Kimyoviy injiniringda modellashtirish va avtomatlashtirish

3. Uzum urug’ini quritish darajasi

№	Qurish darajasi %
Nomi	10	20	30
1	10	25	40
2	20	30	45
3	15	28	46

Jadvaldan ma’lumki, 30^% da urug’ni qurish darajasi 46% bo’lar ekan. Qurigan uzum urug’ini kimyoviy ko'rsatkichlarini aniqlash. (2-jadvalda keltirilgan).

2-jadval

№	Kimyoviy tarkibi	1	2	3
1	Suv %	7,5	7,0	-
2	Lipidlar	26,0	27,4	19,1
3	Oqsil	34,0	25,4	21,1
4	Kletchatka	13,5	16,0	15,6
5	Kul miqdori	4,0	3,4	3,3

Uzum urug’ining kimyoviy tarkibi: Uzum urug’lari kimyoviy tarkibi
turg’un bo’lgani uchun ularni qayta ishlash texnologiyasini tashkil etish musbat tomonlari bilan ajralib turadi. Shunga asoslanib, uzum urug’lari yaxshi xom-ashyo sifatida ishlatilishi mumkinligini aniqlandi. Asosiy kimyoviy element magniy, azot bo’lib ularni miqdori sortiga qarab, yetishtirish tuprog’iga va pishish darajasiga qarab o’zgaradi. Shunga asoslangan holda uzum urug’idan yog’ olish texnologiyasini o’tkazdik. Laboratoriyada mini-press yasalib, uzum urug’idan yog’ni olib, analiz qildik. Natijalar quyida keltirilgan.
3-jadval
Uzum yog’ini yog’ kislotalar tarkibi

Nomi	Tajribalar soni
Yog’ kislotalar %	1	2	3
To'yinmagan
Olein	32.0	29.0	26.3
Linol	25.6	26.4	19.6
Linolen	26.4	24.6	27.4
To'yingan	1	2	3
Palmitin	15	14	13
Stearin	18	14	15

Natijalar shuni ko'rsatadiki yog’ kislotalar soni jixatidan uzum yog’i, oziq-ovqat sifatida ishlatiladigan kungaboqar, loviya va makkajo’xori kabi yog’larga mansubdir. Uzum yog’i vitaminlar va oqsillarga boy bo’lib, uni tarkibida fitosterollar bo’lganligi uchun qon miqdoridan xolesterinni kamaytirish xususiyatiga ega ekanligini bir necha tadqiqotchilar aytib o'tishgan. Shunga asoslanib bizning tajribamiz shu uzum urug’i aminokislota tarkibini o'rganishga qaratilgan.

4-jadval

№	Aminokislotalar nomi	Miqdori %
1	Alanin	18
2	Arginin	12.3
3	Glutamin	11.8
4	Serin	2.9
5	Lizin	5.4

5-jadval
Uzum yog’ini Kimyoviy tarkibi

№	Ko'rsatchiklar nomi	1	2
1	Qotish temperaturasi, 0C	-6-9	-6-10
2	Sindirish ko'rsatkichi, (20^sC)	1.473	1.478
3	Sovunlanish soni, KON	136	159
4	Yod soni, Ji	108	118
5	Zichlik 150S g/sm^2	0.920	0.930

