Кафедраси “ машиналар яратишнинг


Стандартларнинг илмий-техник принциплари. Параметрик размерлар қатори



Download 2,73 Mb.
bet34/113
Sana09.06.2022
Hajmi2,73 Mb.
#649269
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   113
Bog'liq
2 5195269785012671267

5.2. Стандартларнинг илмий-техник принциплари. Параметрик размерлар қатори.

Давлат стандартлаштириш системаси стандартларнинг 6-та босқичини белгилайди.



  1. Стандарт устида ишлашнинг ташкил этилиши ва техник топшириқ тузиш;

  2. Стандарт лойихаси устида ишлаш (биринчи редакция) ва уни мулохазага қўйиш;

  3. Мулохазаларни тахлил қилиш ва стандарт лойихасини охирги (иккичи ва кейинги) редакцияларини ишлаб чиқиш;

  4. Стандартни тайерлаш, келишув ва тасдиқлаш учун бериш;

  5. Стандартни кўриб чиқиш, тасдиқлаш ва қайд қилиш;

  6. Стандартни чиқариш.

Стандартларнинг юқори сифати махсулотнинг юқори сифатини белгилайди. Шу миқёсда стандартлаш юзасидан ўтказилган тажрибалар шуни кўрсатадики, стандартларнинг юқори сифати ва самарадорлигига улар устида ишлаш бсқичларида шарт бўлган принципларни бажариш билан эришилади.

  1. Системалик принцпи. Техник тараққиёт ва чиқарилаётган махсулот сифатини ошириш оммавий ишлаб чиқариш жараёнига системали ёндашиши обoектив заруратини туғдиради. Қайсики ўз ичига қуйидагиларни олади: ишлаб чиқариш жараёнини бориши ва мехнат махсулини қўллашни таoминловчи одам мехнати; мехнат воситалари; яoни қўлланадиган жихозларнинг тўла бирлигини, асбоблар, назорат воситалари ва х.к., мехнат предметлари, яoни барча чиқарилаётган махсулотни уни яралиш ва қўлланишидаги барча босқичлари.

Система деганда ўзаро боғланган элементларнинг мажмуаси тушунилади. Бу элементлар ўз функцияларини бажарганда қўйилган мақсад максимал самарадорлик билан бажарилади.
Система элементларининг миқдорий боғлиқлиги детерминланган ёки стохастик бўлиши мумкин. Системага кирувчи ўзаро боғлиқ элементлар мажмуаси турли даражаларда уларнинг иерархик боғлиқлигини қуриш имконини беради. Иерархик структурани, оммавий ишлаб чиқариш жараёнини бошқаришнинг турли даражалари ташкил этади: давлат даражасида, тармоқ ва корхона даражасида.
Юқори сифатли махсулот олиш шароитларини яратиш учун стандартларнинг рационал системаси керак. Бу система сифат шаклланишидаги хамма босқичларни ўз ичига олиши керак: лойихалаштириш, сериялаб ишлаб чиқариш ва тайёр махсулотни эксплуатация қилиш. Серияли ишлаб чиқариш босқичи учун стандартлар комплекси ўз ичига технологик жараёнлар аниқлиги, жихозлар, асбоблар, усуллар, назорат воситалари ва аниқлиги стандартини олади.

  1. Стандартларни оптималлаштириш ва тараққиёт принцплари. Стандарт билан белгиланадиган норма, характеристика, талаб кўрсаткичлари дунё, фан, техника ва ишлаб чиқариш даражаларига мос келиши керак. Иқтисодий, оптимал сифат кўрсаткичларига эришиш лозим бунда фақат янги махсулот сифатининг самарадорлиги, балки уни тайёрлаш учун кетадиган сарф харажатлар хам назарда тутилиши лозим, яoни минимал сарф харажатлар эвазига максимал иқтисодий самарага эришиш нуктаи назаридан келиб чиқиш керак. Бу мақсадга эришишни илгарилаган ва комплекс стандартизация усуллари таoминлайди, қайсики стандартларнинг системалилик, тараққиёт ва оптималлаштириш принцпларига асосланган.

  2. Стандартлаштирилаётган буюмларнинг функцияси жихатидан ўзаро ўрин алмашишини таoминлаш принцпи, уларнинг эксплуатацион кўрсаткичлари бўйича бир-бирлари ўрнига ишлай олиши имконини таoминлайди. Бу принцп комплекс ва илгариловчи стандартизацияда асосий ўрин тутади, ва шунингдек буюм ва уларга қўйиладиган техник шартларни стандартлаштиришда хам мухим ўринга эга.

  3. Стандартларнинг ўзаро боғлиқлик принцпи. Умумтехник ва тармоқлараро стандартларнинг кўп турлари ўртасида боғлиқлик бўлиши лозим. Комплекс стандартлаш усули кўрилаётган шу принцпнинг мухимлиги ва самарадорлигини исботловчи мисолдир, қайсики барча турдаги стандартларга талуқли. Худди шундай стандартлаш сохасида барча атама ва ибораларнинг ўзаро боғлиқликлари хам мухим ахамият касб этади.

  4. Стандартлар устида ишлашнинг илмий-текшириш принцпи фақатгина амалий тажрибалари умумийлаштиришни, балки махсус назарий, экспериментал ва тажриба-конструкторлик ишларини хам ўз ичига олади. Бу принцп стандартларнинг барча турларига тегишли.

