К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

---

к и ш л о қ КЎЖАЛИК 
1ЩСУЛОТЛАРИНИ 
СДКЛДШ ВА КДИТА 
ИШЛАШ
ТЕКНОЛОГИЯСИ

---

К У Р С Н И Н Г У М У М И Й М А С А Л А Л А Р И
Д О Н М А С С \ С И Н И С \ Қ Л \ Ш В \ Қ А Й Г А И Л Л Ш
М Е В А В А С А Б З А В О Т У П Р Н И С \ Қ Л Ш
В \  
Д А С Т Л А Б К И И Ш Л А Ш
П А Х Т А Н И Т Е Р И Ш , Т А Й Ё Р Л \ Ш , С А Қ Л А Ш
В А  
Д А С Т Л А Б К И И Ш Л А Ш
5
Т А М А К И Б А Р Г И Н И Й И Ғ И Ш , Қ У Р И Т И Ш В А
Х О М  
А Ш Ё Н И Щ А С Т Л А Б К И И Ш Л А Ш
М О Й Л И Э К И Н Л А Р У Р У Ғ Л А Р И Д А Н М О Й И Ш Л А Б  
Ч И Қ А Р И Ш А С О С Л А Р И
О М И Х Т А Е М Т А Й Ё Р Л А Ш  
Т Е Х Н О Л О Г И Я С И В А У Н И С А Қ Л А Ш
А С О С Л А Р И

---

Р.ОРИПОВ, И.СУЛАЙМОНОВ, Э.УМУРЗОҚОВ
КИШЛОК КУЖДЛНК 
МАҚСУЛОТЛАРННИ 
САЩ1А111 ВА КДИТА 
ИШЛАШ
ТЕКНОЛОГИЯСИ
СССР к ш п л о ц х ў ж а л п к Д а п л а т к о о п е р а ­
тив К о м и т е т олни в а у рта м а х с у с т а ъ - 
лп.мн бош б о ш ц ар м а с н ц ш п л о к х ў ж а л и к
o.’inii 
ў к у в
ю р т л а р п ш и п ' 
т а л а б а л а р н
у ч у п д а р с л н к с и ф а т и д а тавспн этгаы

---

Б Б К 4 1 4 7 я 7 3 + 3 6 я 7 3
0 6 1
Т а ц р и з ч и л а р : Ў зб екистон ССЖ да х и зм ат к ў р с а тга н ф ан арбоби, 
б и ологи я ф ан л ар н доктори , проф ессор Қ О Б У Л О В Ж . Т.
Б и о ло ги я ф ан л ар и доктори, проф ессор Ҳ А М Д А М О В И. X .
М у ҳ а р р и р САИ Д О В А Б А Р Н О
3707000000 — 37
М 359 (04) —91 92—91 
@ «М еҳнат» н аш р и ёти , 1991.
I S B N 5 -8 2 4 4 -0 5 2 1 -2

---

К И Р И Ш
А гр о сан о ат к о м п л ек си сам а р ад о р л и ги н и
о ш и р и ш , 
а ҳ о л и н и
о зи қ -о в ц ат м а ҳ с у л о т л а р и б и л ан таъ м и и л аы и ш и ы и к е с к и н я х ш и - 
л а ш ҳ а м д а у н и н г у з л у к с и з л и г и г а и м к о п и я т я р а т и ш ҳ о зи р ги д ав р - 
ш ш г эн г м а с ъ у л и я т л и м аса л ас и д и р . А й н и қ с а, а ҳ о л и н и о зи қ -о в- 
ц ат м а ҳ с у л о т л а р и б и л а н й и л бўйи т а ъ м и н л а б т у р и ш у ч у н к о л х о з 
в а со в х о зл а р д а ц и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш в а қ а й - 
т а и ш л а ш и ш л а р и г а а л о ҳ и д а эъ ти б ор б ери ш л ози м .
М а ъ л у м к и , ц и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и й и лн и ы г м у а й я н
м ав су м и д а ет и ш т и р и л а д и , ш у с аб аб л и у л а р н и у з о қ в а қ т с а қ л а ш
ва қ а й т а и ш л а ш н и
т а ш к и л ц и л м а га н ҳ о л д а а ҳ о л и н и й и л бўйж 
т у р л и
м а ҳ с у л о т л а р
б и л а н т а ъ м и н л а ш
м а с а л а с и н и ҳ а л қ п л и б
б ў лм ай д и . Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и и ш л а б ч и қ а р и ш к ў -
п а й га н са р и у л а р н и с а қ л а ш ва қ а й т а и ш л а ш ҳ а м т а к о м и л л а ш т и - 
р и л м о қ д а, я н г и за м о н а в и й о м б о р х о н ал ар ц у р и л м о ц д а.
Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и й и ги ш , т а ш и ш , с а ц л а ш ва 
қ а й т а и ш л а ш н и и л м и й т а ш к и л ц и л и н с а, бу б о р ад а ф а н -т е х н и к а
ю т у қ л а р и ҳ а м д а и л го р т а ж р и б а г а т а я н и б и ш к ў р и л с а , м а ҳ с у л о т - 
н и н г исроф б ў л и ш и ан ч а к а м а я д и . Ш у ҳи соб д ан а ҳ о л и 20% в а
у н д а н ҳ ам к ў п р о қ ц ў ш и м ч а ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и би­
л а н т а ъ м и н л а н и ш и м ум ки н .
Ҳ о зи р ги в а ц т д а м а ҳ с у л о тп и у зо қ в а қ т с а қ л а ш г а и м к о н б ер а- 
д и ган т а к о м и л л а ш т и р и л га н т е х п о л о г и я л а р и ш л а б ч и қ и л г а п . Б у
б ор ад а х и м и я, ф и зи к а , б и охи м и я, б и о т ех н о л о ги я , б и о ф и зи к а, ф и ­
зи о л о ги я , ў с и м л и к ш у н о с л и к , агр о х и м и я , м и к р о б и о л о ги я, м ев ач и - 
л и к , 
1
^иш лоқ х ў ж а л и к м а ш и н а л а р и , ф и т о п а т о л о ги я , эн то м о л о ги я , 
ў с и м л и к л а р н и
ҳ и м о я ц и л ш н
в а б о ш қ а бир 
қ а т о р ф а н л а р н и н г
ю т у қ л а р и д а н и ж о д и й ф о й д ал ан и л м о ц д а.
Ў зб е к и с то и ш ар о и ти д а ҳ а н у зг а ч а қ и ш л о қ
х ў ж а л н к
эк и н - 
л а р и н и н г ҳ о с и л и н и й и ги ш т и р и ш , т аш и ш , с а ц л а ш ва қ а й т а и ш ­
л а ш м а с а л а л а р и ч у қ у р ў р г а н и л м а я п т и , бу б о р ад аги ф а н -т е х н и к а
го туқ лари и ш л а б
ч и қ а р и ш г а к е н г 
ж о р и й э т и л м а я п т и . М а в ж у д
о м б о р х о н ал ар ҳ а м м а ҳ а л л и й о б -ҳаво ва и ц л и м ш ар о и т л а р и н и ҳ и - 
собга о л м а га н ҳ о л д а қ у р и л га н .
Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и й и ғи ш , т а ш и ш , с а қ л а ш в а
қ а й т а и ш л а ш т е х н о л о ги я с и н и р и в о ж л а н т и р и ш д а м а л а к а л и м у т а - 
х ас с и с л а р т а й ё р л а ш
ҳ ам м у ҳ и м
и ш ҳ и с о б л а н а д и . Ш у с а б а б л и
қ и ш л о қ х ў ж а л и г и и н с ти т у т л а р и д а в а т е х н и к у м л а р и д а « Ц и ш л о қ
х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш в а қ а й т а и ш л а ш т е х н о л о г и я - 
си» ф ан и ў қ и т и л ад и .
Ҳ о зи р ги зам ои қ и ш л о қ х ў ж а л и к х о д и м л а р и — о л и м -агр о н о м , 
и қ ти с о д ч и - б у х га л т е р л а р и и н г қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н п
с а қ л а ш ва қ а й т а и ш л а ш т е х н о л о ги я с и к у р с и н и п у х т а б и л и ш л а р н
к а т т а а м а л и й а ҳ а м и я т г а
эга. Ц и ш л о ц х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и - 
н и н г си ф а ти н и б и ли ш , с т а н д а р т л а ш с и ст ем аси б и л а н т а н и ш и ш , 
ў с и м л и к м а ҳ с у л о т л а р и п и с а ц л а ш ва ц а й т а и ш л а ш те х н о л о ги я с и -