3. 
   TEXNOLOGIK SXEMA BAYONI
   

Ombordan kelayotgan uzum urug’i tirnog’ichli transportyor (1) yordamida noriya (2) va qiya o’rnatilgan nov (3) orqali, magnit seperator (3a)dan o’tib, qabul qilish bunkeri (5) beriladi. qabul qilish bunkeriga kelib tushgan urug’lar vintli konveyer (6) orqali semenoveyka (7)da ayroqiklon va elaklar yordamida og’ir va mayda aralashmalardan tozalanadi. Mayda va og'ir aralashmalar siklon (8)da cho’ktirish yo’li bilan ajratiladi. Havo esa ventilyator (10) da tozalanib atmosferaga chiqarib yuboriladi. Ajratilgan chiqindilar shnek (9) yordamida ishlab chiqarishdan chiqarib yuboriladi. Tozalangan urug’lar shnek (4) va noriya (11) yordamida shnek (11a) ga uzatiladi va namligi bo’yicha kondiqiyalash uchun namlovchi bunker (11b) da namligi bo’yicha kondiqiyalanadi. So’ngra shnek (11v), noriya (12) orqali magnit seperator (3a) dan o’tib qabul qilish shnegi (13) va taqsimlovchi shnek (14) yordamida, chaqish mashinalari (15) ga beriladi. Urug’ chaqilgandan so’ng hosil bo’lgan yarim chaqilma mag’izdan ajratish uchun elakli tebratgich (16) ga uzatiladi va ajralgan mag’iz uchun yig’uvchi shnek (21) da yig’iladi. Qobiqni tugal tozalash uchun ventilyator (17), qiklon (18) yordamida ikki seksiyali barabanli seperator (19) da qobiqdan tugal tozalanadi. Ajratilgan qobiq shnek (20) yordamida ishlab chiqarish sexidan omborga yuboriladi. Ajratilgan mag’iz esa mag’iz uchun shnek (21) da yigalib, noriya (22) va magnit seperator (3a) dan o’tib, taqsimlovchi shnek (23) yordamida (24)- besh valli yanchish uskunasi VS-5 da yanchiladi. Yanchilish darajasi 1 millimetrli elakdan o’tkazilgan 60-65% fraksiya o’tadigan darajagacha maydalangan mag’izlar, shnek (25) va noriya (26) yordamida forpress sexiga yuboriladi. Forpress sexiga kelayotgan yanchilma (3a) magnit seperatordan o’tib, qabul qilish shnegi (27) va taqsimlovchi shnek (28) yordamida namlovchi bug’lovchi shnek (29)ga uzatiladi. So’ngra, (30) olti qosqonli qovurish qozonida qovuriladi. Hosil bo’lgan qovurma shnek press(31) yordamida moyidan ajratiladi, yog’sizlangan kunjara shnek (33) orqali ekstraksiya sexiga yuboriladi, moy esa shnek (32) yordamida quyqa tutqich (34) da qisman quyqadan ajratiladi. qisman quyqadan ajratilgan moy nasos (35) yordamida, filtrpress (36) da tarkibidagi quyqalardan tozalanadi.
Quyqalardan tozalangan moy nasos (37) orqali keyingi bosqich qayta ishlashga ya’ni rafinaqiya sexiga uzatiladi. Quyqa tutqich (34) va filtrpress (36) dan ajratilgan quyqalar noriya (38) va shnek (39) lar yordamida qovurish qozoniga qaytarib beriladi.







Luzga

Fuza

Маg'iz

kunjara

5

4

4. 
   MODDIY HISOBLAR.
   

Topshiriq bo'yicha bizga sutkasiga 30 t uzum urug’ini tozalash, chaqish- ajratish va yanchish jarayonlarining texnologiyasi hisoblash topshirilgan.
Boshlang'ich ma’lumotlar:

1. 
   Urug’ moyliligi M_o = 26%;
   
2. 
   Urug’ namligi Vo = 10,0%;
   
3. 
   Tozalashgacha bo’lgan urug’ tarkibidagi mineral va organik iflos aralashmalar
   

So = 2,1%;

4. 
   Urug’ tarkibidagi tozalashgacha bo’lgan puch urug’lar miqdori To = 1,3%;
   
5. 
   Toza urug’dagi luzga miqdori L1 = 49,0%;
   
6. 
   Toza urug’dagi mag’iz miqdori L1 = 51,0%;
   
7. 
   Urug’dagi mag’iz namligi V₃ = 8,0%;
   
8. 
   Tozalangan urug’dagi mineral va organik iflosliklar miqdori S1 = 0,2%;
   
9. 
   Toza urug’dagi puch urug’lar miqdori T1 = 0,2%;
   
10. 
    Ajratilgan iflos aralashmalar namligi V1 = 10%;
    
11. 
    Puch urug’lar moyliligi M₅ = 2,3%;
    
12. 
    Kunjara moyliligi M2 = 13%;
    
13. 
    Kunjara namligi V4 = 8,0%;
    
14. 
    Shrotning moyliligi M3 = 1,0%;
    
15. 
    Shrotning namligi V5 = 7,5%.
    

1. 
   Mineral, organik aralashmalar va puch urug’lar yigindisi:
   

_{s +t} 100[(C + T0)-(C1 + T1) _ 100[(2,1 +1,3)-(0,2 + 0,2)] _ 100[3,4-0,4] _ 100• 3,0
² 2 100 - (C1 + T1) 100 - (0,2 + 0,2) 100 - 0,4 99,6

