К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

Б и о л о г и к у с у л д а  у р у ғ л а р н и н г у н у в ч а н л и ги , у л а р д а г и з а ҳ а р л и
м о д д ал ар , 
м и к р о о р г а н п зм л а р , к а с а л л и к ҳ а м д а з а р а р к у н а н д а л а р
б и л а н з а р а р л а н и ш и а н и қ л а н а д и .
Ф и з и о л о г и к у с у л д а  о зи қ м о д д а л а р н и н г о зи қ а в и й л и к қ и м м а - 
ти , к а л о р и я с и в а б и о л о ги к қ и м м ат и а н и қ л а н а д и .
П а х т а, зи ғи р в а к ан о п т о л а с и н и н г 
п и ш и қ л и ги н и , 
у л а р д а г и
ай р и м за р а р л и м и к р о о р ган и зм л а р в а м а ҳ с у л о т н и н г з а р а р л а н и ш
д а р а ж а с и н и м и к р о с к о п и к у с у л д а  а н и қ л а н а д и .
Қ и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г т ех н о л о ги к
х о с с а л а р и
в а қ и м м ат и т е х н о л о ги к у с у л д а а и и қ л а н а д и . М а ҳ с у л о т н и п г т е х - 
п о л о ги к х о с с а л ар п у п и н г с и ф ати б и л а н т ў гр и д а н -т ў гр и б о гл ан - 
ган.
О р г а н о л е н т и к у с у л қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и
с и ф а т и н и а н и қ л а ш д а асоси й у с у л ҳ и со б л а н а д и . Б у у с у л д а к и ш и - 
н и н г сезги
орган л а р и ў л ч а ш
а сб о б л ар и (к ў р и ш , 
т а ъ м в а ҳ и д
б и л и ш , эш и ти ш , қ а т т и қ л и к н п сези ш в а б о ш қ а л а р ) б ўли б х и зм ат
қ и л ад и .
О р га н о л е п т и к у с у л оддий б ў л и б , м а х с у с а с б о б -у с к у н ал а р т а ­
л аб қ и л м ай д и . Ш у б и л а н б и рга у с у л н и н г бир қ атор к а м ч и л и к -

