К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

Маҳсулотлар
«
<
>»
2 _ 
а о
ге „ 
Ч г
Нам нуцотилишн
сақлаш даври 
моб айинда
ўртаоа 1 ОЙ 
мобайнида
=нг коку- 
лай бир off 
мобайнида
кг/г
1 
%
кг/т
%
К артош ка
9
5 1 ,0
5 ,1 0
5 ,7 0
0 ,5 7
0,7 5
Л авл агй
10
61 ,5
6 ,1 5
6 ,1 5
0 ,6 2
1,14
Сабзи, шолғом
10
7 9 ,5
7,9 5
7 ,9 5
0 ,8 0
1,65
К арам
9
96 ,0
9,6 0
10,67
1,07
2 ,4 8
Пиёз
12
77,3
7,7 3
6 ,4 4
0 ,6 4
1,28
С аримсоқ
12
9 9 8
9 ,9 8
8,31
0 ,8 3
2 ,2 5
О лм а (қишки)
10
3 9 ,0
3 ,9 0
0 ,3 9
0 ,3 9
0 ,7 5
Н ок (қишки)
9
5 2 ,0
5 ,2 0
5 ,7 8
0 ,5 8
1,50
Узум
7
3 0 ,0
3 ,0 0
4 ,2 9
0,4 3
0 ,6 0
Б у г л а п и ш т е зл и г и м е в а д а ги с у в н и н г м и ц дори га ҳ а м б оғли ц . 
А г а р
м ева т е р и ш д а н о лдй н С угбрилса, т е р и л ган м е в а л а р сер су в 
б ў ли б , с а ц л а ш д ав р и н и н г б о ш и д а т а р к и б и д а ги с у в н и т е з б у ғ л а - 
тиб сўли б ц о л ад и . К ў и и и ч а у л а р д а ач ч и ц моғор ҳ о с и л
б ў л а д и у 
д а н а к л и м е в а л а р н и н г д ан а ги ёр и л и б к е т а д и . Т е р и л и ш и д а н о л д и н
у зо ц в а ц т су в и ч м а га н м е в а л а р ҳ а м с а ц л а ш в а ц т и д а су в н и т е з 
б у г л а т а д и в а сўли б цолади.
Б у ғ л а н и ш м е в а л а р д а су в н и н г т а ц с и м л а н ш н и га ҳ а м богли ц. 
М а с а л ан , н о к д а су в н и н г к ў п ц и см и ҳ у ж а й р а о р а л и ғи д а ж о й л а ш ­
г а н б ў л а д и , ш у саб аб л и у су вн и тез б у гл а т ад и .
М е в ал ар с а ц л а н и ш и и о г д а с т л а б к и к у н л а р и д а с у в н и ж у д а тез 
б у гл а т а д и , б у н д а м е в а л ар т а р к и б и д а г и эр к и н с у в д ан х а л о с б ў- 
л а д и . С ў н г р а б у ғл а н и ш п а с а я д и , м ев а ет и л и ш и б и л а н б у ғл а п и ш
к у ч а я д и .
М ева в а с а б зав о т л ар и д и ш га ж о й л а ш г а н ёк и т ў к м а ҳ о л д а ц а- 
л и п ц и ли б в а у с т и д а н ҳаво ў т и ш и у ч у н очиц ж о й ц о л д и р и л м а й
ж о й л а н г а н д а у л а р т е р л а й б о ш л ай д и . Я ш и к ё
1
Ш ую м ў р т а с и д а г и
ҳ а р о р а т , о д ат д а омбор ҳ а р о р а т и д а н ю ц ори б ў лад и , Ш у саб аб л и
ю ц ори ц а в а т д а г и ёк и ён том о н д аги м е в а л ар те р л ай д и . Б у н д а у л а р