2. 
   Mineral va organik iflosliklar:
   

100 • 2,502
100

= 2,502%
100[(C₀ -C 1) + C 1(C2 + T2) 100[(2,1 -0,2) + 0,2(3,01)] 100• [1,9 + 0,602]
^C 2 ⁼ SH ⁼ SH ⁼ 100

3. 
   Puch urug’lar miqdori:
   

T2 = (C₂ + T₂) - C2 = 3,01 - 2,502 = 0,508%

4. 
   Kunjara chiQishi:
   

10000 - 100(М0 + В0 + Т2 + С2) + T2 • M5 + C2 • В1
Ж = =

100 - (М2 + В4)
_ 10000 -100(26 +10,0 + 3,01) + 0,508 • 2,3 + 2,502 • 10,0 _

100-(13+8)
10000-3901+5,75+25,02 6130

100 - 21

79

= 77,6%

5. 
   Shrotning chiqishi:
   

_ 10000 - 100(М0 + В0 + Т2 + С2) + T2 • M5 + C2 • В1 _

100 - (Мз + В5)
_ 10000 -100 • (26 +10,0 + 0,508 + 2,502) + 0,508 • 2,3 + 2,502 • 10,0 _

100-(1,0+7,5)
10000 - 3901 + 5,75 + 25,02 _ 6130 _ _6?0/

100-8,5

91,5

5. 
   Kunjaradagi qoldiq moy:
   

M6 = ЖМ = 77,6-13 =
100 100

5. 
   Moyning yo'qotilishi:
   

1. 
   shrotda;
   

_Ш • М3
П1 =
100

67.1,0
100

= 0,67%

2. 
   Puch urug’larda;
   

П2 =

Т2 • М5
100

0,508 • 2,3
100

= 0,011%

8. 
   Ja’mi yigindi moy:
   

P1 =M0 -(P1 +P2)=26-(0,67+0,011)=25,32%

8. 
   Forpress moyi chiqishi:
   

P₂ = M0 - (M + P2) = 26 - (10,1 + 0,011) = 15,889%

8. 
   Ekstraksiya moyining chiqishi:
   

P3 =R1-R2 = 25,32 -15,889 = 9,431%

8. 
   Namlikni yuqotilishi:
   

„ SH • V5 + (T2 + S2) • V1 67 • 7,5 + 3,01*10,0 502,5 + 30,1
P5 = V0 — —¹ = 10,0 , , — = 10,0 ,
100 100 100
=10,0-5,326=4,674%
12. Moy balansi, %da:

№	Nomlanishi	belgisi	Chiqishi, %	Chiqishi t/sut
1	Urug’dagi moy	Mo	26	7,8
2	Forpress moyi	R2	15,889	4,7667
3	Ekstraksiya moyi	Rz	9,431	2,8293
4	Moyning yuqotilishi:
	Shrotda	P1	0,67	0,201
	Puch urug'larda	P2	0,508	0,1524
	Jami:		26%	7,8

13. Mahsulot balansi: ekstraksiyadan chiqqan shrotga nisbatan mahsulot

balansi amalga oshiriladi.

№	Nomlanishi	Belgisi	Chiqishi, %	Chiqishi, t/sut
1	Forpress moyi	R2	15,889	4,7667
2	Ekstraksiya moyi	Rz	9,431	2,8293
	Shrot	SH	67	20,1
4	Mineral va organik Iflosliklar	S2	2,502	0,7506
5	Yuqotiladigan namlik	P5	4,674	1,4022
6	Puch urug'lar	T2	0,508	0,1524
	Ja’mi:	-	100	30

5. USKUNALARNI TANLASH VA XISOBLASH

1. 
   Mashina valining diametri; D=600 mm
   
2. 
   Valikning uzunligi; L=1250
   
3. 
   Yanchish koeffiqiyenti; A=0,0108
   
4. 
   Valiklarning aylanish tezligi; n=285-295 ayl/ daq
   
5. 
   Yanchilayotgan magizni o’rtacha o’lchami; d=3,2 mm
   
6. 
   Urug’dagi mag’izning chiqish miqdori; 61%
   
7. 
   Yanchilma zarrachalarning o'rtacha o'lchami; 5=0,4 mm
   

Aniqlash kerak.