---

н и н г ў з л а ш т и р ш ш п ш м а ҳ с у л о т с и ф а т и н и о ш и р а д и ва н о б у д гар - 
ч и л и к в и и м к о н и б о р и ч а к а м а й т и р а д и .
Д и ш л о қ х ў ж а л и к м у т а х а с с и с л а р и х ў ж а л и к д а е т и ш т и р и л а д и - 
ган дон, п а х т а , 
м е в а-с аб зав о т , п о л и з 
м а ҳ с у л о т л а р и , т а м а к и ва 
б о ш қ а ў с и м л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г с и ф а т и н и т ў ғр и а н и қ л а й би- 
л и ш л ар и , у л а р н и
д а в л а т г а то п ш и р и ш д а ги
б ар ч а ж а р а ё н л а р н и
т ў ғ р и т у ш у н и ш л а р и , с а қ л а ш д а
эса эн г қ у л а й в а а р зо н у с у л н и
т а н л а ш л а р и , ў з в а қ т и д а ва с и ф а т л и д а й т а и ш л а ш л а р и л о зи м .
У ш б у д а р с л и к т а л а б а л а р г а м а ҳ с у л о т л а р н и с а қ л а ш в а қ а й т а
и ш л а ш д а соди р 
б ў л а д и га н т у р л и ф и зи о л о ги к , биохи м и к, ф и зи к
в а б о ш қ а ж а р а ё н л а р м о ҳ и я т и н и т у ш у н и ш га ё р д ам б ерад и.
Д а р с л и к м у а л л и ф л а р н и н г « Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш ва қ а й т а и ш л а ш т е х н о л о ги я » с и ф а н и н и ў қ и т и ш т а ж р и - 
б а л а р и асо си д а қ и ш л о қ х ў ж а л и к и н с т и т у т л а р и д ас т у р и га м уво- 
ф и қ
ё зи л га н . У н д а
ў с и м л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш в а ц а й т а
и ш л а ш г а доир асоси й м а ъ л у м о т л а р т ў л а ё р и т и л га н .
К у р с т а л а б а л а р о л д и га қ у й и д а ги асо си й в а з и ф а л а р н и қ ў я д и :
1. Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш в а қ а й т а и ш л а ш
т е х н о л о ги я с и н и н г н а з а р и й а с о с л ар и н и
ў р га н и ш , 
т а л а б а л а р н и
қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и п и с а қ л а ш в а қ а й т а и ш л а ш б ў й и - 
ч а к е р а к л и б и л и м б и л а н ц у р о л л а н т и р и ш ;
2. Ц и ш л о қ
х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а ц л а ш ва қ а й т а и ш - 
л а ш н и н г асо си й у с у л л а р и н и м у н т а з а м
р а в и ш д а т а к о м и л л а ш т и - 
р и ш , с а ц л а ш ва қ а й т а и ш л а ш д а б ў л а д и га н б а р ч а ж а р а ё н л а р н и
б о и щ ар и ш , м а ҳ с у л о т си ф а ти н и я х ш и л а ш , н о б у д га р ч и л и к н и им ­
к о н и б орича к а м а й т и р и ш ;
3. Т а л а б а л а р д а ц и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш ва 
ц а й т а и ш л а ш б ў й и ч а и л м и й и ш олиб б о р и ш га қ и зи қ и ш у й ғо т и ш , 
х ў ж а л и к л а р д а м а ҳ с у л о т л а р н и с а қ л а ш ва қ а й т а и ш л а ш н и н г аҳ - 
во л и н и т а ҳ л и л
ц и л и ш , ц у л а й ҳ а м д а а р зо н м е х а н и з а ц и я л а ш г а н
у с у л н и ж о р и й э т и ш н и т а ш к и л ц и л и ш н и ў р ган и ш .
У ш б у к у р с н и
ў р г а н ш п д а т а л а б а л а р
д и қ қ а т -э ъ т и б о р л а р и н и
ф а қ а т м а ҳ с у л о т л а р н и с а ц л а ш ва қ а й т а и ш л а ш н и н г н а з а р и й асос- 
л а р и г а қ а р а т и б г и н а ц о л м асд ан , б ал к и қ и ш л о қ х ў ж а л и г и и ш л а б
ч и қ а р и ш и г а ам а л и й ж и ҳ а т д а н м у ҳ и м б ў л г а н с а в о л л а р н и ҳ ам ч у- 
қ у р ў р г а н и ш л а р и м а қ с а д га м увоф и ц .
Д а р с л и к н и ё зи ш д а ж у м ҳ у р и я т и м и зн и н г к ў п ги н а х ў ж а л и к л а - 
р и д а ^ ў л л а н и л а д и г а и и л ғо р т а ж р и б а н а т и ж а л а р и д а н , и л м и й -та д - 
ц и қ о т и н с т и т у т л а р и н и н г м а ъ л у м о т л а р и д а н , м а ҳ с у л о т л а р н и с а қ - 
л а ш ва қ а й т а н ш л а ш д а х а л ц т а ж р и б а л а р и д а н ҳ ам ф о й д ал ан и л д и . 
Б у н д а асосий эъ ти б о р ж у м ҳ у р и я т и м и з д а е т и ш т и р и л а д и га н м а ҳ - 
с у л о т л а р н и с а ц л а ш ва қ а й т а и ш л а ш г а қ а р а т и л д и ҳ ам д а ш у р еги - 
о н н и п г таб и и й ш а р о и т и ҳ и со б га олинди.
Б у д а р с л и к қ и ш л о қ х ў ж а л и к и н с т и т у т л а р и т а л а б а л а р и у ч у н
ў з б е к т и л и д а б и р и н ч и м а р т а н а ш р э т и л а ё т га н л и г и у ч у н ай р и м
н у қ с о п ва к а м ч и л и к л а р д а н ҳ ол и эм ас, а л б а т т а . Ш у ш ш г
у ч у п
д а р с л и к ҳ а қ и д а г и ф и к р в а м у л о ҳ а з а л а р и н г и з н и қ у й и д а ги ад р ес га 
ю б о р ш ш ш ги зи и и л ти м о с ц и л ам и з: Т о ш к ен т , Г С П , Н ав о и й к ў ч а - 
си, 30. «М еҳнат» н аш р и ёт и .

