularning maktabda mavjudligi o’zgarmasdir. Ammo bu kasb nisbatan yosh bo’lganligi sababli, hali ijtimoiy o’qituvchisi bo’lmagan maktablarni uzoq kutishmaydi degan umid bor, men bu kasbga talab katta bo’lishiga ishonishni istayman. Va kelajakdagi maktab ijtimoiy o’qituvchilari ulardan kutilayotgan va zarurligini bilishlari kerak.
O’rta umumta’lim tizimida eng zamonaviy mutaxassisliklardan biri bu
ijtimoiy pedagoglik kasbidir. Uning asosiy vazifasi tarbiyaviy ishlarni 
hayotiy muhim oilaviy va ijtimoiy muammolarni o’zida his etayotgan yosh avlodni tarbiyalash bilan qo’shib olib borishdan iborat, qiyin bo’lgan turmush 
masalalarini yengillashtirish, so’z va amalda yordam berish, ijtimoiy pedagog
amaliy faoliyatining axloqiy pozitsiyasi va yo’naltirilgani ana shulardan iborat.
Ijtimoiy pedagog tarbiyaviy ishlar metodlarini keng tizimidan foydalanishga o’z e’tiborlarini qaratishlari lozim.Bu o’rinda ijtimoiy pedagoglarning bir qismi
o’quvchilarni tarbiyalashning an’anaviy vositalari atrofida guruhlashga, shaxsiy 
suhbat, u yoki bu ijodiy faoliyat ko’rinishiga o’smirlarni jalb etishga, ayrim o’quvchilarga nisbatansinf tarbiyaviy ishlarini topshirishga harakat qilishadi. Ijtimoiy pedagogning asosiy xususiyatlaridan biri- milliy qadriyatlarimizni yaxshi anglagan va ularni o’quvchilarga singdirishi ya’na amaliyotga tadbiq etishi kerak.
Qadriyat - «tarix sinovlaridan o‘tgan, milliy manfaatlarimiz, bugungi va ertangi orzu-intilishlarimizga, taraqqiyot talablariga javob beradigan, yillar o‘tgani sari qadri ortib boradigan g‘oya va tushunchalardir» } 3
Lekin, ijtimoiy pedagog ishlarini o’ziga xosligi bir qator yangi faoliyat usullarini yuzaga chiqardi.
-Mahalladagi jamoa tashkilotlari bilan hamkorlik;
-Mas’ul diniy idoralar va mahalliy intellegensiya vakillari bilan birgalikdagi 
faoliyat;
-Maktablarga homiylik qiluvchi tashkilotlar bilan aloqalarni o’rnatish kabilar
Maktabda o’qitish jarayonida bola avvalambor akadеmik bilimlarni oladi. Biroq shu bilan birga uni ijtimoiy mе’yorlarni, ko’rsatmalarni, qadriyatlarni, rollarni yanada muvaffaqiyatli o’zlashtirilishini ta’minlaydigan ma’lum bir ijtimoiy bilim, malaka va ko’nikmalarni egallashi lozim. Bola ijtimoiylashuviga yordam bеradigan ijtimoiy bilimlarni bеrish va ijtimoiy malaka va ko’nikmalarni shakllantirish maqsadga qaratilgan jarayoni ijtimoiy o’qitish dеb ataladi.
3 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008.-82-бет.

Pеdagogikaning asosiy mеzoni – tarbiya. Tarbiya – ijtimoiy hayotning abadiy va umumiy mеzoni. Pеdagogika bolalar tarbiyasini shaxs ahloqiy xislatlarini shakllantirishning maqsadga qaratilgan jarayoni sifatida ko’rib chiqadi. Ya’ni, ijtimoiy tarbiya dеganda muvaffaqiyatli ijtimoiylashuv uchun zarur bo’lgan ijtimoiy ahamiyatli bola shaxsi xislatlarining shakllanishi maqsadga qaratilgan jarayoni tushuniladi.

Ijtimoiy pedagoglarni kasbiy tayyorlash uzluksiz ta’lim tizimida amalga oshiriladi. Ijtimoiy pedagoglarni kasbiy tayyorlash ikki turdagi o‘quv yurtlarida olib boriladi: o‘rta kasbiy ta’lim muassasalari (litsey va kollejlar) va oliy kasbiy ta’lim maktablari (Institut va universitetlar). O‘rta kasbiy ta’lim muassasalarida kichik sinflarla va maktabgacha tarbiya muassasalarida tarbiyalanuvchi bolalar bilan ishlovchi pedagoglar tayyorlanadi. Bolalarning rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularning ota—onalari bilai hamkorlik qilish, o‘z malakasini oshirish maqsadida mustaqil ravishda o‘qib borishdan iboratdir. O‘rta kasbiy ta’lim bilim yurtini tugatgach, ular oliy ta’lim muassasida o‘z o‘qishini davom ettirishi mumkin. Ijtimoiy pedagog faqat o‘qituvchi emas, bola qanday o‘qiyotganini va rivojlanayotganini tushunadigan va his etadigan shaxsdir. U bola hayotini, kechinmalarini xuddi o‘zinikidagidek tushunadigan va uning ma’naviy, madaniy, axloqiy rivojlanishida yo‘llanmalar bera oladigan mutaxassis bo‘lmogi kerak. Shuning uchun haqiqiy pedagog faqat o‘z fanini bilibgina kolmay, ayni vaqtda bolalar va kattalar bilan ijodiy muloqot qila oladigan, o‘z ustida ishlaydigan inson bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Ta’lim jarayonini ijtimoiylashtirish natijasida o‘quvchi inson mohiyatini anglaydi. O‘z hayoti dovomida inson to‘g‘risida hosil qilingan tushunchalar asosida, shaxs haqiqiy fukaro bo‘lib yetishadi. Insonparvarlikka asoslangan ta’lim – ijtimoiy fanlar va yondosh fanlarning funksiyalarini kengaytiradi, ta’lim jarayonini, mutaxassis shaxsi va uning dunyokarashi yaxlitligini ta’minlaydi. Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad yoshlarga tegishli bilim, ko‘nikma, malaka, malaka berish, ularning insoniy dunyokarashini shakllantirishdan iborat. U bo‘lajak fukarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli sohalarida insonparvarlik g‘oyasi va kadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Ta’limda metodologik xayot tajribasiga ziddiyatli holatlarda ijtimoiy moslashuv modelini ishlab chiqishni taqozo etadi:
- ijtimoiy–shaxsiy hayot tajribasiga asoslangan muntazam davom etadigan jarayon hisoblanadi;
- real vaziyatdan kelib chiqib, ziddiyatli xolatlarida ijtimoiy moslashuv modelini ishlab chiqishni takozo etadi;
- mavjud amaldagi xolatga doim moslashish jarayoni hisoblanadi;
- shaxslararo aloqalarni kamrab oladi;
- shaxsning shakllanish jarayonini yunaltiradi.
