Kasbiy pedagogika

19.3. Kasb-hunar kollejlarida o^juvchilarni
tarbiyalash usullari
0 ‘quvchilarni tarbiyalash jarayonida quyidagi shakllardan
foydalaniladi:
1. F an asoslarini o ‘rganish j a ra y o n id a o 'q u v c h ila r n i tarbiyalash.
2. D arsdan tashqari m a s h g 'u lo tla r va m u lo q o tla r o 'tk a z is h j a r a ­
yon id a o 'q u v c h ila r n i tarbiyalash.
3. D arsdan tashqari paytlarda va o 'q u v y u rtid an tashqarida m a ’na- 
v iy -m a 'rifiv va turli xil tarbiyaviy tad b irlar ja r a y o n id a o 'q u v c h ilarn i 
tarbiyalash.
Fan asoslarini o 'rg a n is h j a ra y o n id a o 'q u v c h ila r n i tarbiyalash har 
bir fan va undagi har bir m avzuni o 'r g a n is h ja r a y o n i d a uning tarb iy a­
viy xarakterini, to m onlarini ochib berish orqali a m a lg a oshiriladi.
O 'q u v c h i la r bilan darsdan tashqari m a s h g 'u l o t l a r va m uloqotlar 
o 'tk a z is h ularn in g jis m o n iy ruhiy rivojlanishi v a taMim-tarbiyasi 
uchun m uhim , k o 'p hollarda esa. hal qiluvchi ah a m iy a tg a ega bo'ladi.
D a srdan tashqari tarbiyaviy m a s h g 'u l o t v a m u lo q o t quyidagilarga 
im kon beradi:
» bir-birini bilish;
* yaxshi m u n o sa b a tla r shakllanishi;
265

---

• shaxs qirralarini anglash;
• yaxshi daqiqalarni birgalikda boshdan kechirish;
• insonlarning yaqinlashuvi;
• ham korlikdagi hissiy kechinm alar;
• d o ‘stlashish - ruhiy yaqinlashish;
• tarbiyachi kasbining kerakligini his etish;
» ehtiyoj-talabni his etish.
D arsdan va o 'q u v yurtidan tashqarida m a 'n a v iy - m a 'rifiy va turli 
xil tarbiyaviy tadbirlar o 'tk a z ib tarb iy a la m o q o 'q u v c h i-y o s h la rn in g
faoliyatini tashkii qilm oq demakdir.
O'qiKvchilanii tarbiyalash usullari.
T a'lim -tarb iy a ishida aniq didaktik m aqsadlarga k o 'r a , tahsil 
beruvchi va tahsil oluvchilarning o 'z a r o aloqadorligi biri ikkinchisini 
taqozo etuvchi xatti-harakatlari m ajm uasi yoki m u lo q o td a b o 'lish
usullariga t a ’lim -tarbiya usullari deb yuritiladi.
Tarbiya usullarini turkum lash:
1. Tarbiyaviy ja r a y o n d a axborotni o 'z la sh tirish m a n b aig a k o'ra:
a) o g 'z a k i (s o 'z la b berish, savol-javob, suhbat. m a ’ruza, tushun- 
tirish, bayon etish kabilar);
b) k o 'rsa tm a li (k o 'rs atm ali bayon etish, tushuntirish);
v) am aliy (tajriba sinovlari va laboratoriya ishlari, o 'q u v ishab chi- 
qarish mehnati).
2. Tarbiyaviy j a r a y o n d a axborotni uzatilishi va o 'z la sh tirish m an- 
tiqiga k o ‘ra:
a) o ddiydan m u ra k k a b g a (induktiv);
b) m u ra k k a b d a n o d d iy g a yoki m a v h u m d a n m a ’lum ga (deduktiv).
3. T arb iy a ja ra y o n in i o 'rg a n u v c h ila rn in g mustaqil tarbiya tafakkuri 
darajasiga k o'ra:
a) m ahsulsiz (reproduktiv);
b) m ahsullik (produktiv).
4. Tarbiyaviy ishlarining bajarilish darajasiga k o'ra:
a) Tarbiya beruvchi rahbarligidagi t a ’lim -tarbiyaviy ishlar;
266

---

b) 
Tarbiya beruvchi rahbarligisiz tahsil o lu v ch ilarn in g mustaqil 
ishlari (m a n b a la r bilan ish lash, y o z m a ishlar, laboratoriya ishlari, 
m e h n a t vazifalarini bajarish va shu kabilar).
5. T a rb iy a lanuvchilarning o 'r g a n is h g a b o 'lg a n qiziqishlarini oshi- 
rish b o ’yicha:
a) tarbiyalash o 'yinlari;
b) tarb iy a b o ’yicha m unozaralari;
v) tarb iy a b o 'y i c h a qiziqarli am aliy v aziyatlarni y u z a g a keltirish.
6. J av o b g a rlik burchini shakllantirish va ra g 'b a tla n tirish usuliga 
k o ‘ra:
a) ishontirish;
b) talab q o 'y is h :
v) q o 'y i l g a n ta lab g a muvofiq m ashq qildirish;
g) ra g 'b a tla n tirish va jazolash.
7. N a z o ra t qilish va o 'z - o 'z i n i nazorat qilish usuliga k o 'ra:
a) y a k k a holda tarbiyalash;
b) y o p p a s ig a (yalpi) tarbiyalash;
v) o g 'z a k i va y o z m a sinov yoki so 'ro v n o m a la r;
g) dasturli s o ’rov (testlar y o rd a m id a m ashinali yoki m ashinasiz);
d) o 'z - o 'z i n i nazorat qilish va shu kabilar.
P e d o g o g ik a d a