Кўчмас мулк иқтисодиёти

Кичик бизнес 
Ўрта бизнес 
Йирик корпорациялар 
Кўчмас мулк компаниянинг асосий бизнесидаги таъминловчи ресурс сифатида 
 
Компания активларидаги 
минимал ҳажмлар (биринчи 
навбатда ижара) 
Ўз фирмаси доирасида 
активларнинг интеграцияси: 
кўчмас мулк объектлари ва 
ташкилот инфратузилмасининг 
аралаш тизимлари 
Регионлар ва шўъба 
тузилмалар бўйича 
ихтисослашган кўчмас мулк 
объектларини бошқаришни 
ташкил қилиш 
Кўчмас мулк билан боғлиқ фаолиятларни амалга оширувчи компанияларнинг ихтисослашуви 
 
Бизнес турлари: баҳолаш, 
ишончли бошқарув, кўчмас 
мулк битимлари, девелопмент, 
консалтинг ва ҳ.к. 
Бир қатор фирмалар учун 
кўчмас мулк соҳасида узлуксиз 
хизматларни ташкил қилиш. 
Корпорациялар кўчмас 
мулклари портфелини 
бошқариш. 
Кўчмас мулкка инвестициялар 
киритиш. 
 
3.4-расм. Турли хилдаги ва масштабдаги ташкилотларда кўчмас мулкнинг аҳамияти 
Бундай компанияларнинг тузилмавий қайта ташкил қилиниши, қоидага асосан, мулк 
мажмуининг қайта ташкил қилиниши, мулкнинг қайта тақсимланиши, инвестициявий 
лойиҳаларнинг амалга ошрилиши, шунингдек, янги ишлаб чиқаришлар ва алоҳида бизнес-
линияларнинг ривожланиши билан бирга кузатилади. Бундан ташқари, бундай 
ташкилотларда кўчмас мулк операциялари қўшимча бизнес тариқасида ҳам аҳамиятга 
молик бўлиши мумкин, мисол учун, норентабел активларнинг сотилиши ёки 
фойдаланилмаётган кўчмас мулк объектлари (ишлаб чиқариш майдонлари, маъмурий 
бинолар, ер участкалари) ни ижарага берилишини келтириш мумкин. 

---

30 
Иккинчидан, кўчмас мулк объектлари ташкилот ихтисослигининг предмети, 
ишбилармонлик фаоллигининг объекти, даромаднинг асосий манбаи сифатида ҳам 
майдонга чиқиши мумкин. Мисол сифатида, инвестиция, суғурта ва нафақа фондларидаги 
турар жой ҳамда нотурар жой кўчмас мулк объектларининг катта ҳажмли портфеллари 
кўриб чиқилади. 
Активларининг ва касбий фаолиятларининг асосини кўчмас мулк объекти ташкил 
қилувчи ташкилотларнинг бошқа бир тоифаси сифатида қурилиш корхоналари 
ҳисобланади. Уларнинг бизнеси моҳиятан ер участкаларини сотиб олиш, ривожланиш, 
инвестицион лойиҳаларни амалга ошириш орқали амлга оширилади. Мисол учун, 
кейинчалик сотиш шарти билан олинган ер участкаларига турар жой ва нотурар жой 
объектларини қуриш бир неча бор қиммат нархларда кўчмас мулк бозорида сотишни 
тушуниш мумкин. 
Кўчмас мулк объектларининг аҳамияти ва ролига ташкилотнинг ихтисослашуви 
ҳамда фаолият кўлами сўзсиз таъсир қилади. Масалан, замонавий ва илмий ҳажмдор ва 
автоматлаштирилган ишлаб чиқаришда кўчмас мулк объектлари алоҳида аҳамиятга эга 
бўлади, виртуал бизнесда эса ижарага олинган бино билан ҳам кифояланса бўлади, яъни 
бунда жисмоний ишлаб чиқаришнинг минимум даражаси кузатилади. 
Кўчмас мулк объектига эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш орқали олинган даромад 
у билан боғлиқ харажатлар ва таваккалчилик “юки” билан бевосита боғлиқдир. Ўзига 
қарашли мол-мулкни сақлаш, агар қонун ҳужжатларида ёки шартномада бошқача тартиб 
назарда тутилган бўлмаса, мулкдор зиммасидадир.
14
Мол-мулкнинг тасодифан нобуд бўлиш ёки бузилиш ҳавфи, агар қонун 
ҳужжатларида ёки шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, мулк эгасининг 
зиммасидадир.
15
Мулкнинг бехосдан барбод бўлиши ёки бузилиши таваккалчилигини 
бошқа шахсларга юклатиш, мулк эгасининг улар билан тузган шартномалари орқали 
(масалан, аниқ ижара шартномаси шартлари орқали), ҳамда Қонунда белгиланган 
шартларда (хусусан, бундай таваккалчилик васий сифатида қарамоғидаги мулк эгасининг 
кўчмас мулк объекти бошқарувчиси бўлган, ҳамда хўжалик юритиш ҳуқуқи субъекти 
сифатидаги унитар корхонага юклатилганда) амалга оширилиши мумкин.