Карданли узатмалар. Бош узатма, дифференциал. Автоматик трансмиссиялар. Автоматик бошқарувнинг тизим ости элементлари. Режа

4.1-жадвал. Шинадаги ҳарфли индексга мос келувчи автомобил тезлиги

Индекс	J	K	L	M	N	P	Q	R	S	T	U	H	V	VR	W	Y	ZR
Тезлик, км/с	100	110	120	130	140	150	160	170	180	190	200	210	240	>210	270	300	>240

Тезлик индекси шина ўрнатиладиган автомобилнинг рухсат этиладиган максимал тезлигини билдиради (4.1-жадвал).
Автомобил тезлиги қўлланиладиган шина тезлик индексида кўрсатилган қийматдан ошмаслиги керак. Масалан S индексли шина ўрнатилганда автомобил тезлиги 180 км/с дан ошмаслиги керак.
Хавфсиз шиналар. Кўп йиллар давомида етакчи шина ишлаб чиқарувчилар тешилишдан “қўрқмайдиган” шиналарин яратишга уринмоқдалар. Айрим ишлаб чиқарувчилар (Goodyear, Michelin) бир неча зичловчи қатламларга эга, кичик шикастланишларда ҳаводан секин бўшайдиган шиналарни ишлаб чиқардилар. Бошқалари эса (Dunlop, Continental) шинанинг ичига у тешилиши натижасида ҳавоси чиқиб эзилганда ёриладиган ва ўзидан герметикловчи таркиб ва шинани тўлдирувчи газ чиқарадиган капсула ўрнатдилар.

4.5-расм. Michelin компаниясининг PAX шиналари: 1–шина ва обод профили; 2-шина бортининг конструкцияси унинг обод полкасига зич сиқилишини таъминлайди; 3-ҳавоси чиқиб кетган шина кучайтирилган ҳалқага таянади
Michelin компанияси ишлаб чиққан PAX шиналари ҳақиқатдан ҳам тешилишдан қўрқмайди (4.5-расм). Бу шиналар шикаст-лангандан кейин автомобил 88 км/соат тезлик билан ва ёнлама кучлар таъсирида бошқарув-чанлик ва турғунликни сақланган ҳола яна 160 км йўл босишга имкон беради. Бу масофа энг яқин устахо-нага етиб олиш учун одатда етарли бўлади. Юқори даражадаги хавфсилиги билан бир вақтда PAX шиналари думалашга кам қаршилик кўрсатади кам деформацияла-нади. Шинанинг борт қисми махсус конс трукцияга эга бўлиб, шинанинг ободда маҳкам ушланиб туришини таъминлайди.
Goodyear компанияси EMT (Extended Mobility Tire-юқори мобиллика эга) шиналарни ишлаб чиқармоқда. Шинанинг ташқи кўриниши оддий шналардан фарқ қилмайди ва стандарт ободларга ўрнатилиши мумкин. Шина тешилганда ундан ҳаво чиқиб кетади, аммо махсус конструкцияси ҳисобига шина ўзининг ишчи ҳолатини ушлаб туради. Шинанинг елка ва ён томонлари ҳамда брекерида синтетик материалдан махсус деталлар қўйилган бўлиб, улар шинанинг эзилишига ва қизишдан йиртилиб кетшига йўл қўймайди.

4.6-расм. Юқори мобиллика эга EMT шинаси: 1-брекер қатламлари; 2-шина елка қисмидаги қўшимча детал; 3-шина каркаси; 4-ён ҳалқа; 5-каркасдаги қатламлар; а-оддий шинанинг эзилиши; б- EMT шинасининг эзилиши
4.3.Осмалар. Рессорланган ва рессорланмаган массалалар. Замонавий автомобиллар осмалари. Мак-Ферсон осмаси
Осма автомобилнинг юриш тизимига кириб, ғилдиракни кузов билан боғлайди, ҳаракатланаётган автомобилга таъсир қилаётган кучларни қабул қилиб олади ва кузов тебранишларини сўндиради. У автмобил ғилдираги ва кузовни қайишқоқ боғлагани учун ҳайдовчи, йўловчи ва юк йўл нотекислигдан ҳосил бўладган тебранишлар, титрашлар ва зарбалардан ҳимояланган бўлади. Осма автомобил элементларига таъсир қилаётган динамик юламаларни пасайтиради, уларни вақтидан аввал синиш эҳтимолидан сақлайди. Катта тезликларда ҳаракат қилётганда ёки маневр пайтида автомобилнинг ўзини қандай тутиши осма конструкциясига боғлиқ.
Ҳар қандай автомобилнинг осмаси йўналтирувчи, қайишқоқ ва сўндирувчи каби қурилма ва элементлардан тузилган бўлади.
Автомобил ғилдираги кузов ёки рамага осма йўналтирувчи қурилмаси ёрдамида бириктирилади (4.7-расм).