Kasbiy pedagogika

Nazorat qilish va baholash:
1. O 'z la sh tirm a y d ig a n va faol b o ‘lmagan o'q u v c h ilarn i tez-tez 
n azorat qilib turish.
2. 0 ‘zlash tirm ay d ig an o 'q u v c h ila r g a o 'z nuqtai nazarlarini isbot- 
lash talabini q o 'y ish .
3. 0 ‘zlash tirm ay d ig an o 'q u v c h ila r n i yaxshi baholar bilan r a g 'b a t- 
lantirish.
4. Q o ‘yilgan baholarni aniq m e z o n la r bilan isbotlash.
5. Har bir o 'q u v c h in in g shaxsiy sifat va fazilatlarni rivojlantirish 
shart-sharoitlarini h isobga olib borish.
6. Yaxshi o 'z la sh tira d ig a n o 'q u v c h ila r g a individual y o n dashish.
274

---

20.3. K asb-hunar ta’limida tarbiya jarayonini
nazorat qilish
Tarbiya j a r a y o n i d a « o 'q u v c h i» tush u n ch asi bilan bir qatorda 
«shaxs» tu sh u n c h a sid a n foydalaniladi. B u bilan tarbiya jara y o n i, 
avvalam bor, o ‘quvcliini shaxs sit'atida shak llan tirish g a qaratilganligi 
t a ’kidlanadi. « S h a x s» nutq qobiIiyatiga eg a boMgan v a m eh n at fao- 
liyatiga layoqatli aqlli zot - insondir». S haxs atrofidagi o d a m bilan 
o 'z a r o faol m u n o s a b a t j a ra y o n id a , ja m iy a td a , ja m o a d a , b oshqa odam - 
lar bilan m u o m a la d a shakllanadi. S haxs tu sh u n c h a s i alohida o d a m g a
unga xos b o 'lg a n sh ax siy x u su siy atlar bilan t a v s i f berish uchun 
foydalaniladi. S h ax s n in g asosiy xususiyati ju m la s ig a u n in g o 'z ig a
xosligi, fikrlash tarzi, faoliyati m otivlari kiradi.
T a rb iy a v iy ja ra y o n n in g asosi, s h ax s n in g ijtim o iy jih a td a n qim m atli 
fazilatlarni sh a k llantirishning asosiy m a n b a i - f a o l i y a t va m uom aladir. 
T arb iya lanuvchilarning j a m i y a t g a foydali faoliyati q an c h alik oqilona 
tashkil etilgan b o 'lsa , tarbiya ja ra y o n i s h u n c h a lik sam arali kechadi. 
T a rb iy a ja ra y o n in in g ana shu m u h im q o n u niyatini o 'q itu v c h i ham isha 
y o d d a saqlashi va d o im o o ‘z tarbiyaviy tatbiq e t m o g ‘i darkor.
Tarbiya ja ra y o n in in g asosi b o 'l g a n ijtim oiy-foydali faoliyat 
o 'q u v m ehnatini ham , unu m li m ehnatini ham , ja m o a tc h i l ik asosidagi 
m ehnatini ham , ishdan tashqari paytdagi ijtim oiy faoliyatini ham o 'z
ichiga oladi.
Ijtimoiy foydali faoliyat ja ra y o n id a o 'q u v c h il a r o ‘rtasida muo- 
m alaning x il-xilm a shakllari tarkib topadi, sh a x s n in g ijtim oiy qim m ati 
vazifalari rivojlanadi. 0 ‘q u v ch ilar ijtim oiy foydali m e h n a tn in g har 
xil turlarida qatnashib, aslida j a m iy a t ishlariga kirishib boradilar. 
ja m iy a td a m u a y y a n o 'r n in i egallaydilar. Yigit va qizlar ijtimoiy 
m e h n atg a q o ‘shilib, o 'z la rin in g a h a m iya tlarini. ja m iy a t g a foydali 
ekanligini his qiladilar. F aoliyat j a r a y o n i d a v u ju d g a keladigan mu- 
nosabatlar 
0
‘q u v c h ila r z im m a sig a ji d d iy v azifalarni yu k lab , ularning 
xulq atvoriga, shaxs xislatlariga nisbatan y u k s a k talab lar q o ‘yadi. 
0 ‘qituvchining o^quvchilar ijtimoiy foydali faoliyatini tashkil etish
275

