Kimyo (5110500-Geografiya o’qitish metodikasi ta’lim yо‘nalishi talabalari uchun о‘quv qо‘llanma)

 Hajmiy analiz.
 
 
Klassik usullardan biri xisoblanadi. Reaktsiyaga 
kirishayotgan eritmalar hajmini o’lchashga asoslangan. Ulardan birini 
kontsentratsiyasi ma‘lum bo’lib, ikkinchi eritmanining kontsentratsiyasi titrlash 
natijasida hisoblab topiladi. 
Gaz analizi.

Bu usulning asl mohiyati shundan iboratki, gazlar 

aralashmasi maxsus reaktiv eritmasi orqali o’tkazilganda ayrim komponentlarning 
eritmaga yutilishi tufayli gazlar aralashmasining hajmi kamayadi. Ana shunga 
asoslanib aralashmadagi ba‘zi gazlarning protsent miqdori aniqlanadi. Masalan, 
gazlar aralashmasi tarkibidagi karbonat angidrid miqdori ma‘lum hajmdagi gazlar 
aralashmasini uyuvchi natriy eritmasi bilan aralashtirib chayqatish yo’li bilan 
aniqlanadi. Bunda ishqor eritmasi СО
2
gazini to’liq yutadi. 
Fizik- kimyoviy analiz usullari. 
Fizik-kimyoviy usullarni asosan uch 
gruppaga ajratish mumkin. Ular optik, elektrokimyoviy va xromotografik analiz 
usullaridir. Qishloq xo’jaligiga taaluqli izlanishlarda optik analizlardan biri 
kalorimetrik analiz keng qo’llaniladi. Turli ob‘ektlar tarkibidagi mikroelementlar 
miqdori ana shu usul yordamida aniqlanadi. Kalorimetrik analiz usulida aniqlanishi 
zarur bo’lgan komponent rangli birikmaga o’tkaziladi. Hosil bo’lgan rangning 
intensivligidan foydalanib aniqlanayotgan komponentning miqdori to’g’risida 
xulosa qilinadi. Masalan, biologik ob‘ekt tarkibidagi Fe
3+ 
kationi miqdorini 
aniqlash uchun temir (III) ioni eritmaga o’tkaziladi va unga NH
4
CNS eritmasidan 
qo’shiladi.
Fe
3+ 
+ CNS
-
= [Fe (CNS)]
2+ 
Hosil bo’lgan kompleks ionlar eritmani qizil –qon ranga bo’yaydi. (Bu 
reaktsiyaga temir (II) ionlari xalal bermaydi). Kalorimetrik analizda
tekshirilayotgan va standart eritmalarga reaktivlar bir xil miqdorda, birin ketin 
solinadi. Eritmalar rangini solishtirishda bir xil tipdagi idishlardan va bir xil tabiatli 
nurdan foydalaniladi. Standart eritma bilan tekshirilayotgan eritma ranglarini 
solishtirishni bir qancha usullari mavjud. Vizual usulda eritmalar rangi 

---

solishtiriladi. Eitmalarning rangini solishtirishda fotoelementdan ham foydalanish 
mumkin., bu usul fotokolorimetrik usul deb ataladi.