Режа: Системанинг ҳаракат миқдори. Харакат миқдорининг ўзгариши ҳақидаги теорема. Харакат миқдорининг сақланиш қонуни. Системанинг ҳаракат миқдори

Системанинг харакат миқдорини ўзгариши
хақидаги теорема


Режа:

1. 
   Системанинг ҳаракат миқдори.
   
2. 
   Харакат миқдорининг ўзгариши ҳақидаги теорема.
   
3. 
   Харакат миқдорининг сақланиш қонуни.
   

Системанинг ҳаракат миқдори.
Системанинг ҳаракат миқдори деб, система нуқталари ҳаракат миқдорларининг геометрик йиғиндиси (бош вектори)га тенг бўлган, -векторга айтилади (288 шакл):


288 шакл.
= (18)
Ушбу ифодадан фойдаланган ҳолда, -нинг қийматини бир мунча осон йўл билан аниқлайдиган формулани келтириб чиқарамиз, ва унинг мазмунини ёритиб берамиз. (1’) тенгликдан,
=М _С
Бу тенгликнинг иккала томонидан вақт бўйича ҳосила олсак,
m_k =M ёки = М _С
Бундан, охирги натижани оламиз, яҳни
= М _С (19)
яҳни, системанинг ҳаракат миқдори, системанинг бутун массасини унинг массаси марказининг тезлик векторига кўпайтмасига тенг экан. Бу формула, қаттиқ жисмларнинг ҳаракат миқдорларини аниқлашда жуда қўл келади.
(19) формуладан кўриниб турибдики, агар жисм (ёки система)нинг ҳаракатида, унинг массасини маркази қўзғалмас бўлса, у ҳолда жисмнинг (системанинг) ҳаракат миқдори нолга тенг бўлар экан. Масалан, масса марказидан ўтувчи қўзғалмас ўқ атрофида айланма ҳаракат қилаётган жисмнинг ҳаракат миқдори нолга тенг бўлар экан.
Агар ҳаракат мураккаб бўлса, системанинг ҳаракат миқдори , унинг айланма ҳаракатига боғлиқ бўлмас экан. Масалан, думалаб кетаётган ғилдиракнинг ҳаракат миқдори = М _С -га тенг бўлиб, ғилдиракнинг масса маркази С атрофидаги ҳаракатига (масалан, ғилдиракнинг сирпанишига ҳам, сирпанмай соф думалаётганлигига ҳам-тарж) боғлиқ бўлмас экан.
Шундай қилиб, ҳаракат миқдорини система (жисм)нинг фақат илгариланма ҳаракатининг характеристикаси деб қараш лозим экан. Мураккаб ҳаракатда эса, унинг масса маркази билан биргаликдаги илгариланма ҳаракатининг характеристикасидан иборат экан холос.