Кино ва телевидениеда монтаж

Artxа
  us (ingl.  Art  house),  tarjimasi  “San’at  uyi” — 
Artxaus  yo‘nalishida 
keng 
tomoshabinlar  ommasi  uchun  mo‘ljallanmagan, 
faqat  festivallar  uchun  mo‘ljallangan 
intellektual va mualliflik kinofilmlari yaratiladi
.
 

---

208
 
 
bo‘ladi.  Bunda  qahramon  emas,  balki  uni  o‘rab  turgan  atrof 
muhit, fon tasviri o‘zgaradi. Ohista almashinuv usuli ham huddi 
Qorong‘ulashish kabi oradan muayyan vaqt o‘tganini ifodalashi 
mumkin. 
Zaxlyostlar 
Film  yoki  ko‘rsatuvning  tugal  montajiga  bevosita  tasvirga 
olish  jarayonidayoq  tayyorgarlik  ko‘rib  borish  kerak.  Tajribali 
rejissyor yoki operator qaerda qanday qo‘shimcha yoki ikki uch 
xil  variantdagi  kadrlarni  tasvirga  olish  kerakligini,  qachon 
perebivka  kadrlarni  tasvirga  olish  kerakligini,  keyinchalik 
montajda  muammolar  bo‘lmasligi  uchun    tasvirga  olish  paytida 
qanday  “ayyor  usullardan”  foydalanish  kerakligini  yoki  qaysi 
kadrni kelajakda montajda qaysi kadr bilan birikishini avvaldan 
biladi. Zaxlyost ham ana shunday “ayyorlik”lardan biridir. 
Agar  siz  sahnalashtiradigan,  ya’ni  aktyorlar  ijro  etgan 
badiiy  film  tasvirga  olayotgan  bo‘lsangiz,  u  holda  hamma 
kadrlar  zaxlyost  bilan  tasvirga  olishingiz  kerak.  Bu  kadrning 
montajda  navbatdagi  kadr  bilan  birikadigan  joylarini  zaxlest, 
ya’ni takrorlash bilan tasvirga olinishini anglatadi.  
Masalan,  biror  epizodda  qahramon  xonaga  kirib  kelib 
stulga  o‘tirishi  va  stoldan  qog‘ozni,  ruchkani  qo‘liga  olib 
nimanidir yozishi kerak. Aytaylik, uning xonaga kirib kelishi va 
stolga o‘tirishi – umumiy planda, qog‘oz va ruchka olib yozishi 
esa  –  o‘rta  planda  tasvirga  olinishi  rejalashtirilgan  bo‘lsin. 
Umumiy  planda  qahramonning  xonaga  kirib  kelishi  va  stolga 
o‘tirishidan  tashqari  uning  qog‘oz  va  ruchkani  olish  uchun 
qo‘lini  uzatishi  ham  qo‘shib  tasvirga  olinadi.  Shunga  mos 
holda,  o‘rta  plan  ham  uning  qog‘oz  va  ruchkaga  qo‘l 
uzatishidan  boshlanmay,  undan  sal  avvalroqdan,  ya’ni  uning 
stulga  kelib  o‘tirishidan  boshlanadi.  Bunda  umumiy  plandagi 
“ruchka  va  qog‘ozga  uzatilgan  qo‘llar  harakati”  va  o‘rta 
plandagi “stulga o‘tirish” harakatlari zaxlest deyiladi. Soddaroq 
aytganda,  2-kadrni  tasvirga  olishda  uni  tasvirga  olishni  1-

---

209
 
 
kadrning so‘ngidagi harakatlarni takrorlagan holda boshlanadi.  
Bu  montajchiga  kadrlarni  montaj  qilishda  eng  yaxshi  va 
sezilmas  birikkane  joyni  erkin  tanlab  olishga  imkon  beradi. 
Ayniqsa, agar kadrlar harakat va qovealarga boy bo‘lsa. 
Hatto,  hujjatli  kinoda  ham  operatorlar  kamerani  voqea 
tugaganidan  keyin  ham  ikki-uch  soniya  o‘tkazib  keyin  tasvirga 
olishni  to‘xtatishadi.  Bu  ortiqcha  olingan  qism  bor  yo‘g‘i  ikki 
soniyani  tashkil  etishi  mumkin,  lekin  ba’zida  ana  shu  ikki  
soniyada  voqea,  kadr  yoki  epizodning  mohiyatini  ochib 
beruvchi tasvir aks etib qolgan bo‘lishi mumkin.