Kirish. Asosiyqism. Shahar transport tizimi va yo’l xarakatini tashkil etishning nazariy asoslari

2.2 Shahar yo‘lovchi transporti va yo‘lovchilarni tashishni tashkil etish.
Shahar yo‘lovchi transporti faoliyati va yo‘lovchilarni tashishni tashkil etish O‘zbekiston Respublikasining 419-I-son 25.04.1997 Shahar Yo‘lovchilar Transporti To‘g‘risidagi Qonuniga muvofiq amalga oshiriladi.
Shahar yo‘lovchilar transporti deganda O‘zbekiston Respublikasi hududida ro‘yxatga olingan, shahar doirasida yo‘lovchilar hamda bagaj tashishga mo‘ljallangan avtomobil va elektr transporti tushuniladi.
Shahar yo‘lovchilar transporti ommaviy yoki xususiy mulk asosida ishlashi mumkin.Shahar yo‘lovchi transportini asosiy turlarini quyidagi transportlar tashkil etadi: metropoliten, avtobus, trolleybus, tramvay, taksi, yo‘nalishli taksi. Bundan tashkari, ba’zi mamlakatlarda, monorelsli poezdlar, magnit yostikli poezdlar, funikulyorlar, shahar ichi elektropoezdlari va shunga uxshash boshqa transport turlari ham mavjud.
Metropoliten – ko‘chadan tashqaridagi transport turiga mansubdir. Qurilish usuliga ko‘ra u yer ostida va yer ustida joylashtirilishi mumkin. Yer osti metrosi joylashuviga ko‘ra chuqurlikda o‘tuvchi (12 m dan ortik chukurlikda) va sayoz o‘tuvchi (6 – 12 m da) bo‘lishi mumkin. Metropolitenni ko‘rish va undan foydalanish xarajatlari boshqa tur transportlarga nisbatan eng qimmat hisoblanadi. Shuning uchun metropolitenni aholisi 1 mln. kishidan ortik hamda bir yo‘nalish bo‘yicha yo‘lovchilar oqimi 25 – 30 ming yo‘lovchi/soat bo‘lgan aholi punktlarida kurish maqsadga muvofiq.
Avtobus – nisbatan erkin harakatlanishi va ko‘p miqdorda yo‘lovchilarni tashish imkoniyatiga ega bo‘lgani uchun nisbatan keng tarqalgan. U mustakil ravishda rayonlararo tashishlarni tashkil etishda yoki metropoliten bekatlari va temir yo‘l stansiyalaridan yo‘lovchilarini tashishda yordam beruvchi transport sifatida kullanilishi mumkin. Aholi yashash joylarida avtobus yo‘nalishlari zichligi 3 km/km² ni tashkil etishi mumkin.Avtobuslarning ko‘chalarda harakati davrida atrof muxit havosini ifloslantirishi va ulardan tarqaluvchi shovkin darajasining yukoriligi ularning kamchiligi hisoblanadi.
Bitta avtobusdan havoga tarqaluvchi zararli moddalar miqdori 5 – 6 yengil avtomobillardan tarqaluvchi moddalar bilan teng buladi. Shuningdek, avtobusdan tarqaluvchi shovkin darajasi yengil avtomobilga nisbatan 1,5 – 2,0 baravar yukori buladi.