«кимё» фанидан маъруза

2. Кимёвий мувозанатга босимнинг таъсирини аммиак синтези мисолида кўриб чиқамиз:
N₂ + 3H₂ 3N H₃

Чап томонда 4 та молекула, ўнгда 2 та молекула бор жараён чапдан ўнгга борганда (NH₃ ҳосил бўлишида) молекулалар сони пасайиши сабабли, босим камаяди, аксинча ўнгдан чапга борганда босим ортади. Агар мувозанатдаги бу системанинг босими оширилса, система ўз босимини камайтириши керак, яъни мувозанат чапдан ўнгга, яъни NH₃ ҳосил булиш томонга силжийди. Шунинг учун NH₃ синтези юқори босим остида олиб борилади.

3. Кимёвий мувозанатга концентрациянинг таъсири.

Агар кимёвий мувозанатда иштирок этаётган моддалардан бирортасининг концентрацияси оширилса, мувозанат шу модда концентрациясининг камайишига олиб келадиган реакция томон силжийди. Масалан:

4НС1 + О₂ 2Н₂О + С1₂
Мувозанатни ўнгга силжитиш учун С1 ва Н₂О нинг концентрациясини камайтириш керак (яъни реакция муҳитидан чиқариш керак) ёки О₂ ва НС1 концентрациясини ошириш, чапга силжитиш учун эса О₂ ва НС1 концентрациясини камайтириш керак.
Катализатор қайтар жараёнларда тўғри реакция тезлигини ҳам, тескари реакция реакция тезлигини ҳам бир хил даражада ўзгартириб, кимёвий мувозанатни тез қарор топишига имкон беради, бунда мувозанат константаси ўзгармайди.
ХУЛОСА

Хулоса қилиб, бугунги маърузада кимёвий реакциянинг тезлиги, унга таъсир этувчи концентрация, температура, катализатор хамда кимёвий мувозанат, унинг қарор топишига таъсир этувчи омиллар, яъни босим, температура, концентрация, шунингдек, кимёвий кинетика, реакция тезлиги, концентрация, Вант-Гофф қоидаси, активланиш энергияси, актив молекула, эффектив тўқнашув, температура коэффициенти, катализаторлар, кимёвий катализ, гетероген ва гомоген катализ, проматорлар, қайтар ва қайтмас жараёнлар, кимёвий мувозанат, мувозанат константаси, Ле-Шателье принципи, мувозанатнинг силжиши каби таянч тушунчаларнинг мазмун-моҳияти бўйича назарий билимлар берилганлигини ҳамда ушбу назарий билимлар мавзу бўйича амалий машғулотларда мустаҳкамланиб борилишини маълум қиламан.

Маърузани тайёрлади:
Тошкент ирригация ва мелиорация институти «Физика ва кимё» кафедрасининг катта ўқитувчиси, кимё фанлари номзоди ДЎСМАТОВА А. Дж.