1. 
   Mashinaning unumdorligi; P=?
   
2. 
   Mashinaning elektr sarfi; R=?
   
3. 
   Valiklarning diametri; D=?
   
4. 
   5-0,2-0,3 0,5 mm bo’lganda mashinaning valiklari diametri D, hamda aylanish tezligi n qanday bo’lishi aniqlansin.
   

Yechish:

1. 
   Gorizontal valsovkaning minimal diametri, (mm).
   

D >60*S_x *(Q-1)/Q Q = -S-
S 2
Sj = 7 mm; S₂ =1 mm Q = - = 7
D > 60*7*(7 -1)/7 > 360 mm

2. 
   Shuningdek, vertikal valikli stanoklar uchun:
   

D > 80 • S (Q -1)Q
D > 80 • 4(10 -1)10
D > 288mm

3. 
   Valiklarning aylanishi tezligi (min^-1 da)
   

n = 616 / / g • Sj • D
Bu yerda n— yanchilayotgan maxsulotning valiklardagi ishqalanish koeffiqiyenti. (P=0,8 0,25), g= mag’izning zichligi.
P=0,3 , g= 4,25 Kg/m³ deb hisoblanadi;
D = 216 mm bo’lganda = 0,216 m
n = 6,16^0,31/4,25 • 0,004 • 0,216 = 560 ayl/min
D = 288mm
n = 6,16-^0,31 / 4,25 • 0,004 • 0,288 = 480 ayl/min

4. 
   Valikli stanokning unumdorligi (kg/soat)da
   

C1=(0,42 132)Dn-blS
Bu yerda b= valiklar orasidagi tirqish
b= 0,1 mm
D=216 mm bo’lganda
S1=100^0,216m460^0,0001m4,25m425kg/m³=
64^25kg/soat=15422kg/sutka=15,4tonna/sut
D=288 mm bo’lganda
C1=100-0,288-480-0,0001-1,25-425=734 kg/s=17626 kg/sutka=17,6 tonna/sut C1=17,6 t/sutka bo’ladi.

5. 
   Yanchilayotgan mahsulotning xususiyatini va valikli stanokning konstruktivli jixatini xisobga olib mashinaning unumdorligi quyidagi formula bilan aniqlaniladi, (Kg/s)da;
   

P=A-D-ln
Bu yerda A= yanchish koeffiqiyenti
D= 216 mm bo’lganda
P=0,0108^0,216m 4,25m 460 ayl/min=112,2 kg/sut= 6732 kg/soat
P=161,57 t/sutka bo’ladi.

6. 
   Yanchilma zarrachalarining o’lchami 5=0,2 , 0,3 , 0,5 mm bo’lganda
   

mashinaning valiklar diametri D xamda 5 aylanish tezligi n ni aniqlash. Yanchilayotgan mag’izni o’rtacha o’lchami;
d=3,2 mm
5=0,2 bo’lganda
Q= d/5=3,2/0,2=16
D=60d(Q-1)Q=60*3,2(16-1)=180 mm
n = 616 7 7 /(gdD) = 616d/0,3/(425 • 0,0032 • 0,18) = 616-71- 225 = 616 -1,107 = 682 ayl/min
5=0,3 Q=3,2-0,3=11 D=60-3,2(11-1)/11=175
n = 616 d/0,31/(425 - 0,0032 - 0,175) = 616 -1,122 = 621 ayl/min
5=0,5 Q=3,21-0,5=6 D=603,2(6-1)/6=160
n = 61670,31/(425 - 0,0032 - 0,16 = 616 -1,1744 = 723 ayl/min

5=0,2 bo’lganda,	D=180 mm,	n=682 ayl/min bo’ladi.
5=0,3 bo’lganda,	D=175 mm,	n=691 ayl/min bo’ladi.
5=0,5 bo’lganda,	D=160 mm,	n=733 ayl/min bo’ladi.