К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

П с и х р о а н а б и о зд а  м а ҳ с у л о т л а р со ви ти ли б
с а қ л а н а д и . Т у р л п
х и л қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и ҳаво ҳ а р о р а т и н и н г п а с а й и - 
ш й г а т у р л и х и л ак с т а ъ с и р б и л д и р ад и . М ева в а с а б за в о т л а р у ч у н
ҳ а в о ҳ а р о р а т и — 1° д ан + 1 ° С гач а с о в и ти л ган ҳ и с о б л а н с а , дон 
м а ҳ с у л о т л а р и у ч у н + 8 ° С ҳ а м со в и т и л га н ҳ и со б л а н ад и в а б у н д а 
м и к р о о р г а н и зм л а р ф а о л и я т и а н ч а с у са я д и .
К р и о а н а б и о зд а  эса м а ҳ с у л о т л а р м у зл а т и л и б с а қ л а н а д и в а бу 
ҳ о л а т д а у л а р н и с б а т а н узок; в а қ т с а қ л а н а д и .
Б у к е н г т а р қ а л г а н у с у л б ў л и б , у н и сови ти ш т е х н о л о ги я с и д е­
г а н м а х с у с ф а н ў р г а та д и .
М а ҳ с у л о т л а р н и м у зл а ти ш д а ҳ а в о ҳ а р о р а т и б и л а н б и р г а л и к д а
сови ти ш т е зл и г и ҳ а м м у ҳ и м а ҳ а м и я т г а эга. М у зл а т и ш ж а р а ё н и - 
д а м а ҳ с у л о т л а р н и н г
ф и зи к , 
ги с т о л о ги к в а к о л л о и д ҳ о л а т л а р и
м а ъ л у м д а р а ж а д а ў зг а р а д и . Ш у б и л а н б и рга, м а ҳ с у л о т м и к р о - 
ф л о р а с и д а ҳ а м ў зг а р и ш б ў лад и .
К а р и о а н а б и о з у с у л и х а л қ х ў ж а л и г и д а к ен г қ ў л л а н и л м о қ д а .

---

К е й и н г и й и л л а р д а кол хоз ва со в х о зл а р д а к ў п л а б со ви ти ш с и с т е - 
м а л а р и , с о в и т ги ч л а р в а сови ти ш қ у р и л м а л а р и қ у р и л м о ц д а . Т е »
б у зи л а д и га н м а ҳ с у л о т л а р н и н г а к с а р и я т қи см и асосан к р и о а н а ­
биоз у с у л и д а с а қ л а н а д п .
К с е р о а н а б и о з д а м а ҳ с у л о т л а р қ у р у қ ҳ о л д а с а қ л а н а д и . 
М а ҳ с у л о т л а р м а ъ л у м д а р а ж а д а қ у р и т и л и б с а қ л а н и ш и қ а д и м д а н
м а ъ л у м . Ц у р и т и л г а н м а ҳ с у л о т л а р д а ҳ у ж а й р а м у ҳ и т и к о н ц е н т р а - 
ц и я с и ош ад и . Н а т и ж а д а ҳ у ж а й р а д а м одд а а л м а ш и н у в ж а р а ё н и
с у с а я д и ёк и т ў х та й д и , м и к р о б л а р н и н г я ш а ш м у ҳ и т и ҳ а м н о қ у л а й
б ўли б қол ад и . Ш у н д а й қи л и б , м а ҳ с у л о т н и н г м а ъ л у м д а р а ж а д а
қ у р и т и л и ш и у л а р д а б и о х и м и к ж а р а ё н л а р н и б у т у н л а й т ў х т а т а д и .
Ц и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и т у р и г а қ а р а б ту р л и д а р а ж а д а
ц у р и т и л а д и (н а м с и з л а н т и р и л а д и ). М а с а л ан , 
дон м а ҳ с у л о т л а р - 
н и н г қ у р и т и л и б н а м л и г и н и н г 12— 14% г а т у ш и р и л и ш и у з о қ в а қ г
с а қ л а н и ш и н и т а ъ м и н л а с а , 
м е в а л а р д а э с а қ у р и т и л га н д а н к е й и н
1 8 — 24% н а м л и к н и н г б ў л и ш и с а қ л а ш д а и ж о б и й ҳ и со б л ан ад и .