---

34. С абэавотлардан ўртача сув буғланиш тезлиги, су ткад а г/т 
(Е. П. Широков', В. И. П олегаёв маълумоти)
С абзавотлар
куэда
Сақлаш давр! 
қпшда
ба.чорда
Л а в л а г и
650
280
480
Сабэи
550
270
480
П иёз 
j
480
210
420
К ар ам
800
630
700
К артош ка 
j
290
170
290
т е з б у зи л ад и . У л а р н и н г 'сн рти даги н а м л и к м и к р о о р ган и зм л а р н и н г
р н в о ж л а н и ш и г а ц у л а й ш ар о и т т у гд и р ад п .
М ева ва саб за в о т л а р н и с а ц л а ш уч ун с у и ъ н н у с у л д а — совут- 
г и ч л а р д а ва таб и и й у с у л д а в е н т и л я ц и я — т а ш қ и ҳ а в о ё р д ам и д а 
м у з л а т и л а д и . М ева ва с а б за в о т л а р н и н г 
м у зл а ш и — 0,5 д ан — 
3°С га ч а ю з б ерад и. М е в а л а р н и н г м у зл а ш ҳ а р о р а т и у л а р т а р к н - 
б н д аги су в н и н г м и ц дори га боглиц.
М ев ал ар ц а н ч а л и к тез с ови ти л са з а р а р л и м и к р о о р гап и зм л а р - 
н и н г р и в о ж л а н и ш и ва б и о х н м и я в и й ж а р а ё н л а р с е к и н л а ш а д и , и а - 
т и ж а д а м аҳ су л о тн и и г с а ц л а н и ш м у д д ат и у з а я д и в а н о б у д га р ч и - 
л и к к а м а я д и . М у зл а т н ш д а м ева в а с а б за в о т л а р т а р к и б и д а г и сув 
т у р л и м у д д а т л а р д а м у зл ай д н . А в в ал о эр к и н сув, я ъ н и ҳ у ж а й р а
о р а л и ғи д а ги сув, к е й и н э с а ҳ у ж а й р а т а р к и б и д а ги су в м у зл а й д н . 
К и ч и к и д ш и л а р д а гн ва т ў к м а ци ли б ж о й л а н г а н м е в а л а р , ҳ а ж м и
к и ч и к м е в а л ар од атд а тез м у зл а й д н .
К ў п и н ч а цатты ц м у зл а т и ш н а т и ж а с и д а , ҳ у ж а й р а л а р н и н г су в- 
с н зл а н и б ц ол и ш и , о ц с и л л ар ва п л а зм а н и н г ҳ а м д а б о ш ц а к о л л о н д
м о д д а л а р н и н г ц а й та р и л м а й д и га н к а о г у л я ц н я с и н а т и ж а с и д а м е­
в а л а р н обуд б у л ад н . М е х а н и к ш и к а с т л а н га н м е в а л а р у л а р н и н г
со в у ц д ан нобуд б у л н ш ш ш к у ч а й т и р а д н .
М ева ва с а б за в о т л а р н и н г н сси ц л н к х о ссал ар и ҳ ам у л а р н и с а к ­
л а ш д а м у ҳ и м а ҳ а м и я т г а эга. У л ар и с си к л и к и и ва ҳ а р о р а т п и ём он 
ў т к а з ш н и б и л ан х а р а к т е р л а н а д н . Ш у саб а б л и ҳ а м д а го л ак л и ги
к а т т а б ў л г а п л и ги у ч у н у л а р ж у д а секш гли к б и л ан со ви й ди ва 
исийди-
М ева ва с а б за в о т л а р н и н г и сси ц л и к ва ҳ а р о р а т ў т к а з у в ч а п л и - 
гн ём он б ў л г а н л и ги у ч у н о м б о р л а р д а ў з-ў зи д а н к и з и ш ж а р а ё н и
п а й д о б ў л а д и в а н а т и ж а д а с а к л а п а ё т г а н м а ҳ с у л о т и и н г бир ци см и 
й ў ц о ти л ад и .
О м б орлард аги ҳ ав о и и н г ҳ а р о р а т п , н ам л и ги м ева в а саб за в о т ­
л а р н и с ац л а ш д а у л а р н и н г и сс и ц л н к а ж р а т и б ч и ц а р и ш т е зл и г и г а
б о гл и ц . М ева ва с а б за в о т л а р н и н г и с с и ц л и к а ж р а т и б
ч и ц а р и ш
х у с у с и я т и д а ф а с о ли ш т е з л и г и г а б огли ц, у а ж р а л и б ч и ц а д и г а н
к а р б о п а т ан ги д р и д м и ц д о р и га ц а р а б ҳисоб ц и л и н ад и .

