К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

8 -р а с м . Д о н н и э л е ­
в а т о р
с и л о с л а р и - 
г а
ж о й л а ш т и р и ш  
п а н т и д а
ў з - ў э и -  
д а н с о р т г а а ж р а -  
л и ш и н и н г
с х е м а - 
с и .
S =
w — V
W
100
,

---

бунда:
W — д он м ас саси э г а л л а г а н у м у м и й ҳ а ж м , см 3;
V — ҳ а қ и қ и й д овы инг э г а л л а г а н ҳ а ж м и , см 3.
Д он м а с с ас и н и н г и ч и д а й и р и к ҳ а м д а
м ай д а д о н л а р а р а л а ш
б ўлса, дон м ас с ас и зи ч ж о й л а ш и б ғо в а к л и г и б и р м у н ч а к а м б ў л а - 
ди, д о н л ар й и р и к -м а й д а л и г и б ў й и ч а т е к и с б ў л са, ю м а л о қ ҳ о л д а г и
ҳ а м д а п ў с т и н о те к и с б ў л ган д о н л а р д а
ғо в а к л и к
б и р м у н ч а к ў п
бўлад и .
13. Д о н ую м и н и н г м а с с а с и в а ғоваклиги
(J1. А. Трисвятский бўйича)
Экмн турлари
Массаси,
Говаклик,
кг 
1 
1
к
7 3 0 — 8 4 0
3 5 — 45
5 8 0 — 7 0 0
4 5 - 5 5
4 0 0 — 5 5 0
5 0 — 70
6 8 0 — 7 5 0
3 5 — 45
4 4 0 — 5 5 0
5 0 - 6 5
6 8 0 - 8 2 0
3 5 — 55
Буғдой 
Арпа 
Сулн 
Ж ав д ар
Шоли
М аккаж ўхорп
Д он м а с с ас и н и н г н а м л и ги қ а н ч а л и к к ў п б ў л са т ў к и л у в ч а н л и - 
ги ш у н ч а л и к к а м а я д и . Б у н и н г н а т и ж а с и д а дон м а с с ас и н и н г з и ч - 
л а н и ш и к ў п а я д и . Б у эса дон м а с с ас и о р а л и ғи д а ги г о в а к л и к м и қ - 
д о р и н и н г о ш и ш и га олиб к е л ад и . Д о н н и н г с а р а л ан и ш и н а т и ж а с и д а
дон м а с с ас и н и н г 
т у р л и қ а в а т л а р и д а г и ғ о в а к л и к ҳ ам б и р м у н ч а 
ф ар ц ц и л ад и . 
Б у эса дон н и а к т и в
ш ам о л л а т и ш д а , қ у р п т н ш д а
т у р л и қ а в а т л а р н и ҳаво б и л ан т а ъ м и н л а н и ш и н н н г бир х и л бўл- 
м ас л и ги га о л и б кел ад и .
Д о н м а с с а с и н и н г с о р б д и о н х о с с а с и . Д о н м а с с а ­
си т а ш қ и м у ҳ и т д а н т у р л и х и л б уғ ва ҳ и д л а р н и қ а б у л қ и л и ш ва 
ч и қ а р и ш х у с у с и я т и г а эга. Д он м а с с ас и н и н г го вак л п ги , д о н д а к а ­
п и л л я р т е ш и к ч а л а р б орли ги ва та р к и б и д а ги ко л л о и д м о д д ал ар
у н и н г я х ш и сорбен т э к а н л и г и д а н д а л о л а т берадп.
Г а з, буг, н а м л и к ва эр и ган м о д д а л а р н и н г дон м ассаси д а ю ти- 
л и ш и с о р б ц и я , у л а р н и н г дон м а с с а с и д а н ч и қ а р и л п ш и д е с о р б ц и я  
деб ю р и ти л а д и . А гар ю ти л ган га з ва б у гл а р х и м и я в и й м о д д а л а р
б ўлса, у н д а бу ж а р а ё н х е м о с о р б ц и я  д ей и л ад и . М а с а л ан , дон м ас­
саси азот, у гл е р о д , ам м и ак, о р га н и к к и с л о т а з а б о ш қ а б п р и к м а- 
л а р н и н г г а зи н и тез си и гд и ри б о л а д и . А й н и д са, дон м а с с ас и ён и ш - 
д а ҳоси л б ў л г а и к а р б о н а т а н ги д р и д га зи н и ў зн га ж у д а т е з си н г- 
д и ради .
К ў п и и ч а дои м ассаси н и
т а ш и ш д а ф о й д ал а н и л а д и га н т р а н с ­
порт в о с и т а л а р п д а
т у р л и х и л 
г а з в а буғ б ўлад и , 
у л а р н и дон 
м асс ас и т е зд а спн гдири б о л адн . А й н п қ са, н еф ть м а ҳ с у л о т л а р и - 
н и н г ҳ и д и н и дон ж у д а тез си н гд н р ад и , бу ҳ о л д а д о и н и т о з а л а ш - 
и и н г и л о ж и н ў қ . Ш у саб аб л и , д о н н и т а ш и ш ва с а к л а ш д а а л б а т т а
у н и н г сорбц ион хоссаси ҳ и соб га о л и и и ш и лозим . Д он с а қ л а н а д и - 
га н о м б о р х о н а ва тр ан сп о р т в о с и т а л а р и д а бегон а ҳ и д б ў л м асл и гж
к е р ак .