---

Қ И Ш Л О Қ Х У Ж А Л И К М АҲСУЛОТЛАРИНИ САҚЛАШ ТА РИ Х И Д А Н
ҚИ СҚАЧА МЛЪЛУМОТ
Ц и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р ш га и с т е ъ м о л ц и ли ш б о ш л а н - 
г а н д а н б уён у н и
с а ц л а ш в а қ а й т а
и ш л а ш б и л а н
ш у ғ у л л а н и б
к е л и н г а н . Е т н ш т и р и л г ан м а ҳ с у л о т н и н ес-н о б у д қ и л м ас д а н ҳ а м д а
у н и н г с и ф ати н и п а с а й т и р м а с д аи с а қ л а ш , у и д а н у п у м л и ф о й д а- 
л а н и ш қ а д и м д а н ин сон э.ҳ ти ёж л ар и д ан бири б ў лган . К ў ч м а н ч и
х а л қ л а р ҳ ам й и ғи л га и
м ева ва у р у ғ л а р н и с а қ л а ш у ч у н м а х с у с
е р т ў л а л а р қ у р и ш га н . А й н и қ са, х а л қ л а р ўтр о ц бўлиб я ш а й бош - 
л а г а н п а й тд а о р т и ц ч а м а ҳ с у л о т л а р п и с а қ л а ш т ў ғр и си д а ў й л а й
б о ш л аш ган . Ш у б и л ан б и рга бу м а ҳ с у л о т л а р н и т у р л и х и л з а р а р - 
к у п а н д а л а р д а н ҳ а м а с р а ш н и ў р г а и а б о ш л аш гаи .
М а м л а к а т и м и зн и н г т у р л и ҳ у д у д л а р и д а олиб б о р и л ган а р х ео ­
логи и қ а з и л м а л а р қ и ш л о ц
х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш
ц у л д о р л и к т у зу м и д а в р и д а ё қ а м а л га о ш и р и л га н л и ги ҳ а қ и д а д а - 
л о л а т б ер а я п т и . Б у н д а м а ҳ с у л о т л а р с а ц л а н а д и г а н к ў з а в а б о н щ а 
х и л и д и ш л ар д и қ ц а т г а сазоворди р.
Ў р т а Осиё ш ар о и ти д а ҳ ам қ а д и м д а н қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у - 
л о тл а р и н и с а қ л а ш
в а қ а й т а и ш л а ш г а эъ ти б о р бериб к е л и н г а н . 
Р е ги о н и м и зд а о б -ҳ ав о й и л ва с у т к а д ав о м и д а ў зг а р у в ч а н б ў л г а н - 
л и г и саб аб л и гў ш т , ёғ, сут, б ал и қ , т у х у м к а б и м а ҳ с у л о т л а р и с- 
с и қ д а тезд а ай н и й д и , ж у д а қ а т т и қ с о в у қ д а зса саб заво т в а м е в а- 
л а р м у зл а б қ о л а д и . Ш у в а ж д а н қ а д и м д а н б и зн и н г о та-б о б о л ар и - 
м и зн и қ и ш л о ц
х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш
м у ам м о си
ў й л а н т и р и б к е л г а н . Қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш в а
қ а й т а и ш л а ш н и н г
Ў р т а О сиёда 
қ ў л л а н и л а д и г а н
эн г қ а д и м г и
у с у л л а р и д а н т у зл а ш , ачи ти ш , с и р к а л а ш , к ў м и б ёк и осиб с а қ л а ш , 
қ о қ и ц и ли ш , қ у р и т и ш к а б и л а р к е н г қ ў л л а н и л г а п . М а ҳ с у л о т л а р - 
и и с а ц л а ш ва қ а й т а ач и ти ш , п и ёзн и , б од р и и гн и с и р к а л а ш , с а б за ­
вот в а м е в а л ар н и , гў ш тн и , қ а зи н и , т у х у м н и кўм и б с а қ л а ш , м ев а 
в а п о л и з м а ҳ с у л о т л а р и н и , п и ё зн и осиб с а қ л а ш , т у р л и м е в а л а р , 
ц овун , пом и дорд ан қо ц и т а й ё р л аш , у к р о п , к а ш н и ч , р а й ҳ о н , ж а м - 
б и л к а б и к ў к а т л а р н и
ва қ и зи л қ а л а м п и р н и
қ у р и ти ш к а б и л а р
ц ад и м д ан а м а л д а к е н г қ ў л л а н и б к е л и н га н . А сосан қ у р у ц м а ҳ с у - 
л о т л а р тез б у зи л м а й д и га н м а ҳ с у л о т л а р ҳ и со б л ан и б , у л а р н и қ у - 
р у қ ж о й д а, ш и ш а ё к и ч и н н и и д и ш л а р д а , ё п и л а д и га н қ о ғо з қ у т и - 
л а р д а с а ц л ан га н . У н асо сан қ о н д а ё к и қ у т и л а р д а с а қ л а н г а н .
Ц и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш ва қ а й т а и ш л а ш
б ў й и ч а Ў р т а О сиёд а I X — X I I а с р л а р д а бир қато р а с а р л а р н ай д о