---

35. М ева в а сабзавотларнинг турли хил ҳ ар о р атд а уртача 
иссицлик ажратиб 
чицариш тезлиги, с у тк ад а ккал/т
Мева ва сабзавотлар
Ҳарорат, °С
0
2
5'
10
15
20
О лм а (кечки)
220
290
430
650
1200
150
О лм а (эртагн)
380
430
650
1200
1900
2500
Н ок (кечки)
220
450
840
1150
2600
4500
Н ок (эртагн)
400
550
950
1300
3300
5700
Узум
200
360
500
750
1000
1600
Ш афтоли
380
460
850
1900
2700
3800
О лхўрн
420
700
1300
2200
3800
4500
Сабзи
390
5700
690
730
1750
2300
Л авлагн
320
440
670
1150
1900
3520
П иёз (боши)
1580
2060
3100
4400
5080
6300
К арам
400
480
650
920
1420
2400
Саримсоқ
450
650
950
1400
2600
3200
К артош ка
380
360
320
500
570
700
М ева ва с а б за в о т л а р н и н г т а р к и б и д а сув кўхг б ў л г а н л и ги са­
б аб л и у л а р н и н г и с с и ц л и к с п и ш и б ал ан д . О д атд а м ев а в а с а б за - 
в о т л а р и и н г и сси ц л и к си ги м и н и ҳ и со б л аш д а у н д а ги су в н и н г м и к - 
д ори ҳ и со б га о л и н ад и . М а с а л а н , п о м и дорн и н г т а р к и б и д а 8 6 %
сув бўлса, у и и н г и с с и ц л и к с и г а м и 860 к к а л / т °С г а те и г б ўлад и .
М ева ва с а б за в о т л а р н и н г и с с и ц л и к си ги м ш ш ва у н д а н а ж р а ­
ли б ч ицц ан и сси ц л и к м и ц д о р п н и б и л гаи ҳ о л д а о м б о р д аги м а ҳ с у - 
л от ни n r x a p o p a u i ц а н ч а л и к о ш га н л и ги н и ҳ и со б л аш м у м к и н . М а­
с а л а н , к а р т о ш к а с а ц л а н а д и г а п ом борда и сси ц л и к а ж р а л и б ч и ц и - 
ш и 15°С да су т к а с и га 570 к к а л / т га те н г б ў л ад н . И сс и ц л и к си- 
ги м и эса а г а р т у г а н а к д а 8 5 % су в б ў лса, 850 к к а л / т °С б ў л ад и . 
Б у н д а
к а р т о ш к а
ую м и да 
х а р о р а т и и и г 
о ш и ш и
с у т к ас и га 
5 7 0 :8 5 0 = 0,67 °С ни т а ш к и л ц и ла д и .
М ева ва с аб за в о т л а р ҳ а р о р а т и н и и г о ш и ш и н и а н и к л а ш о р ц ал и
б из ц ай си в а ц т д а ш а м о л л а т и ш за р у р л и г и н н б и л и ш и м н з м у м ки н . 
А кс х о л д а ҳ а р о р а т п и н г о ш и ш и и сси ц л и к а ж р а л и б ч и ц и ш и ва 
н а ф а с о л и ш ж а р а ё н и н и т е зл а ш т и р а д и . О ки б атд а ў.ч-ўзидан ци- 
зи ш ж а р а ё н и а в ж олиб к е т а д и . Ш у б и л ан б и рга, б у н д а м и к р о о р ­
г а н и зм л а р н и н г р и в о ж л а н и ш и ҳ ам тезлаш ад и -
М ева ва с а б за в о т л а р н и о м б о р л а р га ж о й л а ш т и р ш и д а у л а р н и н г
м е х а н и к ни м ш цли ги асосий к ў р с а т к и ч ҳи соб л ан ад и .
М ев а ва с а б за в о т л а р н и н г м е х а н и к п и ш и ц л н ги д ега н д а у л а р - 
н и н г б и р см 2 и га т а ъ с и р к ў р с а т г а н д а с о л и ш ти р м а ц а р ш и л и г и ту - 
ш у п и л а д и в а к г /с м 2 б и л а н ў л ч а н а д и . М ев а в а с а б за в о т л а р н и н г
с о л и ш ти р м а ц а р ш и л и г и у л а р н и н г бир ц ат о р х о с с а л ар и га, с т р у к - 
т у р а с и и и н г п и ш и ц л и ги га, ц т т и ц л и ги га , о ғи р л и ги га в а ў л ч а м л а р и - 
г а б огли ц. М а с а л ан , к а р т о ш к а н и н г со л и ш ти р м а ц а р ш и л и г и 17 д а н
25 к г /с м 2 г а ч а бўлад и .
Т ў к и л у в ч а и л п к х у с у с и я т и ҳ а м м ева ва с а б за в о т л а р н и сац,-

