Кимё-биология факультети Тупрокшунослик кафедраси Сафарова Нилуфар

2.1. Тажриба ўтказиш жойи ва услуби (ҳисоб китоб, кузатувлар, таҳлиллар)
“Бухоро вилояти тупроқ-иқлим шароитида кузги буғдойнинг янги истиқболли навларини экиш муддатларини ўрганишнинг илмий асослари” мавзуси бўйича ўтказилган тажриба Бухоро давлат университети, Гидромелиорация факультети ўқув тажриба ер хўжалигида ўтказилди.
Тадқиқот ишида Ғаллачилик ва пахтачилик илмий тадқиқот институтлари томонидан ишлаб чиқилган услубий қўлланма (2007)сидан фойдаланилди. Ўз ЎИТИнинг махсус қўлланмаси (1981), Шўрланган тупроқ-иқлим шароитида кузги бошоқли дон экинлари агротехникаси ва биологик хусусиятлари бўйича парваришлаш омиллари тўғрисидаги қўлланма (Бухоро-2009) ва Давлат навларни синаш муассасалари услубиёти (1969) қўлланмаси дастурлари ўрганиб чиқилди ва айрим таҳлиллар олинди. Олинган натижалар Д.А.Доспеховнинг (1985) “Методика полевого опыта” қўлланмаси асосида математик аниқлик мезони аниқланди. Ишда асосли далиллар, тажрибалар ва таҳлилий методлардан фойдаланилди. Тадқиқот иши аниқ ҳисобланган натижалар асосида якунланган.
Ғалла экинларидан сифатли ва юқори ҳосил олиш учун уларнинг экиш меъёрлари, муддатлари, ўғитлаш, суғориш режимлари ва кўчат сони ҳамда мажмуий агротехник тадбирларни илмий асосда ишлаб чиқиш лозим. Бухоро вилояти тупроқлари қадимдан суғориладиган ўтлоқи-ботқоқ тупроқлар синфига киради. Механик жиҳатдан кам шўрланган. Шўрланишга мойил, қум ва қумлоқ тупроқлардан иборат бўлиб, ўртача оғирликдан ҳайдов қатламида чиринди миқдори 0,2-1,2 %, умумий азот 0,08-0,12 %ни фосфор 0,15-0,30 %. Ер ости сизот сувлари 2,5-3,0 метр. Суғориладиган ўтлоқи-аллювиал тупроқларнинг асосий белгилари ва хусусиятлари қуйидагича:
1. Суғориш таъсирида тупроқлар қатламларининг даврий ва доимий намланиши;

2. 
   Сизот сувларининг 1-3 м чуқурликда ётиши.
   

Бу икки омил тупроқларнинг профилини ўзгартириб, уларга хос бўлган ўтлоқланиш, гумус тўпланиш жараёнини кучайтириб, гумусли қатламнинг қалинлигининг кўпайишига олиб келади. Бундан ташқари суғориш жараёнида сувлар таркибидаги заррачаларнинг қаватма-қават тўпланиншига имкон яратади. Натижада бу тупроқларга хос бўлган хусусиятлар шаклланади. Гумус қатламининг қалинлиги ва улардаги гумус миқдори ошади, механик таркиби ўзгаради ҳамда тупроқ қатламлари зичлашади. Тупроқнинг устки қисмида ҳайдалма агроирригацион қатлам юзага келиши асосан, тупроқларга ишлов бериш, суғориш ва ўғитлаш тадбирлари билан бевосита боғлиқ. Шунинг билан бир қаторда янгидан ўзлаштирилган бу тупроқлар ҳудудларида геологик шароитларнинг ўзгариши натижасида тупроқларда ботқоқланиш, шўрланиш жараёнлари вужудга келади.

5-жадвал