---

Қ И Ш Л О Қ Х У Ж А Л И К М АҲСУЛОТЛАРИНИ САҚЛАШ Т А РИ Х И Д А Н
ҚИС ҚАЧА МАЪЛУМОТ
Қ и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и и ст еъ м о л ц и л и ш б о ш л а н - 
г а и д а н б уён у н и
с а қ л а ш ва ц а й т а
и ш л а ш б и л а н ш у ғ у л л а н и б
к е л и н г а н . Е т и ш т и р и л г а н м а ҳ с у л о т п и иес-н об уд қ и л м а с д а н ҳ а м д а
у н и н г си ф а ти н и п а с а й т п р м а с д ап с а қ л а ш , у н д а п у п у м л и ф ой д а- 
л а н и ш қ ад и м д ан инсои э ҳ т и ё ж л а р и д а н б ири б ў л ган . К ў ч м а н ч и
х а л қ л а р ҳ а м й и ги л га и
м ева ва у р у ғ л а р н и с а қ л а ш у ч у н м ах су с 
е р т ў л а л а р қ у р и ш г а н . А й н и қ са, х а л ц л а р ўтр о ц б ўли б я ш а й бош - 
л а г а н п а й тд а о р т и қ ч а м а ҳ с у л о т л а р н и с а қ л а ш т ў ғр и си д а ў й л а й
б о ш л аш ган . Ш у б и л а н б и р га бу м а ҳ с у л о т л а р н и т у р л и х и л за р а р - 
к у п а н д а л а р д а н ҳ а м а с р а ш н и ў р г а н а б о ш л аш гап .
М а м л а к а т и м и зн и н г т у р л и ҳ у д у д л а р и д а олиб б о р и л ган ар х ео - 
л о ги к қ а з и л м а л а р қ и ш л о қ
х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш
ц у л д о р л и к т у зу м и д а в р и д а ё қ а м а л га о ш и р и л га н л и ги ҳ а қ и д а д а- 
л о л а т б ер а я п т и . Б у н д а м а ҳ с у л о т л а р с а қ л а н а д и г а н к ў з а ва б ош қ а 
х и л и д и ш л ар д и қ ц а т г а сазоворд и р.
Ў р т а О сиё ш ар о и т и д а ҳ ам қ а д п м д а н қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ су - 
л о т л а р и н и с а ц л а ш
ва қ а й т а и ш л а ш г а эъ ти б о р бери б к е л и н г а н . 
Р е ги о н и м и зд а о б -ҳ ав о й и л ва с у т к а д аво м и д а ў з г а р у в ч а н б ў л г а н - 
л и г и саб аб л и гў ш т, ёғ, сут, б ал и қ , т у х у м к а б и м а ҳ с у л о тл а р ис- 
си ц да т е зд а ай н и й д и , ж у д а қ а т т и ц со ву қд а яса с а б за в о т в а м е в а - 
л а р м у зл а б қ о л а д и . Ш у в а ж д а н қ а д и м д а н б и зн и н г ота-б о б о л ар и - 
м и зн и қ и ш л о қ
х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и н и
с а қ л а ш
м уам м о си
ў й л а н т и р и б к е л г а н . Қ и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и с а қ л а ш в а
ц а й т а и ш л а ш н и н г
Ў р т а О сиёд а 
қ ў л л а н и л а д и г а н
эн г қ а д и м г и
у с у л л а р и д а н т у зл а ш , а ч и ти ш , с и р к а л а ш , к ў м и б ё к и осиб с а ц л а ш , 
қ о қ и ц и ли ш , қ у р и т и ш к а б и л а р к е н г қ ў л л а н и л г а н . М а ҳ с у л о т л а р - 
п и с а ц л а ш ва ц а й т а ач и ти ш , п и ё зн и , б о дри н гн и с и р к а л а ш , с а б за ­
вот ва м е в а л а р н и , гў ш тн и , ц а зи н и , т у х у м и и к ў м и б с а қ л а ш , м е в а
в а п о л и з м а ҳ с у л о т л а р и н и , п и ё зн и осиб с а қ л а ш , т у р л и м е в а л а р , 
қ о в у н , п ом и д о р д ан цоци т а й ё р л а ш , у к р о п , к а ш н и ч , р а й ҳ о н , ж а м - 
би л к а б и к ў к а т л а р н и
ва қ и з и л ц а л а м п и р н и
қ у р и т и ш к а б и л а р
ц ад и м д ан а м а л д а к е н г қ ў л л а п и б к е л и н г а н . А сосаи қ у р у ц м а ҳ су - 
л о т л а р т е з б у зи л м а й д и га н м а ҳ с у л о т л а р ҳи со б л ан и б , у л а р н и қ у - 
р у қ ж о й д а , ш и ш а ё к и ч и н н и и д и ш л а р д а , ё п и л а д и га н қ о ғо з ц у т и - 
л а р д а с а қ л а н г а п . У н асо сан ц о п д а ёк и қ у т и л а р д а с а қ л а н г а н .
Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р н н и
с а ц л а ш ва қ а й т а и ш л а ш
б ў й и ч а Ў р т а О си ёд а I X —X I I а с р л а р д а бир ц ато р а с а р л а р п ай д о

