Карданли узатмалар. Бош узатма, дифференциал. Автоматик трансмиссиялар. Автоматик бошқарувнинг тизим ости элементлари. Режа

4.1. Шасси, асосий принциплар
Кенг маънода олганда шасси атомобилнинг барча компонентлари жойлаштириладиган рамадир.
Аммо замонавий автомобилар ва, ҳатто, айрим замонавий ўтағон автомобил-ларнинг ҳаммаси ҳам рамага эга эмас. Ҳозирда кузовларни ишлаб чиқишда асосий эътибор йўл ва кузов орасида жойлаштириладига, йўловчилар комфортини таъминлаш ва ҳайдовчига автомобилни яхшироқ бошқаришга имкон берувчи оралиқ деталларга қаратилади. Шу сабабли шасси конструкциси аспектлари сифатида биринчи ўринда осма, ғилдираклар ва шиналар, рул бошқаруви тизимлари ва тормоз тизимлари қаралади.
Шассининг энг асосий иккита вазифаси– комфорт ва бошқарувдир. Автомобил ўз ҳаракти давомида текис ёки ўнқир-чўнқир йўллардан, нишабликлар ёки қияликлардан турли тезлик ва юкланиш ҳолатларида юриши мумкин. Автомобил нотекис йўллардан ҳарактланаётганда осма ғилдираклар ҳаракатига максимум эркинлик бериши билан бирга ғилдираклар устида жойлашган кузовнинг вертикал (тепага ва пастга), бўйлама (одлинга ва орқага) ва ёнлама (ўнгга ва чапга) бетартиб силжишларини имкон қадар чегаралаши керак.
Шассининг бу икки вазифасидан ташқари конструкторлар ҳисобга олиши лозим бўлган яна иккита вазифасини кўрсатиш мумкин:
–шасси элементлари салон бўшлиғи ва механик компонентлар орасидаги жойларни имкон қадар кам эгаллаши керак (махсус ёки спорт автомобиллари бундан мустасно);
–шасси элементлари ва кузовнинг боғланиш нуқталари юклама тушиш ва кучларнинг тақсимланиши нуқтаи-назаридан аниқ танланиши лозим. Маҳкамлаш нуқталарини бундай танлаш кузовнинг анча енги бўлишини таъминлайди.
Бошқарув, бошқарувчанлик ва турғунлик.
Бошқарув– автомобил ҳаракти ёки тўхтаб туришини ҳайдовчи томонидан бошқарилиши ва бошқарув тизими томонидан ҳайдовчига бериладиган зарурий тескари хабарлар оқими.
Турғунлик–турли ҳаракат режимлари (турли тезлик ва юкланиш) ва йўл шароитларида автомобил шинаси ва йўл орасидаги ҳосил бўладиган илашиш самарадорлиги. Бу тушунча айниқса автомобил кескин бурилиш шароит-ларида ҳаракатланганда жуда муҳим ҳисобланади.
Бошқарилувчанлик– автомобил ҳаракатининг экстримал ҳолатларида (кескин бурилишлар, кескин тормозлаш, шина ва йўл орасидаги илашиш кучи етарли эмаслиги ва б.) бошқарув параметрларининг конструкцияда кўзда тутилган кўрсаткичларига қанчалик тез қайта олиши.