Ijtimoiy pedagog kasbiy faoliyatining xususiyatlari — "Ijtimoiy pedagog" mutaxassisi "pedagog" so‘zidan olingan bo‘lib, avvalo o‘qituvchi ma’nosini anglatadi. Shu bois mazkur lavozimning joriy etilganidan so’ng aynan o‘qituvchilarning birinchi ijtimoiy pedagoglar bo‘lgani ajablanarli emas. Yana shuni ta’kidlamok. joizki, ijtimoiy psdagoglarning kasbiy tayyorgarligi kam pedagogik oliy o‘quv yurtlarida amalga oshiriladi. Darhaqiqat, pedagog va o‘qituvchining kasbiy faoliyatida ko‘pgina umumiyliklar mavjud. Bu ikkala kasbning ham obyekti bola, uning rivojlanishi va ijtimoiy shakllanishidir. Bu narsa ularning yaqinligini yana bir bor tasdiqlaydi. O‘z navbatida mazkur mutaxassiliklarning kasbiy faoliyati ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashga imkon beruvchi bir qator tafovutlarga ham ega. O‘qituvchi o‘zining asosiy ta’lim berish vazifasini bajarar ekan, yosh avlodga bilim va jamiyat tomonidan orttirilgan ijtimoiy madaniyat tajribasini o‘rgatadi. Ushbu jarayonda bola tarbiyalanadi va shakllantiriladi. Ijtimoiy pedagogning diqqat markazida esa bolani jamiyatga moslashib ketishiga yerdam berishdir. Ta’lim muassasalarida bolalarning ijtimoiylashuviga ijtimoiy tajribaning hamahamiyati katta. Ijtimoiy tajriba keng ma’noda turli ko‘nikma va malakalar, bilim va fikrlash usullari, yurish-turish me’yor va stereotiplari, qadriyatlar, odamlar bilan munosabatga kirishish tajribasi, ko‘nikish, shuningdek o‘z-o‘zini anglash, o‘z-o‘zini aniqlab olish birligidir. Individual yordam insonga muammolarni hal qilishda ko‘maklashish, o‘z-o‘zini rivojlantirishga yo‘naltirish, uning jamiyatdagi mavqei, o‘rnini yuksaltirishda namoyon bo‘ladi. Individual yordam - boshqa insonlarning ehtiyojlarini qondirishga zarur bo‘lgan bilim, malakalarni o‘zlashtirishda insonga ongli yordam berish, insonning o‘z qadriyatlarini anglashi, o‘z-o‘zini anglashini rivojlantirish, oila, guruh, jamiyatga mansubligi hissini rivojlantirishdir. Bu o‘rinda shuni ham ta’kidlash joizki, ijtimoiy tajriba, ta’lim va individual yordamning usul, shakl, mazmuni, harakter, jadalligi bevosita tarbiyalanuvchilarning yoshi, jinsi, qaysi kasb egasi ekanligi, ularning ijtimoiy madaniy mansubligiga ham bog‘liq. Bu jihatlar turli ta’lim muassasalari va tashkilotlarda farqlanadi. Masalan pedagogik, texnikaviy, tibbiy, xuquqiy, iqtisodiy kabi.Ijtimoiy tarbiya jarayonidagi o‘zaro munosabat esa uning sub’ektlari orasidagi axborot, faoliyat usullari, qadriyatlar almashuvidir. Umuman olganda o‘zaro munosabat tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarning birgalikdagi faoliyati bo‘lib uning mazmuni, harakteri tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirishga qaratilgandir. Ijtimoiy pedagogika o‘zining maqsad va vazifalarini amalga oshirishda quyidagi tadqiqot metodlaridan keng ko‘lamda foydalanadi;
- umummantiqiy metodlar (analiz, sintez, umumlashtirish, qiyoslash, modellashtirish, loyihalash)
- umumpedagogik metodlar (kuzatish, suxbat; tajriba; manbalarni o‘rganish; qayta ishlash, umumlashtirish)
- xususiy pedagogik - psixologik metodlar (individual va guruhiy o‘rganish, xurmatlash, tushuntirish, ijobiy fazilatlarga tayanish, ijtimoiy fikrlarni hisobga olish, tashxislash ekspert xulosalarini hisobga olish);
- tarixiy metodlar tarixiy qiyoslsh, genetika, strukturaviy (alohida belgilar, shartli guruhlar) tarixiy manbalarni o‘rganish.