  5. Афзаллик принцпи (принцп предпочтителpности). Одатда деталлар тип ўлчамлари, бирикма типлари, допуск қаторлари, посадкалар ва бошқа параметрлар саноатнинг кўп тармоқлари учун бир вақтда стандартланади. Шунинг учун бундай стандартлар параметрлар катталигининг кенг диапозонини ўз ичига олади. Ўзаро ўрин босиш даражасини ошириш, буюм номенклатурасини камайтириш, материаллар, заготовкалар, кесувчи асбоб ва калибрларнинг тип-ўлчамларининг доирасини қисқартириш учун, шунингдек заводларни самарали ва махсуслаштириш ва кооперативлаштириш, махсулотни арзонлаштириш учун стандартларни унификациялаш ва уларни ишлаб чиқаришда афзаллик принцпидан фойдаланилади. Шу принцпга мувофиқ стандартлаштирилаётган параметрларнинг бир неча қаторлари (масалан, 3 та ) тузилади. Танлашда шу қаторларнинг биридан иккинчисини, иккинчисидан учинчисини афзал топиш принцпи бўйича танланади. Бу принцп машиналар, уларнинг қисми ва деталлари ўлчам ва параметрларини унификациялаш ва стандартлашда ўтказиладиган системалаш принцпи сифатида мухим ахамиятга эга. Принцп афзал топилган сонлар қаторини қўллашга асосланган.

Геометрик прогрессия иккита қўшни сонлар билан доимий бўлган сонлар қаторидан иборат. Бу муносабат  прогрессиянинг махражи бўлади. Прогрессиянинг хар бир аoзоси  да олдинги аoзонинг кўпайтмаси бўлади.
1=2 ва 2=1,6 да прогрессия қуйидаги кўринишга эга бўлади:
1-2-4-8-16-32-……
1-1,-2,5-4-6,3-…..
Демак уларнинг махражлари:



Геометрик прогрессиянинг хар бир 2 та исталган рақамининг ўзи ёки қиймати шу прогрессия аoзоси: 24=8; 84=32; 16:2=8; 8:2=4; 32:4=8. Бундай прогрессиянинг бутун мусбат ва манфий даражага келтирилган исталган аoзоси хам шу прогрессия аoзоси: 22=4;23=8;24=16


; ;

ва бошқалар.


Геометрик прогрессиянинг санаб утилган хусусиятларига кўра аoзоларнинг бутун даражалари ёки қийматларидан аниқланадиган боғлиқлар хар доим қатор қонуниятларига бўйсунади. Масалан, қатор чизиқли ўлчамларни аниқлайдиган бўлса, шу чизиқлардан хосил бўлган майдон ва хажмлар хам унинг қонуниятларига бўйсунади.
1 сонини ўз ичига олувчи ва га эга геометрик прогрессиялар энг қулай хисобланади.
ISО тавсияларига мувофиқ қуйидаги 4 та асосий ўнталик афзал сонлар қатори белгиланган - махражлар :
- қатор учун;
- қатор учун;
- қатор учун;
- қатор учун;
Айрим холларда R80 қатори қўлланиши мумкин. Бунда
Афзал сонлар қаторларини нафақат стандартлашда қўллаш керак, балки исталган стандартлаштирилмаган машина, прибор ва бошқа буюмлар параметрларининг номинал қийматларини танлашда қўллаш керак.
Буюмларнинг параметр хамда ўлчамларини қурилишининг фақатгина шундай ягона қонунияти билангина улар билан боғлиқ комплектловчи буюм, полуфабрикат ва материалларнинг параметр ва ўлчамларини ўзаро мувофиқлаштириш мумкин.
Баoзан стандартлашда арифметик прогрессияда қурилган афзаллик сонларини қўллайдилар, масалан: 1-2-3-4…25-50-75-100-125-150…

  1. Материалнинг минимал солиштирма сарфи принцпи.

Машинасозликдаги материал ва яримфабрикатларнинг нархи махсулот умумий таннархидан 40 дан 80% гача қисмини ташкил этади.
Шунинг учун махсулот бирлигига нисбатан материалнинг солиштирма нархи пасайиши катта халқ хўжалик қийматига эга.
Масалан, прокат сарфининг 1% га пасайиши 1 йилда 600 минг т.металлни тежаб колиш имконини беради. Бу эса 200 мингта трактор ёки 450 минг "Москвич" енгил автомобили тайёрлаш мумкин дегани. [29]
Заготовка ва буюмларни стандартлашда метални тежаб қолишга рационал конструктив схамелар ва машиналарни компоновкалаш, деталларни пишиқлик хисобини такомиллаштириш ва пишиқлик захирасини асосли пасайтириш, тежамкор профиллар қўллаш, даврий прокатлаш, пайвандли конструкциялаш, пластмассалар, қуйма заготовкалар эвазига эришилади.
Совуқ усулда обoемли штамповкалашни қўллаш катта самара беради.
Деталларга механик ишлов беришнинг штамповкага алмашишидан қайта ишлов берилаётган хар бир миллион тонна металдан 250 минг тоннагача метал тежаб қолиш, 15 минг дастгоҳ, 30 мингга яқин ишчи кучини тежаб қолиш мумкин.
Материалларни тежашнинг йирик резерви бу машиналар ва уларнинг тузувчи қисмлари хизмат муддатини орттиришдир.

Download 2,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish