Karimboyeva shohida +

biroq, ammo, yoki, shuning uchun, chunki, -ki bog‘lovchilarning vazifasini 
tushuntirish; gaplarni o‘qish hamda goh-goh; dam-dam; ham-ham, ba’zan-ba’zan; 
yo, -yo, yoki-yoki, bog‘lovchilarining ma’no va vazifasini sharhlab vergulning 
ishlatilish sabablarini izohlashni talab qilish; gaplarni o‘qib inkor ma’nosini 
ifodalovchi na, -na bog‘lovchini ham-ham juft bog‘lovchisi bilan almashtirish; 
berilgan sodda gap juftlarini yordamchi so‘zlar vositasida bog‘lab, qo‘shma gaplar 
tuzish, sodda va qo‘shma gaplar orasidagi ma’no nozikligini tushuntirish kabi 
ijodiy-amaliy ishlardan foydalanishni tavsiya qilish mumkin. 

---

46
Quyida ana shu topshiriqlardan ayrim namunalar keltiramiz. 
1-topshiriq. Gaplarni o‘qing va, lekin, biroq, ammo, yoki, shuning uchun, 
chunki, -ki bog‘lovchilarining vazifalarini aniqlang. 
1)
Mehnat bilan topilgan pul qadri mashaqqat bilan qo‘lga kiritilgan barcha 
narsalar singari aziz bo‘ladi. 
2)
Hozirgina bir falokatning oldi olingan bo‘lsa ham, ammo kelajakdagi 
mashg‘ulotlar uning uyqusini qochirmoqda edi.( P. Q) ..... 
2-topshiriq. Gaplarni o‘qing: goh-goh, dam-dam, ham-ham, ba’zan-ba’zan, 
yo-yo, yoki-yoki bog‘lovchilarining ma’no va vazifasini izohlang; vergulning 
ishlatilish o‘rinlariga e’tibor bering. 
1) Goh osmonni tutib qo‘shiq yangrar, goh allaqayerdan yoqimli mayin bir 
kuy eshitilardi. 2) Urush ham tugadi, otasi ham qaytib keldi, tirikchiliklari ham 
yaxshilandi. 3) Dam salobatli, dam jozibador yangrovchi tanbur sadosi eshitildi.
4) Ba’zan sho‘r, ba’zan chuchuk suvlardan ichib yo‘l yurdik. 5) Qachon qaramang 
yo kuladi, yo iljayib qo‘yadi. 
3-topshiriq. Na-na inkor bog‘lovchisini ham, ham juft bog‘lovchisi bilan 
almashtirib, gaplarni o‘zgartiring. 
1) Na yurib charchadi, na sovuqdan shikoyat qildi. 2) Qalandarovga na go‘sht 
tatidi, na qimiz! 3) Ezgulik uchun na makon, na zamon chegara emas. 4) Na u yon, 
na bu yonga burila olmasin. 5) Na bulutlar tarqaldi, na yomg‘ir yog‘di. 
Namuna: Yurib ham charchamadi, sovuqdan shikoyat ham qilmadi. 
Ko‘makchilar yuzasidan o‘quvchilar bilan berilgan gaplarda ajratilgan 
so‘zlardagi -ga, -da, -dek singari qo‘shimchalarni uchun, tomon, bilan kabi 
ko‘makchilardan mosi bilan almashtirish, ma’nosini sharhlash; ajratilgan 
ko‘makchilarning qaysi kelishiklardan keyin kelishini va qanday vazifa bajarishini 
tushuntirish; berilgan matndagi ko‘makchilarning vazifasini sharhlash; berilgan 
xalq maqollarida bilan so‘zini mumkin bo‘lgan o‘rinlarda va yoki qo‘shib 
yoziladigan -u, -yu bog‘lovchisi bilan almashtirish; ko‘makchilarni qatnashtirib 

---

47
gaplar va matnlar tuzish singari amaliy topshiriqlardan foydalanish maqsadga 
muvofiq bo‘ladi. 
Biz amaliyot davrida yordamchi so‘zlar yuzasidan takrorlash darsini tashkil 
qildik. Bunda quyidagi ish usullaridan foydalanildi: 
1.
Dastlab o‘quvchilar bilan “Bu bizniki” o‘yini o‘tkazildi. Ularning 
e’tiboriga quyidagi so‘zlar havola qilindi: va, bilan, go‘yoki, -mi, keyin, burun,