М а ҳ с у л о т л а р н и н г таб и и й н а м л и ги н и к а м а й т и р и ш у л а р т а р к и -
б и д аги н ам н и ю қ о р и ҳ а р о р а тд а п а р л а т и б ю б ори ш га а с о с л а н г а н
ва бу у с у л
м а ҳ с у л о т л а р н и қ у р и т и ш деб ю р и ти л ад и . М а ҳ с у л о т - 
л а р н и қ у р и т и ш д а м у р а к к а б ф и зи о л о ги к , биохи м и к, ф и зи к , к и м ё - 
в и й ж а р а ё н л а р б ў ли б ў т а д и в а у ш б у ж а р а ё н л а р н и н г и л м и й д а р а ­
ж а д а б о ш ц ар и л и ш и м а ҳ с у л о т н и н г с и ф а т и н и б ел ги л ай д и .
М а ҳ с у л о т л а р н и
т аб и и й у с у л д а қ у р и т и ш
Ў р т а О си ёд а к е н г
т а р қ а л г а н ва б у б о р ад а бой т а ж р и б а т ў п л а н г а н . Ҳ о зи р ги в а қ т д а
м а ҳ с у л о т л а р н и қ у р и т и ш н и н г за м о н а в и й у с у л л а р и (с у б л и м а ц и я
қури ти п г у с у л и ю қ о р и ч ас т о т а л и т о к в а и н ф р а қ и з и л н у р ё р д ам и ­
д а ц у р и ти ш в а б о ш ц ал а р ) 
и ш л а б ч и қ а р и ш г а к е н г ж о р и й э т и л - 
м овда.
О с м о а н а б и о з д а м а ҳ су л о т
ҳ у ж а й р а
м у ҳ и т и д а
ю қ о р и
осм оти к босим ҳ о с и л қ и л и н а д и . Ш у у с у л ҳ у ж а й р а д а п л азм о л и з; 
ҳ оси л қ и л и ш ҳ о д и с а с и г а ас о с л ан ган .
О см отик б оси м ни о ш и ри ш
м а ъ л у м д а р а ж а г а ч а
м а ҳ с у л о т н и
м и к р о о р ган и зм л а р т а ъ с и р и д а н с а қ л а й д и . Л е к и н ай р и м м и к р о о р ­
га н и зм л а р м у ҳ и т к о н ц е н т р а ц и я с и н и н г о ш и ш и га ч и д а м л и х.исоб- 
л а н а д и , бу эса м а ҳ с у л о тд а ф о й д ал и м и к р о о р г а н и зм л а р н и б о ш қ а - 
р и ш н и т а ъ м и н л а й д и .
А м ал д а м а ҳ с у л о т л а р д а осм оти к б о си м и и о ш и р у в ч и
в о с и т а
с и ф ати д а т у з в а ш а к а р д а н к е н г ф о й д а л а н и л а д и . М а ҳ с у л о т л а р н к
с а қ л а ш д а у л а р н и т у з л а ш у с у л и к е н г т а р қ а л г а н . А й н и қ с а , г ў ш т т 
б ал и қ , с а б за в о т л а р т у з л а ш г а
м ойи л м а ҳ с у л о т л а р
ҳ и с о б л а н а д и . 
М а ҳ с у л о т л а р н и т у з л а ш т е х н о л о ги я с и у л а р н и н г ту р и , т а р к и б и г 
ҳ о л ати , кей и н ги и ш л о в б ери ш ва қ ў л л а н и ш и г а б о ғл и қ .
М ева в а р е за в о р м е в а л а р н и к о н с е р в а л а ш д а ш а к а р д а н ф о й д а­
л а н и л а д и . М е в а л а р д а г и
м и к р о б л ар ю қ о р и о см о ти к боси м га ч и ­
д а м л и б ў л г а н л и ги у ч у н у л а р н и к о н с е р в а л а ш д а ж у д а к ў п м и қ - 
дорда ш а к а р (у м у м и й м а с с ас и н и н г 5 0 — 6 0 % м и қ д о р и д а ) қ ў ш и ­
л а дн.