---

л а р и ҳ а м бор. Б у у с у л д а м а ҳ с у л о т с и ф а т и н и а н гщ л а ш д а си ф а т
к ў р с а т к и ч л а р и н и сб и й х а р а к т е р г а эга б ўли б, у т ў ғр и с и д а т ў л и қ
м а ъ л у м о т г а э г а б ў л и н м а й д и .
О р га н о л е п т и к у с у л д а м а ҳ с у л о т н и н г с и ф а т и п и а н и қ л а ш д а м аҳ - 
сул о т п а р т и я с и
к ў з д а н к е ч и р и л а д и в а ш у н д а н к е й и н и д и ш л а р
очилиб м а ҳ с у л о т н и н г аҳ в о л и , к ў р и н и ш и , к а т т а -к и ч и к л и г и , р а н г и
в а туси, ҳ и д и , х у ш б ў й л и ги , т а ъ м и к а б и л а р а н и қ л а н а д и . М аҳ су - 
л о тн и о р г а н о л е п т и к б а ҳ о л а ш д а ж о й е и н г ё р у ғл и ги , м а ҳ с у л о т н и
т е к ш и р у в ч и л а р
со н и в а с и н о в ч и н и н г 
м а л а к а с п
к а б и о м и л л ар
к а т т а т а ъ с и р к ў р с а т а д п .
М а ҳ с у л о тн и н г с и ф а т и н и о р га н о л е п т и к у с у л д а а н и қ л а ш д а эта- 
л о н л а р д а н в а с т а н д а р т н а м у н а л а р д а н ф о й д ал а н и л а д и . Э тал о н в а
с т а н д а р т н а м у н а л а р ҳ а р й и л и д а в л а т с т а н д а р т и т а л а б и г а м уво- 
ф и қ ту зи л а д и .
Ҳ и со б л аш у с у л и . М аҳ с у л о тн и н г с и ф а т и бу у с у л д а н а з а р и й ва 
эм п и р и к к ў р с а т к и ч л а р н и н г м а ҳ с у л о т с и ф а т и к ў р с а т к и ч л а р и би­
л а н б о ғл а н и ш и о р қ а л и а м а л га о ш и р и л ад и . Ҳ и со б л аш у с у л и д а н
м а ҳ с у л о т н и
л о й и ҳ а л а ш т и р и ш д а ф о й д ал а н и л а д и . М а ҳ с у л о т н и н г
си ф ат к ў р с а т к и ч л а р и ў р т а с и д а ги б о ғл ан и ш ҳ а м ш у у с у л д а а н и қ - 
л ан ад и .
Қ а й д қ и л и ш у с у л и . М а ҳ с у л о тн и м у н т а за м р а в и ш д а к у з а т и ш , 
ҳ о д и с а л ар н и , 
б у ю м л а р н и в а х а р а ж а т л а р н и ҳ и со б га о л и ш қ а й д
ц и л и ш у с у л и н и н г 
асоси ҳ и со б л ан ад и . М а с а л ан , 
м а ҳ с у л о т н и н г
қ а й т а р и л и ш и д а у л а р д а г и н у қ с о н л а р н и н г сон и ва ҳ а ж м и ҳ и соб га 
о ли н ад и . М а ҳ с у л о т с и ф а т и н и б а ҳ о л а ш д а м ан а ш у н д а й ахборот- 
л а р г а эъ ти б о р б ер и л ад и .
С оц и ологи к у су л — и с т е ъ м о л ч и л а р н и н г 
м а ҳ с у л о т
с и ф а т и г а
б ер ган б а ҳ о л а р и н и й и ғи ш в а б и л д и р и л га н ф и к р л а р н и т а х л и л қи - 
.ли ш асоси д а у н и н г с и ф а ти га б аҳ о б ер и ш у с у л и д и р . Б у н д а и ст еъ - 
.м о л ч и лар га 
а н к е т а л а р
т а р қ а т и л а д и , ф и к р л а р и сў р аб ол и н ад и , 
м ах су с к о н ф е р е н ц и я , й и ғи л и ш л а р , д егу с т а ц и я , к ў р г а з м а л а р ў т - 
к а зи л ад и .
Э ксп ерт у с у л и . М а ҳ с у л о тн и н г сп ф а т к ў р с а т к и ч л а р и м у т ах а с - 
сис э к с п е р т л а р н и н г қ а р о р и г а асо сан а н и қ л а н а д и . К ў п и н ч а м аҳ - 
•сулотнинг с и ф а т и н и о б ъ е к т и в у с у л л а р д а а н и қ л а ш қ и й и н б ў л га н
т а қ д и р д а э к с п е р т у с у л д а н ф о й д ал а н и л а д и . Б у у с у л к ў п и н ч а м а ҳ - 
су л о тн и н г с и ф а т и о р г а н о л е п т и к у с у л д а а н и ц л а н г а н в а қ т д а к е р а к
бўлад и .
М а ҳ с у л о т с и ф а т и н и эк с п е р т
у с у л д а а н и қ л а ш д а м у т ах а с с и с - 
л а р д а н и б о р ат э к сп ер т к о м и сси я си т у зи л а д и в а у ш б у к о м и с си я - 
н и н г у м у м и й қ а р о р и
б и л ан м а ҳ с у л о т с и ф а ти га б аҳ о б ер и л ад и . 
.М аҳсулот с и ф а т и н и а н и қ л а ш д а м а ҳ с у л о т
п а р т и я с и д а н
ў р т а ч а
н а м у н а о л и н ад и .
Ў р т а ч а н а м у н а м а ҳ су л о т п а р т н я с ш ш п г ҳ а м м а м а с с ас и н и х а- 
р а к т е р л а й о л и ш и лозим .
М а ҳ с у л о т п а р т и я с и н и н г м а ъ л у м ж о й л а р и д а н д а с т л а б к и н а м у ­
н а л а р о л и н г а ч , у л а р д а н ў р т а ч а н а м у н а ҳоси л қ и л и н а д и . Н а м у н а
о л и ш қ о и д а л а р и т е ги ш л и с т а н д а р т л а р д а к ў р с а т и л а д и .