---

б ў л д и . И б н А л Ҳ а й с а м (9 6 5 — 1 0 3 5 ), И б н Х а т и б ар Р о зи й (1 1 4 9 — 
1 2 0 9 ), И бн Р о ш т а ( X I I а с р ), И б н Ҳ а м м а р (9 4 2 й и л д а т у ғ и л г а н ) , 
М у ҳ ам м ад и б н Б а ҳ р о м (1 1 9 4 й и л д а в аф о т э т г а н ), А б у Ҳ а м и д и б н
А л и ибн У м а р , Ҳ а с р а т М а ш ҳ ад и й С айи д М у ҳ а м м а д (X V II аср ) 
к а б и л а р н и н г
а с а р л а р и д а ҳ а м қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и
ц а й т а и ш л а ш т и л г а о л и н ган . У л а р ў з л а р и н и н г а с а р л а р и д а қ и ш - 
л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г ф ой д аси т ў гр и си д а ёзиб, у л а р н и
ц и ш и н -ёзи н и с т е ъ м о л қ и л и ш з а р у р л и г и н и б ат а ф с и л б аён эт г а н - 
л а р . У ш б у м а ҳ с у л о т л а р н и н г
т а р к и б и н и
ҳ а ё т и й
т а ж р и б а л а р д а
(эм п ер и зм ) с и н аб к ў р и б , ў з ф и н р л а р и н и ё зга н л а р .
Ҳ ози рги в а қ т д а ф а н -т е х н и к а н и н г ж а д а л р и в о ж л а н и ш и б а р ч а
қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г х и м и я в и й т а р к и б и н и а н и қ - 
л а ш и м к о н и н и б ерди, у л а р н и с а қ л а ш в а қ а й т а и ш л а ш к о м п л ек - 
с и н и я р а т и ш г а к е н г й ў л очилди .
1-6 о б. Ц И Ш Л О Қ Х Ў Ж А Л И К М А Ҳ С У Л О Т Л А Р И Н И Н Г
С И Ф А Т И Н И Б А Ҳ О Л А Ш
Қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г с и ф а ти и с т е ъ м о л х у с у с и - 
я т л а р и й и ги н д и си
бўли б, х а л қ х ў ж а л и г и в а а ҳ о л и н и н г м у а й я н
э ҳ т и ё ж л а р и н и қ о н д и р и ш и о р қ а л и б ел ги л а н ад и . М а ҳ с у л о т с и ф а ­
т и у н и н г бир қато р х о с с а л ар и н и н г м а ж м у и ҳ и со б л а н а д и .
Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г с и ф а ти т аб и и й х а р а к т е р - 
га эга б ў л га н
о б ъ е к т и в о м и л л а р
т а ъ с и р и д а
ш а к л л а н а д и . Ш у
с а б а б л и м а м л а к а т и м и зн и н г т у р л и зо н а л а р и д а е т и ш т и р и л га н м а ҳ - 
с у л о т н и н г с и ф а т и н и т а б а ц а л а ш т и р и б б аҳ о л а ш м а қ с а д га м у в о ф и қ .
Қ и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и н и н г ай р и м х о с с а л ар и у н и н г
си ф а т и н и о ш и р са, а й р и м л а р и эса а к с и н ч а сал б и й т а ъ с и р к ў р с а - 
та д и . М а с а л ан , 
м ева 
т а р к и б и д а
у гл ев о д м и ц д о р и н и н г о ш и ш и
и ж о б и й б аҳ о л а н са , у и и н г п ести ц и д ва н и т р а т т у з л а р и н и т ў п л а ш
х о с с а с и сал б и й ҳ и со б л а н ад и .
Ц и ш л о ц х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т и н и н г си ф а ти н и б е л г и л а ш д а у н и н г
и ст еъ м о л ҳ и м м а т и и и б ел ги л а й д и га н т у р л и т аб и и й х о с с а л ар и ҳ и - 
со б га о л и н ад и . М а с а л а н , м е в а л а р н и н г с и ф а ти га б аҳ о б ер и л га н д а
у н и н г т а ш қ и к ў р и н и ш и (ў л ч а м л а р и , р ан ги , ш а к л и , т а ъ м и , т ў қ и - 
м а л а р и н и п г
к ў р и н и ш и к а б и бир қ атор 
к ў р с а т к и ч л а р ) , т е х н и к
ц и й м ати (т а ш и ш г а ва қ а й т а и ш л а ш г а м о й и лл и ги , з а р а р л а н и ш г а
ч и д а м л и л и ги
ва б о ш қ а л а р ) ва и ст еъ м о л
қ и й м а т и (о зи ц -о вц ат, 
э н е р г е т и к ва б и о л о ги к ) эъ т и б о р га ол и н ад и .
И стеъ м о л ц и м м ати к и ш и л а р н и о зи қ л а н т и р и ш м а қ с а д и д а и ш ­
л а б ч и қ и л а д и . М а ҳ с у л о т л а р н и н г о зи қ -о в қ а т л и к қ и м м а т и у н и н г
х и м и я в и й т а р к и б и д а г и о зи қ м од д алар м и қдори б и л а н б е л г и л а н а ­
д и . Э н ер гети к қ и м м ат и эса у н и ҳ а зм қ и л и н г а н д а н к е й и и г и а ж р а - 
л и б ч и қ а р а д и г а н и с с и қ л и к эн е р ги яс и б и л ан а н и ц л а н а д и . М а ҳ с у - 
л о т н и н г
б и о л о ги к 
қ и м м ат и н и у и и н г 
х и м и я в и й
т а р к и б и д а г и
о қ с и л н и н г ц и м м а т и б ел ги л ай д и .
М аҳ су л о т с и ф а т и н и н г ш а к л л а н и ш и г а т у р л и о м и л л а р т а ъ с и р
к ў р с а т а д и . А соси й о м и л ге о гр аф и к ом ил бўли б, б у н га м а ҳ с у л о т
е т и ш т и р и л а д и г а н таб и и й ҳ у д у д н и и г (т у п р о қ в а и қ л и м ш ар о и ти )

