Kimyo (5110500-Geografiya o’qitish metodikasi ta’lim yо‘nalishi talabalari uchun о‘quv qо‘llanma)

Ba'zi 
metallar 
potentsiallarining 
qiymatlari
 
Metallning nomi va 
kimyoviy belgisi
Vodorodga 
nisbatan 
potensiali 
Metallning nomi va 
kimyoviy belgisi 
Vodorodga 
nisbatan 
potensiali 
Оltin Аu

1,500
Kobolt 
Со
—0,270
Кumush Ag

0,800
Тemir Fe
—0,439
Мis Си

0,344
Хrom Сг
—0,510
Vismut Bi

0,226
Rux Zn
—0,762
Surma Sb

0,200
Мarganes Мn 
— 1,100
Vodorod Н
2
0, 000
Аlyuminiy AI
—1,300
Qo’rg’oshin Pb
—0,127
Мagniy Mg
— 1,550
Qalay Sn
—0,136
Natriy Na
—2,710
Nikel Ni
—0,230
Metall sirtida. kimyoviy korroziya natijasida hosil bo`lgan oksid parda 
metallni elektroximiyaviy korroziyadan ham saqlaydi, chunki u metallni elektrolit 
eritmasi ta'siridan himoya qiladi. Potentsiallari juda past bo`lgan ba'zi 
metallarning, masalan, alyuminiy, xrom va boshqalarning korroziyabardoshlik 
xossalari yuqori bo`lishiga sabab xam ana shu. 
Metallar korroziyasining oldini olish uchun qozirgi vaqtda turli usullardan 
foydalaniladi. Bu usullarning asosiylari metallarni korroziyabardosh metallar va 
metallmaslar bilan qoplash, agressiv muhitga ishlov berish, elektroximiyaviy xi-
moyalash va metallarni legirlash usullaridir. 

---

Korroziyabardosh metallar bilan qoplash. Korroziyabardosh metallar sifatida 
xrom, nikel, rux, qalay, kadmiy, kumush va boshqalar ishlatiladi. Metall 
buyumning korroziyabardosh metall bilan koplanadigan yuzasi ёg`, mineral moy, 
zang, kuyundi va boshqa iflosliklardan mexanikaviy yoki ximiyaviy usulda 
tozalanadi. Mexanikaviy usulda tozalash uchun jilvirli qog`oz, sim cho`tka, qum 
purkash apparati va boshqalardan foydalaniladi. Qum purkash apparatida yirik 
buyumlar tozalanadi. Bu usulning mohiyati shundan iboratki, metall buyumning 
tozalanishi lozim bo`lgan yuzasiga siqilgan havo oqimi bilan birga qum ham 
purkaladi, bunda buyumning sirti tozalanibgina qolmay, balki qum zarralarining 
zarbi ta'sirida bir oz gadir-budurrok, bo`lib ham qoladi, natijada uning sirtiga 
qoplam puxta yopishadi. Mayda buyumlar quruq va toza qumli barabanga solinib, 
baraban ma'lum tezlik bilan aylantiriladi, bunda buyum sirtiga qum zarralari urilib 
ishqalanadi, natijada buyumning sirti tozalanadi. 
Tozalashning himiyaviy usuli metall buyumning sirtiga sulfat yoki xlorid 
kislotaning 10—15% li qaynoq. (50—80°S gacha isitilgan) eritmasi bilan ishlov 
berishdan iborat. Kislota eritmasi bilan tozalangan metall buyumning o`nqir-
cho`nqir joylarida kislota to`planib qolib, uni o`yib yuborishi ham mumkin, 
shuning uchun tozalangan buyum darhol yuvib tashlanishi kerak. 
Metall buyumning yog’ bosgan joylari ishqorlarning suvdagi 5—10% li 
eritmasi bilan, mineral moy bosgan joylari esa benzin bilan tozalanadi. 
Yuqoridagi usullar bilan tozalangan buyumninggina sirtiga korroziyabardosh 
metall qoplash mumkin. 
Sanoatda metall buyumlarni korroziyabardosh metallar bilan qoplashning bir 
necha usulidan foydalaniladi. Ana shu usullardan asosiylarini ko`rib chiqamiz. 
Suyuqlantirilgan korroziyabardosh metallga botirish usuli
. Bu usulda 
korroziyabardosh metall sifatida, asosan, rux, qalay va qo`rg`oshin ishlatiladi. 
Ruxdan temir (kam uglerodli po`lat) listlar (tunukalar), po`latdan 
tayyorlangan har xil detallar sirtini qoplashda foydalaniladi. Rux bilan 
qoplash 
ruxlash 
deb ham ataladi. Buyumni ruxlash uchun u suyuqlantirilgan va 
temperaturasi 450—480°S ga yetkazilgan ruxli vannaga botiriladi-da, ma'lum vaqt 
tutib turilgandan keyin vannadan olinadi, bunda uning sirti rux bilan qoplanib 
(ruxlapib) qolgan bo`ladi. 
Qalaydai temir tunuka, idish-tovok. va shu kabi buyumlar sirtini qoplashda 
foydalaniladi. qalay qoplat