О см оавабиоз у с у л и м а ҳ с у л о т л а р д а о зи қ м о д д а л а р н и н г в а ^ в и -
т а м и н л а р н и н г т ў л и ц л и г и ч а с а қ л а н и б қ о л и н и ш и н и т а ъ м и н л а й д и .

---

А ц и д о а н а б и о з д а м а ҳ с у л о т л а р к и с л о т а л и м у ҳ и т ш ар о и - 
т и д а с а қ л а н а д и . У ш б у у с у л к ў п г и н а з а р а р л и м и к р о о р ган и зм л а р - 
н и н г к и с л о т а л и м у ҳ и т г а ч и д а м с и з л и ги га асо с л а н ган . Ш у с а б а б л и
м а ҳ с у л о т л а р м а ъ л у м д а р а ж а д а к о н с е р в а ц и я ц и л и н ад и . У с и м л и к
м а ҳ с у л о т л а р и н и к о н с е р в а ц и я қ и л и ш д а с и р к а к и с л о т а с и д а н к е н г 
ф о й д а л а н и л а д и ва бу у с у л а м а л д а м а р и н о в к а л а ш деб ю р и ти л а д и .
А м а л д а к и с л о т а л и м у ҳ и т о р га н и к к и с л о т а л а р — с и р к а к и с л о ­
таси , у зу м в а м ев а с и р к а с и ё р д а м и д а в у ж у д г а к е л т и р и л а д и . У ш ­
бу м о д д а л ар х у ш б ў й бўли б, м а ҳ с у л о т н и н г т а ъ м и н и б у зм ай д и .
Н а р к о а н а б н о з ай р и м м о д д а л а р н и н г м а ҳ с у л о т л а р г а ан ес­
тези н татзсирига а со с л ан ган . Б у н д а хл ор о ф о р м , эф и р в а б о ш қ а 
м о д д а л а р д а н ф о й д ал а н и л а д и .
М а ҳ с у л о т л а р н и к и сло р о д си з м у ҳ и т д а н с а ц л а ш а н о к с и а м а- 
б и о з деб ю р и ти л ад и . К и с л о р о д си з м ух.итда к ў п г и н а м и к р о б л а р
я ш а й о л м ай д и в а м аҳ с у л о т к о н с е р в а ц и я қ и л и п а д и . М а ҳ с у л о т л а р - 
ни, а й ш щ с а дон м а ҳ с у л о т л а р и н и ҳ ав о сп з м у ҳ и т д а с а қ л а ш ш у
қ о н у н и я т г а ас о с л ан ган .
Ц ен о а н а б и о з. М а ҳ с у л о т л а р н и н г
м и к р о ф л о р а с и н и бопщ ариб. 
я ъ н и ф о й д ал и м и к р о б л ар с о н и н и с у н ъ и й у с у л д а к ў п а н т и р и б , з а ­
р а р л и м и к р о б л а р н и н г 
т а ъ с и р и н и су с а й т и р и ш м у м к и н . А м а л д а
ф ю йдали 
м и к р о о р ган и зм л а р д а н су т к и с л о т а с и б а к т е р и я л а р и в а
а ч и т қ и л а р д а н к е н г ф о й д ал а н и л а д и . С ут к и сл о та си б а к т е р и я л а р и
м а ҳ с у л о тд а 1 — 2% ли су т к и сл о т аси н и , а ч и т қ и л а р эса 1 0 — 14%
г а ч а эт и л с п и р ти н и ҳ о с и л қ п л а д и . К ў н и н ч а з а р а р л и м и к р о о р г а ­
н и зм л а р у ш б у м о д д ал ар т а ъ с и р и д а р и в о ж л ан м а й д и .
