K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

. (7.2.1)

Bu yerda, Y – yo‘qotishlar oralig‘i darajasi;
YX – yo‘qotishlarga olib keluvchi holatlar soni;
S – statistik tahlil qilinayotgan holatning umumiy soni.
7.2.1-masala: Faraz qilaylik, investitsiyaga yo‘naltirilgan mablag‘ bo‘yicha
200 holatdan 80 holatda 25 ming so‘m foyda olmaslik mavjud. Bunda yo‘qotishlar oralig‘i darajasi (80:200)=0,4 ni tashkil etadi. Investitsiya loyihasi bo‘yicha oraliq yo‘qotishlar darajasi va u bilan bog‘liq risk darajasi juda yuqori chiqishi mumkin, ya’ni yo‘qotishlar oralig‘i darajasi O

2. 
   Subyektiv usul, bunda investitsiya loyihasidagi barcha me’zonlar bo‘yicha ma’lumotlar tahlil qilinishi lozim. Bu usul riskni tahlil qiluvchi
   

ekspertlarning, moliyaviy maslahatchilarning malaka darajasiga asoslanadi. Bu usulda ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlar ehtimolini ikkita me’zon yordamida baholashga asoslangan:

1. 
   kutilayotgan o‘rtacha qiymat;
   
2. 
   ehtimol qilingan natijaning o‘zgaruvchanligi.
   

Kutilayotgan o‘rtacha qiymat tushunchasi loyiha bo‘yicha vaziyatning noaniqligi bilan bog‘liq bo‘lib, erishilishi mumkin bo‘lgan barcha natijalarning o‘rtacha qiymatidan iborat.
Investitsiya loyihasi bo‘yicha ehtimol qilingan natijalar x₁ va x_n qiymatga ega bo‘lsa, ularning har birining ehtimolligi p₁ va p_n bo‘lsa, kutilayotgan o‘rtacha qiymat:
𝑂^̅'(𝑝^(̅𝗑⁾) = 𝑝₁𝗑₁ + 𝑝₂𝗑₂+𝑝₃𝗑₃+. . . … + 𝑝_𝑛𝗑_𝑛 . (7.2.2)
Kutilayotgan o‘rtacha qiymat – mavjud qiymatlarga son jihatdan o‘rtacha ta’rif beradi va biror bir loyihaga qo‘yilgan mablag‘ tomoniga yoki foydasiga yondashishga yo‘l qo‘ymaydi. Shuning uchun investitsiya loyihasi bo‘yicha qaror qabul qilishdan oldin ehtimol qilingan natijaning o‘zgaruvchanlik darajasini aniqlab olish lozim.
Olinishi mumkin bo‘lgan natijalarning o‘zgaruvchanlik darajasi kutilayotgan natijaning o‘rtacha qiymatidan qay darajada farq qilishini ko‘rsatadi.
Buni aniqlash maqsadida ikki xil matematik mezon qo‘llaniladi. Bular dispersiya va o‘rtacha kvadratik farqlanishdir.
Dispersiya – haqiqiy erishilgan natijalar o‘rtacha tortilganining o‘rtacha kutilayotgan natijalar farqlanish kvadratining kuzatuvlar soniga nisbati bilan ifodalanadi:

_{𝜎2 =} ^∑(𝗑−𝗑̃)²*𝑛
^∑ 𝑁