Кино ва телевидениеда монтаж

 
Qorong‘ulashish 
Qorong‘ulashish effekti rus tilida zatemnenie deb ataladi va 
rejissyorlik  ssenariylarida  va  tasvirga  olish  chizmalari, 
raskadrovkalarda  qisqartirib  “ZTM”  shaklida  yoziladi.  Kino 
san’atining  eng  eski  usullaridan  biri!  Odatda,  qorong‘ulashish 
usuli  kadr  yoki  epizodni  sekin  astalik  bilan  yakunlash, 
yakunlanayotgan  epizod  va  yangi  boshlanayotgan  epizod 
voqealari o‘rtasida qandaydir bir vaqt o‘tganini ifodalash uchun 
ishlatiladi.  
Qorong‘ulashish  –  doimo  muayyan  bir  vaqt  oralig‘ini 
anglatadi:  bir  voqea  tugadi  va  yangi  voqea  boshlandi. 
Qorong‘ulashish  effekti  bilan  voqealarni  ulash  bu  voqealar 
o‘rtasida  albatta  muayyan  vaqt  o‘tgani  anglatadi  va  bu  vaqt  5 
daqiqa, hatto bir necha yillar bo‘lishi ham mumkin. 
Professional  kinochilar  orasida  “Qorong‘ulikka  kirish”  va 
“Qorong‘ulikdan chiqish” kabi iboralar rivojlangan. Haqiqatdan 

---

206
 
 
ham  qorong‘ulashish  usulidan  nafaqat  epizodning  tugash 
qismida,  balki  uning  boshlanish  qismida  ham  faol  foydalanib 
kelinadi.  Ba’zida  undan  voqealar  o‘rtasidagi  shartli  uzilishdan 
keyin  yangi  epizod  voqealariga  sekin  astalik  bilan  kirib  borish 
maqsadida  foydalaniladi.  Biroq,  odatda  qorong‘ulashishdan 
chiqish  faqat  bundan  avvalgi  epizod  qorong‘ulashishga  kirish 
bilan  yakunlangan  bo‘lgan  paytlardagina  to‘g‘ri  foydalanilgan 
hisoblanadi.  Qorong‘ulashishga  kirish  jarayoni  va  uning 
davomiyligi yakunlanayotgan epizodning dramatizmiga va ichki 
dinamikasiga  bog‘liq  bo‘ladi.  U  o‘z  hajmi  bo‘yicha  yarim 
soniyadan 5 sekundgacha bo‘lishi ham mumkin. 
Biroq  shuni  yodda  tutmoq  kerakki,  qorog‘ulashish  deyarli 
doimo  tomoshabinni  epizod  kontekstidan  olib  chiqib  ketuvchi 
muayyan kayfiyatli holatni ifodalaydi. Qoronqulashishdan keyin 
birdaniga  yorqin  kadrni  montaj  qilish,  tabiiyki,  keyingi 
voqealarning xarakter jixatdan keskin o‘zgarishini ifodalaydi. 
Insonning  fiziologiyasi  va  psixologiyasi  –  juda  murakkab 
va  mukammal  tizimlardir.  Sizga  necha  yuz  marta  “qalampir 
shirin 
bo‘ladi”  deb  uqtirishmasin,  siz  baribir  bunga 
ishonmaysiz.  Bizning  ongimizda  tabiatan  shunday  narsa  jo 
bo‘lgan,  kech  tushishi,  qorong‘ulik  bo‘lishi  yana  bir  kunning 
tugaganini, 
qandaydir 
yakunni 
anglatadi. 
 
Ekrandagi 
qorong‘ulashish  ham  bizga  huddi  shunday  ta’sir  ko‘rsatadi. 
Tabiatda oqshom kirib kelishi sekin astalik bilan ro‘y beradi va 
ekrandagi qorong‘ulashish ham sekin-astalik bilan yuz beradi.