С ут к и с л о т а с и б а к т е р и я л а р и и ш ти р о к и д а м а ҳ с у л о т л а р н и с а қ - 
л а ш а ц и д о ц е н о а н а б и о з д еб ю р и ти л ад и . У ш б у у с у л су т 
м а ҳ с у л о т л а р п н и с а қ л а ш в а қ а й т а и ш л а ш д а , м ева в а с а б за в о т л а р - 
н и т у з л а ш д а , е м -х а ш а к д а н си л о с т а й ё р л а ш д а к е н г қ ў л л а н и л а д и .
В ин о т а й ё р л а ш ал к о го л е ц е н о а н а б и о зга , 
я ъ н и у зу м в а м ева 
ш а р б а т л а р и н и б и ж г и т и ш ёр д а м и д а сп и р т ҳ о си л қ и л и ш г а асос­
л а н г а н .
А б иоз. М а ҳ с у л о т л а р н и с а ц л а п ш п н г у ш б у у с у л и д а т и р и к ор- 
г а н и з м л а р и ш т и р о к эт м ас л и ги л ози м .
Т е р м о с т е р и л и з а ц и я д а 
м а ҳ с у л о т л а р г а
ю қ о р и ҳ а р о - 
р а т д а и ш л о в
б ер и л ад и . Б у у с у л
м и к р о о р ган и зм л а р н и н г ю қ ори
ҳ а р о р а т д а (1 0 0 °С ва у н д а н ю қ ори ) н об уд б ў л и ш и га а с о с л а н г а н
ва х а л қ х ў ж а л и г и д а ж у д а к е н г ж о р и й қ и л и н га н . К ў п г и н а м ева- 
саб заво т к о н се р в а за в о д л а р и ш у у с у л д а и ш л ай д и . Ҳ о зи р г и в а қ т - 
д а с т е р и л и з а ц и я
ю қори в а у л ь т р а ч а с т о т а л и
т о к ё р д а м и д а ҳам
а м а л г а о ш п р и л а д и .
Т е р м о с т е р и л и за ц и я 6 5 — 85°С л а р д а ҳ а м а м а л га о ш и р и л а д и ва 
б у у с у л а м а л д а п а с т е р и з а ц и я деб ю р и ти л ад и .
Х и м с т е р и л и з а ц и я д а м а ҳ с у л о т л а р н н х и м и я в и й м одд а­
л а р б и л а н к о н с е р в а ц и я қ п л п н а д и . А м а л д а м ева в а у зу м н и қ а й т а
и ш л а ш д а н ат р и й -б ен зо й ту зп д а н , с у л ь ф а т к и сл о т аси д ан , с у л ь ф а т
ан ги д р н д н д аи ф о й д ал а н и л а д и . У ш б у м о д д ал ар м а ъ л у м
д а р а ­
ж а д а а н т и с е п т и к
х у с у с и я т га эга б ўли б , ай р и м м и к р о о р ган и зм ­
л а р н и н г р и в о ж л а н и ш
ж а р а ё н и н и т ў х т а т и б қ ў я д и . Б у н д а н т а ш -

---

ц ар и , м ев а в а р е за в о р м е в а л а р н и к о н с е р в а ц и я қ и л и ш д а с о р б и н
к и с л о т а с и д а н , дон м а ҳ с у л о т л а р и н п с а қ л а ш д а н а т р и й п и р о с у л ь - 
ф а т в а п р о н и о н к и с л о т а с и п р е п а р а т л а р и д а н ф о й д ал а н и л а д и .
Х и м с т е р и л и э а ц и я д о н н и в а о м борларн и д е з и н ф е к ц и я қ и л п ш д а
ҳ ам м у ҳ и м а ҳ а м и я т г а эга.
Ё ғо ч т у т у н и ҳ а м м у ҳ и м а н т и с е п т и к бўли б, б ак т ер и ц и д х у с у - 
с и я т и г а эга. Г ў ш т в а
б а л и қ гў ш т и
м а ҳ с у л о т л а р и н и
т у т у н д а
и ш л а ш а м а л д а д у д л а ш деб ю р и ти л ад и . Б у м а ҳ с у л о т л а р г а н и т р а т
в а н и т р и т л а р б и л а н и ш л ов бери б ҳ а м с а қ л а н у в ч а н л и г и н и ош и - 
р и ш м у м к и н .