---

х у с у с и я т л а р и к и р а д и . Т е х н о л о ги к о м и л л а р — д е ҳ қ о н ч и л и к м а д а - 
н и я т и ва м а ҳ с у л о т ети ш ти р и ш т е х н о л о ги я си ҳ а м м а ъ л у м д а р а - 
ж а д а м а ҳ с у л о т н и н г с и ф ати н и ш а к л л а н т и р а д и . Б и о л о ги к о м и л ­
л а р _ я н г и п ав в а г и б р и д л ар н и ж о р и й қ и л и ш ҳ ам м а ҳ с у л о т си­
ф а т и н и
ш а к л л а н т и р и ш д а
а ҳ а м и я т г а
эга. Ш у
б и л а н
б и р га, 
м а ҳ с у л о т ш ш г с и ф ати т а й ё р л а ш п у и к т и , м а т е р и а л -т е х н и к а б а з а - 
с и н и н г т а р ац қ и ёт д а р а ж а с и ва у н и қ а б у л қ и л ш и , с а қ л а ш ҳ а м д а
ц а й т а и ш л а ш т е х н о л о ги я с и га ҳ ам ч ам б а р ч а с б огл и қ.
С и ф ат л и е т и ш т и р и л га н м аҳ су л о т у н и т аш и ш , с а қ л а ш в а қ а й - 
т а и ш л а ш м о б ай н и д а д ас т л а б к и х о ссал ар и н и й ў қ о ти б с и ф а тс и з 
м а ҳ с у л о т г а а й л а н и ш и м ум ки н .
Е т и ш т и р и л г а н қ и ш л о қ
х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и н и н г
с и ф а т
к ў р с а т к и ч л а р и м а ҳ с у л о т
е т и ш т и р и л га н
ш ар о и тга , 
с а қ л а ш ва 
б о ш қ а ў т к а з и л а д и г а н қ ў ш и м ч а т а д б и р л а р га қ а р а б т у р л и ч а б ў л а - 
д и . Ц ы ш лоц 
х ў ж а л и к
м а ҳ с у л о т л а р и
си ф ат 
к ў р с а т к и ч л а р и г а
қ а р а б асосан 3 г у р у ҳ г а б ў л и н ад и :
1. С и ф ат к ў р с а т к и ч л а р и б ў й и ч а 
ф о й д ал а н и ш и л о зи м б ў л г а н
с о ҳ а т а л а б и г а т ў л и қ ж а в о б б ер ад и ган м а ҳ с у л о т л а р .
2. С иф ат к ў р с а т к и ч л а р и б ў й и ч а ф о й д ал а н и ш и л о зи м б ў л г а н
с о ҳ а т а л а б и г а
т ў л и қ ж ав о б
б ер м ай д и ган , 
ам м о б о ш қ а с о ҳ а д а
ф о й д ал а н и ш м у м к и н б ў л г а н м а ҳ с у л о т л а р .
3. Ф о й д а л а н и ш га я р о қ с и з б ў л га н м а ҳ с у л о т л а р .
А й р и м п а й т д а
м а ҳ с у л о т н и н г 
си ф а т
к ў р с а т к и ч л а р и
т у р л и
о м и л л а р т а ъ с и р и д а ў зг а р с а (қи зи ш , ч и р и ш ) ҳ ат то з а ҳ а р л и бў- 
л и б ҳ и со б л ан ад и . Ш у н и н г у ч у н ҳ а м қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т - 
л а р и н н н г си ф ат к ў р с а т к и ч л а р и н и т ў ғр и б а ҳ о л а ш у ч у н с т а н д а р т - 
л а ш си стем аси қ а б у л қ и л и н га н .
С ТА Н Д А РТЛ А Ш СИСТЕМАСИ
М а м л а к а т и м и зд а
м а ҳ с у л о тн и н г с и ф а т и н и н а з о р а т қ и л и ш в а
б о ш ц ар п ш уч ун с т а н д а р т л а ш д а в л а т си стем аси т у зи л г а н . М а ҳ с у - 
л о т си ф ати н и б о и щ ар и ш д а в л а т си ст ем аси қ о н у н и й , т а ш к и л и й , 
ҳ у қ у қ и й , т е х н и к в а и қ ти с о д и й т а д б и р л а р н и н г м а ж м у а с и д а н ибо- 
р а т бўлиб, с и ф а т л и
м а ҳ с у л о т и ш л а б ч и қ а р и ш в а и с т е ъ м о л ч и г а
е т к а з п ш н и т а ъ м и н л а й д и .
С тан д ар т (и н гл . s ta n d a r d — норм а, н а м у н а , ў л ч а м ) — бу с т ан - 
д а р т л а н а д и г а и о б ъ е к т г а
қ ў й и л а д и г а н
в а в а к о л а т л и
т а ш к и л о т
т о м о н п д аи
т а с д и қ л а н г а н м е ъ ё р (н о р м а ) л ар , 
қ о и д а л а р , т а л а б - 
л а р н и б ел ги л о вч и н о р м а т и в -т е х н и к ҳ у ж ж а т ҳ и со б л ан ад и . С тан - 
д а р т л а р қ и ш л о қ х ў ж а л и г и г а , т е х н и к а га , ф а н га , с а н о а т га , и ш л а б
ч и қ а р и ш г а , қ у р и л и ш г а , 
т р а н с п о р т га в а б о ш ц ал а р га т а а л л у қ л и
б ў л и ш и м ум ки н . У л а р в а зи ф а с и г а қ а р а б қ у й и д а ги т у р л а р г а а ж - 
р а т и л а д и : м а ҳ с у л о т г а қ ў й и л а д и г а н у м у м и й т а л а б , к ў р с а т к и ч л а р
в а си ф а т м е ъ ё р л а р и ; 
у м у м те х н и к
в а т а ш к и л и й -м е т о д и к қ о и д а
ҳ ам д а м е ъ ё р л ар ; э к с п л у а т а ц и е й хоссаси ва т е х н и к х а р а к т е р и с т и ­
к а м ; м а ҳ с у л о т л а р н и н а зо р а т ц и л и ш у с у л и ; ф и зи к к а т т а л и к б и р - 
л и к л а р и ва б о ш қ ал ар .
С т а н д а р т л а р н п
б е л г и л а ш ва қ ў л л а ш
ж а р а ё н и стандартлаш

