Кимё-биология факультети Тупрокшунослик кафедраси Сафарова Нилуфар

Суғориладиган ўтлоқи – аллювиал тупроқларнинг мехник таркиби

(% ҳисобида )

Қатлам	Фракция, мм
Чуқурлиги, см	>0,25	0,25-0,10	0,10-0,05	0,05-0,01	0,01-0,005	0,005-0,001	<0,001	<0,01
0-10	0,7		11,5	35,7	13,8	22,4	15,9	52,1
22-32	0,2		11,0	39,2	12,9

Кузги буғдойни етиштириш агротехникаси кетма-кетлигида тажриба тизимини тузиб, таҳлиллаймиз.
– ерни шудгорлаш: ғалла экинларидан мўл ва сифатли ҳосил олиш учун ерни шудгорлашга алоҳида аҳамият бериш лозим. Бунда тупроқнинг механик таркибини ва бегона ўтлар билан зарарланганлигини ҳисобга олиб, шудгор чуқурлиги белгиланади. Шудгор олдидан ернинг зичлиги кўрилади, агар юқори зичлик аниқланса, майдон 500-600 м³ сув билан суғорилади. Шудгор муддати аниқ белгиланиб ўтказилиши, ер намлигининг сақлаб қолишга имкон беради.
–ғалла майдонини суғориш: тупроқ механик таркиби, сизот сувларининг жойлашиши ҳисобга олиниб, суғориш меъёри аниқланади. Сизот сувлари чуқур ерлар 1500-2000 м³ сув билан тўлдириб, енгил қумлоқ, тошлоқ сизот сувлари баланд ерларни эса 1000-1500 м³ сув билан енгил суғориш тавсия этилади.
–ерни экишга тайёрлаш: суғорилган ернинг қай даражада етилганлиги аниқланиб, экиш куни белгиланади. Ғалла экинларини экишда ер текислиги муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ерни сифатли текислаш асосий тадбирлардан бири ҳисобланади. Экилган уруғнинг 10-12 % и ер нотекислигида сувда чириши ва баланд жойларда қуриб қолиши натижасида йўқотилади. Бу эса ҳосилга 4-8 ц/га гача зарар етказади.
Ғалла майдонининг имкон даражасида текислигига эришиш, суғориш ва ўғитлашнинг текис ўтишини таъминлайди. Чизеллаш мосламаси (ЧКУ-4) билан ер 14-16 см, иккинчи ҳайдашда 16-18 см чуқурликда юмшатилади. Кейинги тадбир – мола босиш ернинг намлигини сақлаш мақсадида ўтказилади. Янги ҳaйдaлиб, яxши мoлa бoсилмaгaн ғoвaк тупрoқли мaйдoнгa уруғ экилгaндa, ёғингaрчилик нaтижaсидa тупрoқнинг чўкиши кузaтилaди ҳaмдa илдиз бўғими тупрoқ юзaсидa ялaнғoчлaниб қoлaди. Бу кaби сaлбий ҳoлaтлaрнинг oлдини oлиш учун тупрoқни экиш oлдидaн яxшилaб мoлaлaш, туплaниш бўғимини чуқур ҳoсил қилишга эришиш учун уруғни қуйирoққa экиш зaрур.
– экиш чуқурлиги, уруғ сарфи: экиш нормаси доннинг йириклигига қараб белгиланади. Унувчанлик асосан лаборатория шароитида аниқланади.
Эя = Уm +Уу/100
Эя – уруғнинг экишга яроқлиги.
Ут– уруғнинг тозалиги.
Уу– уруғнинг лаборатория шароитида унувчанлиги.
Уруғликнинг оғирлик ҳисобидаги экиш миқдори қуйидагича аниқланиб, белгиланади:
Эм = А х Уэ/1000
Эм– уруғни экиш меъёри, кг/га
А– 100 дона дон уруғнинг вазни, грамм.
Уэ– уруғни экиш сони, гектарига млн дона.