---

Б у х о сса донни с а ц л а ш д а и ж о б и й а ҳ а м и я т г а ҳ а м эга. Д о н н и
с а қ л а ш р е ж и м и н и ак т и в в е н т и л я ц и я ёр дам и да б о п щ ар и ш , т у р л и
х и л бегон а ҳ и д л а р д а н т о э а л а ш к аб и л ар дон м а с с ас и н и н г сорбц ион 
х о с с а с и г а а со сл ан ган .
Д о н м асс ас и н и н г 
ҳ а в о д а гц н а м л и к н и
готиш хоссаси у н и н г
г и г р о с к о п л и г и  
д ей и л ад и . Д о н н и н г у ш б у
х у с у с и я т и ҳ а м у н и н г 
к а п и л л я р го вак т у зи л и ш л и ги д р о ф и л л м а ҳ с у л о т э к а н л и г и д а н д а- 
л о л а т б ерад и . Д о н н и н г ги гр о ск о п л и ги у н и с а қ л а ш в а ц а й т а и ш ­
л а ш д а к а т т а а ҳ а м и я т г а эга. Б у х у с у с и я т т у ф а й л и дон м ассаси ­
н и н г ҳ а м м а та р к и б и й қ и с м л а р и — дон, м и к р о о р ган и зм л а р , за р а р - 
к у н а и д а л а р ҳаёт ф а о л и я т и д аво м этиб ту р а д и . Д о н м а с саси д аги
с у в н и н г а л м а ш и н у в и м а ъ л у м қ о н у н и я т л а р асо си д а а м а л г а о ш а­
д и. А гар ҳ ав о д а ги сув б у ги н и н г босими дон ю зас и д а ги с у в б уғи - 
н м н г боси м ид ан ю цори б ў л с а, дои м ассаси су в б у ғп н и си н гд и р ад и , 
н а т и ж а д а у ш ш г
н а м л н ги о ш ад и . 
Д он ю заси д аги сув б у ги н и н г 
босим и ҳ а в о н н к и д а н п ас т б ў л г а и ҳ о л атд а, дон м а ссаси су в б у ги н и
ҳ а в о г а ч и қ а р а д и (н а м л и ги п а с а я д и ).
Д о н м ассаси б и л ан ҳ а в о ў р т а с и д а ги н ам а л м а ш и и у в ж а р а ё н и
у л а р д а г и сув б у ғн н и н г б оси м и тен г б ў л гу н ч а д аво м этад и . Д он
м а с с ас и в а ҳаво су в б у ғи б осн м и н и н г т е н г б ў л и ш и д а ги н а м л и к
д а р а ж а с и д о н н и н г м увозанат д аги н а м л и г и  д ей и л ад и ;