---

д еб ю р и ти л а д и . Қ и ш л о қ х ў ж а л и г и , с а н о ат , т е х н и к а в а б о и щ а со- 
ҳ а л а р д а ф о й д а л а н а д и г а н
м а ъ л у м бир м а ҳ с у л о т , 
м е ъ ё р , т а л а б , 
у с л у б л а р , б е л г и л а р с т ан д а р т о б ъ е к т и ҳ и со б л ан ад и . С та н д ар т ф а н
в а т е х н и к а н и н г
ҳ а м д а а м а л и й
т а ж р и б а н и н г и л ғо р ю т у қ л а р п г а
т а я н и б , и ш л а б ч и ц а р и ш н и н г р и в о ж л а н и ш с у р ъ а т и в а д а р а ж а с и - 
г а т а ъ с и р қ и л а д и .
С С С Р д а Д а в л а т
с т а н д а р т л а ш си стем аси (ГС С — Г о с у д ар с т ­
в е н н а я с и с т е м а с т а н д а р т о в ) х а л қ х ў ж а л и г и н и р е ж а л а ш т и р и ш в а
б о п щ ар и ш с и ст ем аси б и л а н у зв и й б о ғл ан ган .
Д а в л а т с т а н д а р т л а ш си с т е м ас и с т а н д а р т л а ш б ў й и ч а х а л қ х ў - 
ж а л и г и н и н г б а р ч а с о ҳ а с и д а ги б о п щ ар и ш с и с т е м ал а р и н и б и р л а ш - 
т и р а д и ҳ а м д а ў з а р о б о ғл а н га н қ о и д а в а Н и зо м л а р к о м п л е к с и н и
т а ш к и л қ и л а д и .
С т а н д а р т л а ш н и н г асоси й
м а қ с а д и ва в а з и ф а л а р и қ у й и д а г и - 
л а р д а н и б о р ат: ф а н ва т е х н и к а т а р а қ қ и ё т и н и
ж а д а л л а ш т и р ш п , 
и ш л а б ч и қ а р и ш с а м а р ад о р л и ги н и в а м е ҳ н а т у н у м д о р л и ғи н и ош и - 
р и ш ; м а ҳ с у л о т с и ф а т и н и я х ш и л а ш ; ж а ҳ о н бозори т а л а б и г а ж а ­
воб б ер у в ч и
м а ҳ с у л о т л а р н и и ш л а б
ч и қ а р и ш н и в а т о в а р л а р н и
эк сп о р т 
қ и л и ш н и
т а ъ м и н л а ш ; х а л қ х ў ж а л и г и н и б о п щ ар и ш н и
т а ш к и л қ и л и ш н и т а к о м и л л а ш т и р и ш ; и ш л аб ч и қ а р и ш ф о н д л а р и - 
д ан у н у м л и ф о й д а л а н и ш ҳ а м д а м оддий в а м е ҳ н а т р е с у р с л а р п н и
т е ж а ш ; м а ҳ с у л о т н и н г т е х н и к д а р а ж а с и ҳ а м д а с и ф а т и г а в а хом
а ш ё г а қ ў й и л а д и г а н т а л а б л а р н и , л о й и ҳ а л а ш ва м а ҳ с у л о т и ш л а б
ч и ц а р и ш с о ҳ а с и д аги м еъ ё р , т а л а б в а у с у л л а р н и б е л ги л а ш ; са н о ­
ат м а ҳ с у л о т л а р и н и бир м е ъ ё р г а к е л т и р и ш в а а г р е г а т л а ш н и р и - 
в о ж л а н т и р и ш ; ў л ч а м л а р и и п г я г о н а л и г и н и в а а и и қ л и ги н и
т а ъ ­
м и н л аш , х а л қ х ў ж а л и г и т а р м о қ л а р и д а , ф а н ва т е х н и к а сох.ала- 
р и д а я г о н а те р м и н л а р в а б ел ги л ар ў р н а т и ш ва бош қалар-
С С С Р д а с т а н д а р т л а р қ ў л л а н и ш с о ҳ ас и в а т а с д и қ л а н и ш д а р а - 
ж а с и г а
қ а р а б
к а т е г о р и я л а р га
б ў л и н а д и : 
Д а в л а т
с т а н д а р т и
(Г О С Т ), т а р м о қ с т а н д а р т и (О С Т ), И т т и ф о қ ж у м ҳ у р и я т л а р и н и н г
ж у м ҳ у р и я т м и қ ё си д а ги с т ан д а р т и (Р С Т ) в а б и р л а ш м а л а р с т а н ­
д а р т и (С Т П ).
Д а в л а т с т ан д а р т и н и (Г О С Т ) С С С Р Д а в л а т с т а н д а р т и т а сд и қ - 
л а й д и в а С С С Р н и н г б ар ч а ҳ у д у д л а р и д а и ш л а т и л а д и . У ш б у с т а н ­
д ар т м у ҳ и м м а ҳ с у л о т т у р л а р и г а (д он , м ева, саб заво т в а б оп щ а- 
л а р ) ў р н а т и л а д и . 
Д а в л а т с т а н д а р т и
то м о н и д ан ҳ а р би р к а б у л
қ и л п н г а н с т а н д а р т қ а й д қ и л и н а д и в а р а қ а м б ер и л ад и . Ш у б и л а н
б и р га с т а н д а р т г а а м а л қ и л и ш м у д д ат и
б ел ги л ан ад и . 
М а с а л а н , 
9 3 5 3 — 8 4 « Б у гд о й . Т е х н и к т а л а б л а р » с т ан д а р т и қ у й и д а г и ч а ту - 
ш у н и л а д и . 
С т а н д ар т н и н г 
Б у т у н и т т и ф о қ
к л а с с и ф и к а т о р и д а г и
қ а й д р а қ а м и — 9353, с т а н д а р т т а с д и қ л а н г а н й и л — 84.
Т а р м о қ с т а н д а р т л а р н и (О С Т ) т а р м о қ м и н и стр л и ги т а с д и к л а й - 
д и в а у т а р м о қ д а г и б ар ч а к о р х о н а ҳ а м д а т а ш к и л о т л а р у ч у н м а ж - 
б у р и й ҳ и с о б л а н а д и . Т а р м о қ с т а н д а р т и н и б ел ги л а ш д а и н д е к с д а н
с ў н г м и н и с т р л и к н и н г ш а р т л и р а з а м и б ел ги си , с т ан д а р т н и н г қ а й д
р а қ а м и в а т а с д и қ л а н г а н ёк и қ а й т а и ш л а ш й и л и к ў р с а т и л а д и .
И т т и ф о қ ж у м ҳ у р и я т л а р и н и н г
ж у м ҳ у р и я т м и қ ёси д а гп с т а н ­
д а р т и н и (Р С Т ) 
ж у м ҳ у р и я т л а р н и н г М и н и стр л ар С овети т а сд и қ -

