|
Diaminlar CH2-CH2-CH2-CH2
butandiamin 1,4 (putrestsin)
NH2 NH2
Petendinamin (1,5) kadaverin CH2-CH2-CH2-CH2
NH2 NH2
Dikarbon kislotalar:
COOH COOH COOH COOH
COOH CH2 CH2 CH2
Щavelь. kislota
etandi COOH CH2 CH2
COOH CH2
Yantar kislota
Butandi k-ta COOH
Pentadin kislota
Geterofunktsional birikmalar tarkibida bir vaktni uzida bir biridan tabiati bilan farklanadigan bir nechta funktsional guruxlar saklaydilar.
Aminospirtlar:HO-CH2-CH2-NH2 2-aminoetanol (kolamin).
Oksi (gidroksi) kislotalar: CH3-CH-COOH
OH 2-gidroksipropan kislotasi
Aminokislotalar: CH3-CH-COOH
CH2 2-Aminopropan kislotasi
Okso (keto) kislotlar: CH3-C-COOH 2-oksopropan kislotasi (PUK)
O
Bu funktsional guruxlar elektroaktseptorlik tabiatiga ega bulganliklari sababli ular uzaro ta’sirlashib bir-birlarini reaktsion kobiliyatlarini ortishiga olib keladi. Masalan, oksokislotalarda xar ikki karbonil guruxni elektofil tabiati ularni uzaro – J ta’sirlashuvi xisobiga kuchayadi:
Intuktiv effekt 3-4 bogdan keyin sunadi va shu sababli bunday guruxlar uzaro kanchalik yakin joylashgan bulsa, ular ta’sirlashuv effektlari shunchalik kuchli namoyon buladi.
Bir molekula tarkibida saklangan reaktsion guruxlar uzlarini dastlabki ximiyaviy xossalarini saklab kolish imkoniyatiga egadirlar.
Aminospirtlar.
Tarkibida gidroksid va aminoguruxlar saklangan moddalarga aminospirtlar deyiladi.
Aminospirtlardagi bu ikki gurux bitta uglerod atomiga boglangan xolda saklana olmaydi. Bunga sabab, bunday moddalarni notugriligi va tezda parchalanishidir:
-NH3 O
NH2 R-C-H Karboksil birikmalar
R -C-OH
H -H2O R-C=NH iminlar
N
Amnospirtlarni oddiy vakili 2- aminoetanol yoki kolamindir: NO-SN2-SN2-NH2
Kolamin, biologik moddalar tarkibiga kiradi, uni uzi esa in vivo jarayonlarida turli biologik faol moddalar sintezlanishida dastlabki modda vazifasini bajaradi.
Masalan, antiallergik va uyku chakiruvchi modda bulgan dimedrol kolamin xosilasidir.
CH3
CH-O-CH2-CH2-N dimedrol
CH3
kolamin koldigi
Biologik faol aminospirtlardan yana biri xolin bulib, uning xosilalari vitaminsimon moddalar bulib, yoglar almashinuvini ta’minlab turadi.
Xolinni in vivo sharoitidagi sintezini kuydagicha kursatish mumkin:
N metil transferaza +
H O-CH2-CH-COOHOH-CH2-CH2-NH2 HO-CH2-CH2-N(CH3)3
NH2 -CO2 kolamin xolin
Tirik organizmda xolin metabolitik jarayonlarda ishtirok etuvchi betain ioniga, yoki nerv impulьslarini utkazuvchi asosiy vosta – atsetilxolinga aylanishimumkin:
oksidlanadi OOC-(CH2)-N(CH3)3 betain
NO-SN2-SN2-N+(CH3)3
O
C H3-C
S-KoA
A tsetillanadi CH3-C-O-CH2-CH2-H+(CH3)3
atsetilxolin
Tarkibida xolin saklovchi dorivor moddalarga kuyidagilarni misol kilish mumkin.:
O
[CH3-C-O-CH2-CH2-N-(CH3)3]CL atsetilxolin xlorid – tomirlarni kengaytiruvchi vosita.
O
[H2N-C-O-CH2-CH2-N(CH3)3]CL karbonoilxolinxlorid (karboxolin) xolin-esteraza fermenti tomonidan gidrolizlanmaydi, shuning uchun xolindan kuchli bulib, tomir kengaytiruvchi vosita sifatida kullaniladi.
O
CH2-C-O-CH2-CH2-H-(CH3)3 suktsinatxolin yodid (ditilin)
O 2J yantar va xolin murakkab efiri
CH2-C-O-CH2-CH2-H-(CH3)3 bulib, mushaklar taranligini kamaytiruvchi modda sifatida kullaniladi
Tirik organizmda katta axamiyatili bulgan tarkibida pirokatexin (katexan) koldigi saklagan va umumiy nomi katexolaminlar deb atalgan biogen aminlar kasb etadilar.
Tirik organizmda katexolaminlar almashinmaydigan α – aminokislota fenilalanindan sintezlanadi. Bu jarayon tirik organizmni uzi uchun uta zarur bulgan neyromediatorlarni sintezlanishi bilan tugaydi:
Gidroksilaza gidroksilaza
- CH2-CH-COOH NO- -CH2-CH-COOH
NH2 NH2
tirozin OH
OH dekarboksilirovanie Dofalin
N O- -CH2-CH-COOH -CH2-CH2 - NH2 OH NH2
OH ON n metil transferaza
N O- -Ch-CH2-NH2
NO H
-CH-CH2-N-CH3
NO OH
Adrenalin
Bu jarayonda sintezlangan dofamin peradrenalin va adrenalinlar – katexolaminlar sinfiga mansubdir.
Adrenalin – yurak faoliyati va karbon suvlar (uglevodlar) almashinuvini boshkarishda ishtirok etadi.
Fiziologik stress xolatlarida konga ajralib chikadi (kurkuv gormoni) va kon bosimini oshiradi.
Kator tabiiy va sintetik biologik faol moddalar tabiati jixatdan katexolaminlarga yakin turadi va shu sababli dorivor moddalar sifatida kullaniladi:
- CH-CH-NH-CH3
OH CH3 - CH-CH2-NH–CH3
HO OH
Efirni (alkaloid) kon lizaton (sintetik dori vositasi)
tomiri va bronxlarni kon bosimini oshiradi
kengaytiradi
Do'stlaringiz bilan baham: |