М е х а н и к с т е р и л и з а ц и я д а м а ҳ с у л о т
с и ф а ти н и б у - 
зу в ч и м и к р о о р г ан и зм л а р
ф и л ь т р л а б ё к и ц е н т р и ф у г а
ёр д а м и д а
м а ҳ с у л о т д а н ч и қ а р и б
ю б ори л ад и . М ев а в а у з у м ш а р б а т л а р и н и
ф и л ь т р л а ш ҳ а м м а ъ л у м д а р а ж а д а у н и м и к р о б л а р д ан т о з а л а й д и .
У л ь т р а б и н а ф ш а , и н ф р а қ и зи л , р е н т ге н н у р л а р в а и о н л а ш г а н
н у р л а р ҳ ам м а ҳ с у л о т л а р д а г и м и к р о о р ган и зм л а р га с а л б и й т а ъ с и р
к ў р с а т а д и . Н у р л а р
ёр д а м и д а м а ҳ с у л о т н и
с т е р и л и з а ц и я қ и л ш и
н у р с т е р и л и з а ц и я с и (ф о то с т е р и л и за ц и я ) деб ю р и ти л ад и .
М аҳ су л о тн и н у р ёр д ам и д а с т е р и л и з а ц и я
қ и л и ш д а
н у р н и н г
м и қ д о р и в а с т е р и л и з а ц и я м у д д ат и а н и қ б ў л и ш и л о зи м , а к с ҳ о л д а
м а ҳ с у л о тд а б егон а ҳ и д п ай д о б ўлад и .
Қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о т л а р и г а т а л а б й и л д а н -й и л г а к е с к и н
ош иб б орм оқд а. Б у эса м а ҳ с у л о тн и с а қ л а ш в а қ а й т а и ш л а ш у с у л - 
л а р и н и н г р и в о ж л а н и ш и н и , б у н д а ф а н -т е х н и к а ю т у қ л а р и д а н к е н г
ф о й д ал а н и ш н и , м а ҳ с у л о т н и с а қ л а ш н и н г я н г и у с у л л а р и н и я р а -
т и ш н и тақ о зо қ и л ад и .
К о п т р о л с а в о л л а р
I. Ц иш лоқ х ў ж а л п к м а ҳ су л о тл ар и н и н г си ф ати тў ғр и си д а ту ш у н ч а б е- 
ривг.
С тандартлапгнинг м о ҳ п яти ва ун и м аҳ су л о т си ф ати н и оп ш ри ш даги
роли.
3. С тан д ар тлаш б ўй и ча асосий ту ш у н ч ал ар .
4. С тандарт ту р л ар и ua к а тего р и я л ар и ҳ а қ и д а т у ш у н ч а беринг.
5. С танд артлар к л ассн ф и кац и яси .
G. С тан д артлар с тр у к ту р аси п и антинг.
7. К ондиц и я ту р л ар и ва у н и м аҳ су л о т топ ш ири ш д аги роли.
8. Қ и ш лоқ х ў ж а л и к м аҳ су л о тл ар и н и н г си ф ат к ў р сатк и ч л ар и в а у л а р - 
пи а н и қ л аш у су л л ар п н и туш у и тир и б беринг.
9. Ц иш лоц х ў ж а л и к м аҳ су л о ти н и с а ц л аш га т а ъ с и р этувч и аби оти к в а
биотин ом и лларга баҳ о берипг. 
^
10. М аҳсулотларн и
с ақ л аш н и н г тў р т хи л 
ц о н у н и я т п (оиоз, ан аб и о з, 
ц сноан аби оз, абиоз) тўгр н си д а м аъ л у м о т беринг.
I I . Қ иш лоқ х ў ж а л и к м аҳ су л о тл ар и га сац л аш о б ъ е к т а си ф ати д а х а ­
р а к тер и сти к а беринг.

---