---

л а й д и в а у ш у ж у м ҳ у р и я т ҳ у д у д и д а ж о й л а ш г а н б ар ч а к о р х о н а- 
л а р у ч у н м а ж б у р и й д и р . У ш б у с т а н д а р т д а в л а т ё к и т а р м о қ с т а н ­
д а р т и и ш т и р о к и д а и ш л аб ч и ц и л ад и . М аса л ан , Р С Т У зС С Р 3 0 2 —85 
« Б а р р а б одрип г», б ун да Р С Т и н д е к си н и сў и г ж у м ҳ у р и я т н и н г қ и с- 
ц а р т и р п л г а н н ом и (У з С С Р ), қ а й д р а қ а м н — 302 в а т а с д и қ л а н г а н
й и л и — 8 5 ёзи б қ ў й и л а д и .
Б и р л а ш м а л а р с т ан д а р т и (С Т П ) м а ъ л у м к о р х о н а ё к и т а ш к и - 
л о т б о ш л и ги то м о н и д ан т а с д и қ л а н а д и в а у ш б у с т а н д а р т та сд и қ - 
л а г а н к о р х о н а ё к и
т а ш к и л о т у ч у н ги н а м а ж б у р и й ҳ и с о б л а н а д и . 
« Д о н л и э к и и л а р н и эки ш » С Т П 5 8 6 5 —0 3 — 77 — б и р л а ш м а с т а н - 
д а р т и г а н а м у н а б ў л а о л ад и в а с т ан д а р т и и қ а б у л қ и л г а н х ў ж а л и к
у ч у н т а а л л у ц л и д и р .
А й ри м я н г и т о в а р л а р
у ч у н д а в л а т с т ан д а р т и т а с д и қ л а н и ш и - 
д а н и л г а р и т е х н и к
ш а р т л а р
(Т У — тех н и ч е с к и е у с л о в и я ) ёк и
в а қ т и н ч а л п к т е х н и к ш а р т л а р
(В Т У — вр ем ен н ы е 
тех н и ч е с к и е
у с л о в и я ) ц аб у л қ н л и п а д и . Т е х н и к ш а р т л а р н п м и и и с т р л н к т ас- 
д и к л а й д п .
Б у л а р д а н т а п щ а р и С С С Рда У з а р о И ц ти со д и й ёр д ам к е н г а ш и
(У И Ё К ) с т ан д а р т и (С Т СЭВ — с т ан д а р т С овета Э к он ом и ческ ой
В заи м о п о м о щ и ) к и р и т и л га и . Б у н д а У И Ё К о р г а н л а р и н и н г с т а н ­
д а р т л а ш б ў й и ч а м у а й я н ф а о л и я т л а р и н а т и ж а л а р и н и ҳ и со б га о л а ­
д и . Х а л қ
х ў ж а л и г и н и п г б ар ч а т а р м о қ л а р и
б ў й и ч а И т т и ф о а д а , 
ж у м ҳ у р и я т г а в а б о ш қ а л а р га қ а р а ш л и к о р х о н а, т а ш к и л о т в а м у - 
а с с а с а л а р у ч у н У И Ё К с т ан д а р т и н п қ ў л л а ш м а ж б у р и й ҳ и со б л а- 
н ад и .
С т а н д ар т л а ш и л г а р и л а м а в а к о м п л ек с у с у л л а р г а а с о с л ан а д и . 
И л г а р и л а м а с т а н д а р т л а ш д а о б ъ е к т л а р г а о ш и р и л га н м е ъ ё р в а т а ­
л а б л а р б ел ги л а н ад и . 
К о м п л е к с с т а н д а р т л а ш д а э с а о б ъ е к т л а р г а
к п р у в ч и ў за р о б о ғл а н а д и га н т а р к и б и й қ и с м л а р к ў р с а т к и ч л а р и н и
м у в о ф и ц л а ш т и р и ш в а с т а н д а р т л а р н и и ш л а т и ш м у д д а т л а р и б ел ­
г и л а н а д и .
С С С Р д а т у р л и с о ҳ а л а р д а 20 м и н гд ан зп ёд с т а н д а р т қ ў л л а н п л - 
м оқд а.
С т а н д ар т л а ш и ш л а б ч и қ а р и ш п и н г с а м а р а л п в о с и т а с и ҳ и соб - 
л а н а д и . С т а н д а р т л а ш г а с а р ф л а н г а н ҳ а р бир сўм ҳ и с о б и га 12 сўм
о л п н а д и . Ш у ҳ и со б д ан б и т та с т а н д а р т н и н г ў р т а ч а и қ ти со д и й с а - 
м а р а с и 1,9 м лн с ў м н и т а ш к и л қ и л ад и .
У за р о И ц ти со д и й Ё р д ам К е н г а ш и ч ега р а с и д а с т а н д а р т л а ш д а
У И Ё К а ъ з о л а р и н и н г с о ц и ал и қ ти со д и й и н т е г р а ц и я с и ҳ а м к о р л и - 
ги н и т а к о м и л л а ш т и р и ш
к о м п л ек с д ас т у р и
м а с а л а л а р и б и л а н
м у в о ф и қ л а ш т и р и л а д и . Б у н д а У И Ё К и ш и н и н г асоси й й ў н а л и ш и
н о р м а т и в -т е х н и к ҳ у ж ж а т л а р си стем аси в а м а ҳ с у л о т г а к о м п л е к с
с т а н д а р т л а р я р а т и ш д а н и борат.
Х а л қ а р о с т а н д а р т л а ш и л м и й -т е х н и к ва и қ ти со д и й ҳ а м к о р л и к - 
н и ҳ а р то м о н л ам а р и в о ж л а н т и р и ш б и л а н б о ғл и қ.
С т а н д ар т л а ш со ҳ аси д а 1946 й и л д а и б у ён ҳ а л қ а р о с т а н д а р т л а ш
т а ш к п л о т и (И С О ) и ш л а б ту р и б д и . С С С Р 
И С О н и н г а ъ з о с и ҳ и - 
с о б л ан ад и .
М а м л а к а т и м и зд а с т а н д а р т л а р н и н г я г о н а к л а с с и ф и к а ц и я сис-

---

т е м а с и қ а б у л қ и л и и г а н . С т а н д ар т л а р т а р м о қ л а р б ў й и ч а б ў л и м - 
л а р г а , б ў л и м л ар э с а к л а с с л а р г а , к л а с с л а р эса г у р у ҳ л а р г а а ж р а - 
т и л г а н . Х а л қ х ў ж а л и г и н и н г т а р м о қ л а р и
б ў л и м л а р г а
а ж р а т и ш
у ч у н асос қ и л и б о л и н га н . Б ў л и м л а р р у с а л ф а в и т и н и н г бош ҳ а р - 
ф и б и л ан б е л г и л а н га н . М а с а л ан , қ и ш л о қ в а ў р м о н х ў ж а л и г и С 
ҳ а р ф и б и л ан , о зи қ -о в қ а т м а ҳ с у л о т л а р и Н ҳ а р ф и б и л ан б е л г и л а н - 
г ан . Б ў л и м л а р 0 д а н 9 г а ч а б ў л г а н р а қ а м л а р ёр д а м и д а к л а с с л а р ­
г а в а г у р у ҳ л а р г а а ж р а т и л г а н .
Ц у й и д а С 
б ў ли м и
б ў й и ч а
с т а н д а р т л а р
к л а с с и ф и к а ц и я м
к е л т и р и л г а н .
СО к л а с с л . Ц и ш л о ц ва ў р м о н х ў ж п л и г и б ў й и ч а у м у м и й цо идалар