Карданли узатмалар. Бош узатма, дифференциал. Автоматик трансмиссиялар. Автоматик бошқарувнинг тизим ости элементлари. Режа

ABS ва автоматик тормозлаш
Автомобил ҳаракати пайтида уни кескин тўхтатиш ғилдиракларнинг айланиш-дан кескин тўхташи ва автомобилнинг ўз ҳаракат йўналишини бошқариб бўлмай-диган ҳолатда ўзгартириши билан содир бўлади. Бунинг асосий сабаби айланишдан кескин тўхтаган ғилдирак фақат йўл билан илашишда ҳосил бўладиган бўйлама йўналишдаги ишқланиш кучи таъсирида бўлиб, уни тўғри йўлда бошқарилишига ёрдам берувчи ташқи кучлар таъсирини қабул қилмай қўйишидир (4.15-расм).
Тормозлашни ғилдирак айланишини бутунлай тўхтат-масдан амалга ошириш F_u ( ишқаланиш кучи) ва F_s (бошқа-рувчанлик, ҳаракат турғунлиги) кучлардан бир вақтнинг ўзида фойдалниш имкониятини беради ва ғилдирак илашиш бўйича блокланган ғилдиракдан кўра кўпроқ заҳирага эга бўлади. Бундай тормозлаш антиблокировкалаш тизими орқали амалга оширилади.

4.15-расм. Йўл билан контактдаги ғилдиракка таъсир қилувчи кучлар
АВС тизимларига биринчи патентлар 1920 йилларнинг охирларида олинган бўлсада, улар фақат 1969 йилда илк бора сериялаб ишлаб чиқариладиган енгил автомобилларда, кейинроқ эса юк автомобилларида ҳам қўлланила бошланган.
АВС ларни қўллаш қуйидагиларга имкон берди:
–автомобил фаол хавфсизлиги яхшиланди, яъни тормозлаш самарадорлиги ошди (айниқса, сирпанчиқ йўлларда), ҳаракат турғунлиги ва бошқарилувчанлик яхшиланди;
–ўртача ҳаракат тезлиги ошди;
–шиналарнинг хизмат вақти узаяди;
Мавжуд халқаро нормаларга кўра қуйидаги транспорт воситаларда АВС ўрнатилиши шарт қилиб қўйилган:
–оғирлиги 3,5 т дан ортиқ бўлган юк автомобиллари;
–оғирлиги 5 т бўлган автобуслар;
–оғирлиги 5 т дан катта бўлган прицеплар ва ярим прицеплар;
АБС қуйидагиларни таъминлаши керак:
–минимал тормоз йўли (мумкин бўлганидан 75 % дан кам эмас);
–тормозланганда турғунлик;
–тормозланганда бошқарувчанликнинг сақланиши;
–ўзгарувчан ташқи шароитларга мослашувчанлик, масалан, қуруқ, нам ва сирпанчиқ йўл шароити (адаптивлик);
–силкинишларсиз равон тормозлаш;
–АБС ишдан чиққанда ҳам автомобилнинг тормозланиш хусусияти сақланиши;
–ишчи элементнинг минимал сарфи (тормоз колдкаси, шина);
–минимал электр энергия сарфи;
–ташқи магнит майдонларига берилучанликнинг бўлмаслиги;
–АБС нинг ишдан чиқиш ва сабабини даракловчи датчикнинг мавжудлиги;
–ишончлилик, арзонлик ва б.