---

Қ и ш л о қ х ў ж а л н к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш д а у л а р д а к е ч а д и г а н
ф и зи о л о ги к ва б и о л о ги к ж а р а ё н л а р к а т т а а ҳ а м и я т г а эга.
М осква қ и ш л о қ х ў ж а л и к а к а д е м и я с и н и н г 
п р о ф ессо р и Я . Я . 
Н и к и т и н с к и й қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш н и н г би о­
л о ги к
а с о сл ар и га 
т а ян и б , с а қ л а ш
у с у л л а р и в и биоз, а н а б и о з , 
ц е н о ан а б и о з ва аби оз к а б и т о и ф а л а р г а б ўлад и . 
У ш б у с и ст ем а 
ф а н д а қ а б у л қ и л и н г а н бўли б, с а қ л а ш н и н г б ар ч а т у р л а р и н и ў а
и ч и га о л ад и .
I. М аҳсулотларни сақлаш асослари 
(Я. Я . Н ики ти н ски й бўГшча)
Гуруҳлар
Гуруцчалар
Гуруҳчаларга п з о ; л а р
1. Биоз
II. Анабиоз
III. Ц еноан а 
биоз
IV. Абноз
А. Эубноз 
Б . Гемибноз
A. Терм оанабноз (психро 
в а кри оан аби оз)
Б. К сероанабноз
B. О смоанабиоз 
Г. А цидоанабиоз 
Д . Н аркоанабиоз
А. А ци доц еноанабиоз
Б . А лкоголеценоанабиоз
A. Термостерилизация 
Б . Ф отостерилизация
B. Кимёвий стерилизация
Г. М еханик стерилизация
Тирик ҳайвонлар, қуш ларни ва> 
тнрик ж ониворларни уш лаб тури ш
ва ташиш 
М ева 
ва сабзавотларнн
б а р р а
ҳолида сақлаш
М аҳсулотларни 
совуқда 
ёки
м узлатнлган ҳолда сацлаш
М аҳсулотларни 
цнсман 
ёк» 
умуман қуритиб сақлаш
М аҳсулотни 
осмотик босимин» 
кўтариб сақлаш
М аҳсулотда кислотали м уҳи тн» 
кислота ёрдам ида яратнб сақл аш
Анестезик 
м од далар 
ц ўллаб ' 
сақлаш
М аҳсулотда кислотали муҳитнн 
м аълум тоифадагн ммкроорганизм- 
л ар ёрдам ида в у ж уд га 
келтнриб- 
сақлаш
М икроорганнзмлар 
иш лаб чнқ- 
қан спирт ёрдам ида 
консервац ия 
қилиб сақлаш
Ю қори ҳ ар о р атд а қизитиб сақ- 
лаш
С ақл аш д а турли нурларни қ ў л - 
лаш
С ақлаш да маҳсулотни бузадиган. 
м икроорганизм ларга қарш н анти- 
септиклар қўллаш
Ф ильтрация қилиб сақлаш
Б и о з. М а ҳ с у л о т л а р биоз у с у л и д а т и р и к ҳ о л д а с а қ л а н а д и . У ш ­
б у у с у л д а с а қ л а ш н и н г
асоси т и р и к
о р г а н и зм л а р н и н г
т а б и и й
и м м у н и те т х о с с а л а р и
ҳ и со б л ан а д и . 
Б и о з у с у л и э у б и о з в а
г е м и б и о з т у р л а р и г а а ж р а т и л а д и .
Т и р и к о р га н и зм л ар ы и ф о й д а л а н и ш г а ч а с а қ л а ш э у б и о з т у -

