Кимё, биологик кимё ва молекуляр биология фанидан

N – H topgan.

P irrol azotidagi elektron jufti umumiy aromatiklikni ta’minlashni nomoyon ќiladi. Agar unga kislota ќo’shilsa, noturѓun modda ћosil ќilib smolaga (mumga) aylanib ќoladi:

POLIMERIZATSIYa

+ H⁺ smola
NH N
H H
Divinilamin noturѓun

Pirrol Na, K yoki NaNH₂ (natriy amid) bilan ta’sirlashganda esa kislota xossisini namoyon ќiladi.

gidroliz
+N₂O + NaOH
- H⁺
NH N-Na NH
Pirrol natriy pirrol

Biologik jiћatidan katta aћamiyatga tetrapirrol saќlovchi birikmalar egadirlar. Ularga porfirin yadrosi saќlovchi moddalarni: gem, tsitoxrom S, katalaza va peroksidaza fermentlarini faol markazlarini keltirish mumkin. Bu moddalar ћayotiy aћamiyatga egadirlar.

Tetrapirrollar o’z tarkiblarida ikkita diperrilmeten (o’zaro meten guruћning =SN- bilan ajratilgan pirrol ћalќalari saќlovchi modda) ќoldiќlaridan iborat bo’ladi:

dipirrilmeten
O’zida porfirin ћalќasi saќlovchi dorivor moddalarga vitamin V₁₂ kiradi.
T
arkibida gem saќlovchi oќsillarning metabolizm maћsulotlaridan biri chiziќsimon tetrapirrol saќlovchi moddalar bo’lib ћisoblanadi va ular billirubinoidlar deyiladi. Ularning eng aћamiyatlisi bilirubin zarѓaldoќ rangga ega bo’lib, safro tarkibiga kiradi.
Bilirubin (tetrapirrol ћalќasi)
Sariќ kasallikda gem saќlovchi moddalar ko’plab parchalanadi va oќibatda ќonga ko’plab bilirubinlar ajralib chiќadi. Natijada teri ќoplamalarining sarѓayib ketishi kuzatiladi.

1
,2 Tarkibida indol (benzpirrol) saќlovchi biologik faol birikmalar.

Indol tarkibida o’zaro tutashgan benzol va pirrol ћalќalari saќlanib, u aromatik geterotsikllarga mansubdir: umumlashgan P-elektronlar sistemasi 10 ta elektron (4n=2) saќlaydi. U xossalari jiћatidan pirrolga juda yaќin turadi (atsidofoblik), asos xossaga ega emas, ba’zi reaktsiyalarda kuchsiz NH – kislotalikni namoyon ќiladilar.
Indol ko’pgina biologik faol moddalar tarkibiga kiradigan geterotsiklik birikma ћisoblanadi. Masalan, katta aћamiyat kasb etuvchi aminokislota triptofan tarkibiga kiradi.

B
u aminokislota oksillar tarkibiga kiradi va uning metabolitlari tirik organizmdagi jarayonda katta aћamiyat kasb etadi. Masalan, uning metabolitlaridan biri seratonin neyromediator bo’lib, uning odam organizmida ћosil bo’lishi shizofreniyaga olib keladi.

T
arkibida indol ќoldiѓi saќlovchi ќator moddalar ulardagi o’rinbosarlar tabiatiga ќarab odam organizmiga turlicha ta’sir etadi.

Psilotsibin
Psilotsibin ќo’ziќorinlarda saќlanib, odam organizmiga tushganda ko’z oldida turli ћolatlarning ko’rinishiga (gallyutsinatsiya) olib keladi.

-metiltriptamin (indopan)
Antidepressiv va psixikani faollashtiruvchi xossaga ega bo’lgan sintetik moddalar.
Serotonin, indopanlar psixikani faollashtiruvchi moddalarning umumiy struktur birligi aromatik yadro bilan birikkan  etilamin (CH₂-CH₂-NH₂) bo’lib ћisoblanadi. Masalan:

etilamin ќoldiѓi
fenamin
Fenilamin ћam o’zida -etilamin ќoldiѓi saќlagani sababli psixikani faollashtiruvchi ta’sirga ega.