“Kasb-hunar ta’limi” jurnaliga 2020 yil uchun obuna davom etmoqda

ПСИХОЛОГИЯ
си бўлиб, ундан мақсад – бирон бир фойда, 
даромад кўриш ёки камёб неъматларга эри
­
шиш.
Антагонистик низоларнинг қуйидаги 
турлари мавжуд:
1) норозилик – мавжуд ҳолатдан аниқ 
ифо даланмаган ҳолда норозилик билди
­
риш. Аввалига асабийлашув пайдо бўлиб, 
у ва низоли вазиятга ўтиб боради. Ноаниқ 
мақсадлар нисбатан аниқ ифодаланган та
­
лабларга айланиб, лекин норозилик ташки
­
лотчиларининг истаклари ҳамиша ҳам ту
­
шунарли эмас, яъни уларнинг иродаси аниқ 
ифодаланмаган. Норозилик ўсиб, ғалаён ёки 
қўзғолонга ўтиб кетиши мумкин;
2) ғалаён – шахс ёки жамоа агрессияси
­
нинг жамоавий норозиликни юксак даража
­
да уюштирган ҳолда агрессив тарзда ифода
­
лаш;
3) қўзғолон – шахс ёки жамоа агрессия-
сининг жамоавий норозиликни юксак да
­
ражада уюштирган ҳолда муайян мақсадга 
қарата ифодалаш;
4) инқилоб – низонинг олий шакли, 
кў риниши бўлиб, норозиликнинг энг сўн
­
ги шакли, мавжуд тузумни сиёсий ағдариб 
ташлаш йўли, социал-иқтисодий тартиб
­
нинг сифат жиҳатидан ўзгаришини англа
­
тади. Одатда, инқилоб ҳаракатнинг зўра
­
вонлик ишлатган ҳолдаги ҳарбий усулини 
ва кенг омманинг жалб этилишини назарда 
тутади.
Низоларнинг турли тактикалари мав
­
жуд: турли қарашлар ва устуворлик қилиш. 
Турли қарашлар – асосий таркибий қисм 
бўлиб, иштирокчиларнинг талаблар ёки ис
­
таклар тўғрисидаги декларацияларда ифода 
этилган қарашлари, манфаатлари ҳолати ва 
йўлланганлигидан далолат беради. Турли 
қарашлар низонинг процессуал моделида 
баён этилган қарама-қарши аҳлоқни шакл
­
лантиради. Устуворлик қилиш инсон ҳам
­
жамиятларида социал та ба қалашув, устувор 
позициялар учун курашни кўзда тутиб, бу 
– одамларнинг куч ишлатишга асосланган 
ҳаракатлари тизимидир. 
Объектига кўра низо турлари:
1) иқтисодий низолар – улар асосида иқ-
тисодий манфаатлар тўқнашуви ётиб, бунда 
бир тараф манфаатлари иккинчи тараф ман
­
фаатлари ҳисобига қондирилади. Кўпин
­
ча жамият ва ҳокимият ўртасидаги глобал 
инқирозлар асосида айнан иқтисодий сабаб-
лар ётадилар;
2) социал-сиёсий низолар – улар асо
­
сида давлатнинг ҳокимият ва социал муно
­
сабатлар, партиялар ва сиёсий уюшмалар 
соҳасидаги сиёсатига доир зиддиятлар ёта
­
ди. Улар давлатлараро ва халқаро тўқнашув
­
лар билан яқиндан боғлиқ, бўладилар;
3) мафкуравий низолар – улар асоси
­
да одамларнинг жамият, давлат ҳаётининг 
турли муаммоларига бўлган қарашларида
­
ги зиддиятлар ётади. Улар макро даражада, 
шунингдек шахс даражасидаги энг кичик 
бирлашмаларда ҳам юзага келишлари мум
­
кин;
4) социал-иқтисодий низолар – ҳам 
шахс лар, ҳам социал гуруҳлар ҳафтасида на
­
моён бўлишлари мумкин. Улар асосида ўза
­
ро муносабатлар соҳасидаги издан чиқиш лар 
ётади. Юзага келиш сабаблари руҳий (пси
­
хологик) номувофиқлик, инсоннинг бош қа 
инсон томонидан бесабаб қабул қилмаслик, 
етакчилик, обрў-эътибор, таъсир дои раси 
кабилар учун кураш бўлиши мумкин.
5) социал-маиший низолар – улар гу
­
руҳлар ва алоҳида шахсларнинг ҳаёт, тур
­
муш кабилар тўғрисидаги турли тасаввурга 
эга эканлиги билан боғлиқ. Улардан асосий
­
си – оилавий муносабатларнинг бузилиши. 
Низо сабаблари – турмушдаги нохушлик-
лар, маънавий-маиший аҳлоқсизлик, шу-
нинг дек жиддий ғоявий зидди ят лар. Агар 
низонинг асоси сифатида тарафларнинг 
руҳий (психик) ҳолати, ҳамда одамларнинг 
шу ҳолатга мувофиқ, низоли вазиятдаги, 
ўзини тутиши олинса, бу ҳолда низолар
­
ни рационал ва эмоционал турларга ажра
­
тиш мумкин. Мақсади ва оқибатларига 
кўра низолар қуйидаги турларга бўлинади
­
лар: позитив (ижобий), негатив (салбий), 

---

49
2019 №4, Kasb-hunar ta’limi