---

;рига ш град и. У й ҳ а й в о н л а р и , қ у ш л а р , б а л и қ л а р ва б о и щ а т и р и к
ю р га н л зм л ар ф о й д а л а н г у н га қ а д а р т и р и к ҳ о л д а эу б и о з у с у л и д а
.сақ л ан а д и . У ш б у у с у л х а л ц н и гў ш т в а гў ш т м а ҳ с у л о т л а р и би­
л а н т а ъ м и н л а ш д а к а т т а а ҳ а м и я т г а эга.
М а ҳ с у л о т л а р н и қ и с м а н биоз у с у л и д а с а қ л а ш г е м и б и о з
(«гем и » с ў зи
г р е к ч а
б ўли б
я р и м
д еган
м а ъ н о и и
б ер ад и ) 
у с у л и
деб 
ю р и ти л ад и . 
М а ҳ с у л о т л а р н и
гем иб иоз 
у с у л и д а
с а қ л а г а н д а у л а р н и н г таб и и й с а қ л а н и ш х у с у с и я т и г а а с о с л ан и л а - 
ди. М а ҳ с у л о т л а р м а ъ л у м м у д д а т га ч а б ар р а ҳ о л и д а б ў л и ш и м ум ­
ки н . Б у н д а ҳ а р бир м а ҳ с у л о т н и н г ў з и г а хос х у с у с и я т л а р и ҳисоб- 
г а о л и н и ш и л о зи м . 
М а ҳ с у л о т л а р н и н г т и р и к
ҳ о л и д а с а қ л а н и ш
.м уддати т у р л и ч а б ў л ад и . 
М а с а л ан , к а р т о ш к а
ай р и м саб зав о т - 
л а р г а қ а р а г а н д а к ў п р о қ , қ о в у н н и н г эса у зо ц с а қ л а ш г а м ос н ав- 
л а р и б о ш қ а н а в л а р г а н и сб ат ан у з о қ са қ л а н а д и .
М а ҳ с у л о т л а р н и у з о қ в а қ т б а р р а ҳ о л и д а с а қ л а ш у ч у н ҳаво - 
и и н г ҳ а р о р а т и
в а н а м л и ги н и
б о ш қ а р и ш
л о зи м . 
А к с
ҳ о л д а
м а ҳ с у л о т л а р т е зд а б узилиб , с и ф а ти н а с а я д и .
А н аб и о з. М а ҳ с у л о т д а бу ҳ о л а т д а б и ологи к ж а р а ё н л а р б у ту н - 
л а й ё к и қ и с м а н т ў х т а г а н б ў л а д и . Ҳ у ж а й р а д а м одд а а л м а ш и н у в
ж а р а ё н и с у с а я д и в а ш у б и л а н б и р га м и к р о о р ган и зм л а р ф а о л и я т и
ҳ а м т ў х т а й д и . Л е к и н у л а р н о б у д б ў лм ай д и . Қ у л а й ш а р о и т ту ғ- 
д и р и л г а н д а м и к р о о р ган и зм л а р т е з д а р и в о ж л а н а д и . Ш у с а б а б л и
ан аб и о зн и я ш и р и н ч а
ҳ а ё т қ о н у н и я т и деб ҳ а м а т а й д и л а р . А н а ­
биоз ҳав о ҳ а р о р а т и п а с а й т и р и л и б , м а ҳ с у л о т қ у р и т и л и б , м а ҳ с у - 
л о т ҳ у ж а й р а с и д а г и о см о ти к босим ў зга р т и р и л и б , к и с л о т а л и м у- 
.ҳит ҳ о си л қ и л и н и б
ва м а х с у с
а н е с т е зи к
м о д д ал ар қ ў л л а н и б
-ярати лад и .
Т е р м о а н а б и о з . Б у у с у л д а м а ҳ с у л о т л а р ҳ а в о ҳ а р о р а т и
п а с а й т и р и л г а н м у ҳ и т д а с а қ л а н а д и . Ҳ ар о р а тн и н т н а с а й и ш и м ик- 
р о о р г а н и зм л а р г а с а л б и й т а ъ с и р к ў р с а т а д и ва м а ҳ с у л о т д а г и био­
х и м и к в а ф и зи о л о ги к ж а р а ё н л а р н и н г а к т и в л и ги н и п а с а й т и р а д и .
Т ер м о а н а б и о з п с и х р и а н а б и о з в а кр и о а н а б и о з у с у л л а р и г а бў- 
л и н ад и .