---

sohasidagi ishning m uhim ligi ham ana shundan kelib chiqadi. U 
o 'q u v c h ilarn i ana shunday faoliyatning h a r x il turlariga ja lb qilibgina 
qolmay, eng m uhim i, ularda ana shu faoliyatga m unosabatni, shu- 
ningdek, faoliyat ja ra y o n id a tarkib topadigan o ‘quvchilar o'rta sid a g i 
m unosabatiarini tarbiyalashi lozim. T a 'lim ja ra y o n ig a nisbatan tar­
biya jara y o n in in g o 'z ig a xos xususiyati shundaki, bunda asosiy vazifa 
“ faoliyat usullarini egallashdan iborat b o ‘ladi.
Shaxs yaxlit zot b o i i b . uning har bir xislati boshqa xislatlari bi­
lan cham barchas bog'liqdir. Shu sababli, insonni qism larga ajratib 
tarbiyalab b o i m a v d i . Bu esa. tarbiya vazifalarini, avvalo, o ‘quv- 
chilarning g ‘oyaviy-siyosiy. m ehnat va axloqiy tarbiyasi vazifalarini 
hal etishga kom pleks yondashishni talab qiladi.
Tarbiyaga kom pleks yondashish - tarbiyaviy t a ’sirning barcha 
shakllarini shunchaki um um lashtirish em as, balki har to m o n la m a 
kam ol topgan shaxsni shakllantirish vazifalarini yaxlit hal etish 
prinsipidir.
M ax su s faoliyat sifatida tarbiya favqulotda va stixiyali (tarqoq) 
ta'sirlardan m uayyan dasturga, ongli m aq s a d g a ega bo 'lg an lig i, t a '-
sirning m axsus ishlangan va asoslangan vositalari. shakllari va u su l­
larini qoMlanish bilan farq qiladi.
Tarbiyaning m uayyan m aqsadlari yosh ishchida qanday fazilatlar 
tarbiyalanishi, shaxsining m azm u n i aniq qanday boMishi haqidagi 
ravshan tasavvurdan kelib chiqadi. M ana, shu fazilatlarni aniq belgi- 
lash tarb iy a n in g asosiy, eng m uhim m aqsadlarini belgilash demakdir. 
Ilm iy-usulik adabiyotni va o ’qituvchilar tarbiyaviy ishida vujudga 
kelgan tajribani um um lashtirib. ishlab chiqarish t a ’limi va ishlab 
chiqarish tajribasi ja ra y o n id a o ;q u vchilardan shakllantiriladigan yosh 
m alakali o 'q itu v ch ilarn in g asosiy fazilatlarini ajratib k o ‘rsatish m u m - 
kin. U la r ju m la s ig a quyidagilar kiradi:
- g ‘oyaviy-siyosiy tarbiya fazilatlari va xususiyatlari;
- m ehnatga hayotiy zarurat. ja m i y a t d a o 'z in i qaror toptirishning 
asosiy usuli sifatida m unosabatda b o 'lish ;
- ishlab chiqarish sam aradorligini oshirish. ish sifatini yaxshilash 
uchun kurashda o 'z m uayyan o 'rn in i topadi;
276

---

- ishni yaxshiroq, tezroq, puxtaroq, tejam liroq, bajarishga intil- 
ish va uning y o 'llarin i izlash davlat m u lk ig a m u n o s a b a t tejamkorlik, 
egalik t u y g ‘usi tashabbuskorlik;
- in ehnat ta rbiya sining fazilatlari va ichki xususiyatlar;
- m e h n a t va m eh n at ahliga, o ‘z kasbiga h urm at, m ehnatsevarlik, 
m e h n a t qilish ishtiyoqi;
- o 'z kasb m ahoratini takom illashtirishga d o im o intilish;
- o 'q u v - is h la b chiqarish m ehnatida ijodiy faollik;
- y u k s a k m e h n a t m adaniyati va tex n ik a m adaniya ti;
- m e h n a td a g ‘ayrat, tirishqoqlik, halollik, k asb mustaqilligi va 
tashabbuskorlik;
- y u k s a k bu rc h tu y g 'u si; o ‘z ishi natijalari uch u n m as'u liy at;
- axloqiy fazilatlar:
- ijtim oiy b urc hga ongli m unosabat; ongii axloq v a m ehnat inti- 
zom i;
- ja m o a tc h ilik , o 'z a r o yordam , kattalarga h urm at, insonparvarlik;
- halollik, haqqoniylik, o ‘ziga talabchanlik, vijdonlilik, m a s ’uliyat, 
so 'z in in g ustidan chiqish. intizom. kam tarlik;
- q o ‘yilgan m aqsadlarga erishishda iroda, q a t ’iyat va sobitqa- 
damlik.
T arbiyaning sam aradorligi tarbiyaviy ish usullarini t o ’g ‘ri tanlash 
va tatbiq etishga hal qiluvchi darajada bogMiqdir. P e d o g o g ik ad a tar­
biya usullari quyidagi guruhlarga ajratiladi; faoliyatni tashkii etish va 
ijtimoiy x u lq -a tv o r tajribasini shakllantirish usullari; xulq -atv o r va 
faoliyatni rivojlantirish usullari.
Q u y id a shularning