Кўчмас мулк иқтисодиёти

3.3-расм.
Кўчмас мулк объектларининг 
 мохиятига кўра тавсифи 
Ижтимоий 
талаб 
Кўчмас мулк объекти 
Манфаат 
Асосий 
тавсифлар
Манфаат тушунчасига иқтисодиёт назариясида истеъмолчи талабини қониқтира 
оладиган (фаровонлик даражасини ошира оладиган) ҳар бир истеъмолчи танлови объекти 
деб қаралади. Предметлар билан биргаликда ҳаракатлар ҳам манфаат сифатида хизмат 
қилиши мумкин (бу ҳолда, кўчмас мулк объектлари ва кўчмас мулк бозорида 
кўрсатиладиган хизматлар тушунилади). Шуни таъкидлаш лозимки, бунда моддий ва 
номоддий характерга эга манфаатлар орасида ҳеч қандай фарқлар ажратилмайди. 
Кўчмас мулк объектларининг моҳиятини аниқловчи кўрсаткичлар умумий ва 
маълум объектга тегишли бўлган турларга бўлинади. Масалан, ер қишлоқ жойларда 

---

29 
инсонларнинг яшашларини ва миллатнинг ижтимоий-ҳудудий ривожланишини 
таъминловчи манфаат бўлиб хизмат қилади. Даромад манбаи бўлган ер-қишлоқ хўжалик 
ишлаб чиқаришининг асоси, мустақил мураккаб (қурилган бинолар, иншоотлар ва ҳ.к.лар 
билан иқтисодий алоқада) инвестициялаш объекти, миллий бойликнинг бир қисми, 
солиққа тортиш объекти, табиат бойликлари манбаи (кўчмас мулк объектлари орасида 
ягона) ҳисобланади. 
Кўчмас мулкнинг турар жой объектлари даромаднинг туғри ва эгри манбаи 
сифатида қаралиши мумкин. Олди-сотди объекти сифатида турар жой даромаднинг 
тўғридан-тўғри манбаи бўлиб ҳисобланади, турар жой қурилиши эса: қурилиш 
материаллари саноати, лойиҳалаш фаолияти, инфратузилма объектлари қурилиши, савдо 
корхоналари, 
йўллар 
қурилиши, 
шаҳар 
транспортларининг 
ривожланишига 
илҳомлантирувчи ва кўмаклашувчи эгри даромадлар манбаидир. 
Ўзбекистоннинг иқтисодий ривожланиши тарихи давомида турар жойга манфаат ва 
даромад манбаи сифатида қараш турлича бўлган. Совет даврида турар жой даромад 
манбаи бўлиб ҳисобланмаган. У тўлалигича давлат мулки таркибига кириб, давлат 
тақсимоти ва қайта тақсимоти орқали ижтимоий истеъмол объекти бўлиб хизмат қилган. 
Кўчмас мулкка даромад манбаи сифатида қарашдан олдин, турли ташкилотлар учун 
бизнес соҳасидаги кўчмас мулк объектларининг аҳамиятини ва ролини аниқлаб олиш 
лозим (3.4-расм). 
Бизнес фаолияти кўчмас мулк операцияларига асосланмаган ташкилотлар учун 
кўчмас мулк объектлари фаолиятни таъминловчи ресурс бўлиб хизмат қилади. Бундай 
корхоналар учун маҳсулот ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишга асосланган ташкилот 
асосий бизнесининг мақсад ва вазифаларига кўчмас мулк объектлари тузилиши, таркиби 
ва сифати белгиланган тарзда мос келиши муҳимдир.