---

л а ш д а м а ъ л у м а х а м и и г касб этад и . У лар т у р л и хи л ш а к л д а ва 
ў л ч а м д а б ў л га п л п гп у ч у н у л а р н и н г т ў к и л у в ч а н л и г и п аст б у л ад и .
К а р т о ш к а иа б ош ц а с а б за в о т л а р н и уюм ц и ли б с а к л а ш д а у л а р ­
н и н г таб и и й к н я л и г и '
i
O— 45° о р ал и ги д а б ў л ад и . 
О м б орл арга 
ж о й л аш д а б у р ч а ги н и н г ц и я л н гн '
i
O— 50° д ап о р ти ц б у л га и д а г и и а
у л а р с н р н ан н б т у ш ад и . О д атд а мена ва с а б за в о т л а р н и бир ж ой - 
д а н и к к и н ч и ж о й га к у ч и р п ш д а тр ан сп о р т л е н т а л а р и п и п г н и ш аб - 
л н к б у р ч агн н п с и р н ан н ш б у р ч агн д ан к и ч и к ц ш ш б ж о й л аш т и - 
р п л и ш и лозим .
М ева ва сабзаи от о м б о р л ар н н н м ех ан и зм ё р д а м и д а т ў л д п р и ш - 
д а ў з-ў зп д а и с а р а л а н и ш к у з а т н л а д и . Б у н д а м а х с у л о т н и п г к ат- 
т а л а р и ую м н инг у р т а си га, ки ч и к ў л ч а м д а ги л ар и эса ую м атр о ф и - 
г а т ў д а л а н а д н . Б у н д а й т у д а л а н н ш у л а р о р аси д ан ҳаво у ти ш и ва 
ую м орасн д а ҳаво а л м а ш л н у в н га сал б и й т а ъ с и р к ў р с а т а д и .
М а ҳ с у л о тл а р н п ў з -ў з и д а ц с а р а л а п и ш и ш ш г о л д ш ш о л и ш уч ун
у л а р н и у л ч а м л а р и г а ц а р аб со р т л а р га а ж р а т и ш в а к а л и б р о в к а
ў т к а з и ш м уҳи м ҳ н с о б л ан ад и . Б у н д а м а ҳ с у л о т л а р и п ту п р о к , цум
ва б ош ц а и ф л о с л н к л а р д а н хам т о за л а ш лозим .
С ац л аш д аво м п д а м а ҳ с у л о т л а р ораси д а ҳ а в о ш ш г а л м аш и н у в и
у л а р н и н г го н ак лн гп га боглиц. М ева ва с а б за в о т л а р н и н г
1 м 3 
у ю м и д а ш т е ш и к л а р и и и г м ицдори у л а р н и н г г о в а к л н гн деб ю ри- 
т н л ад и . О датда г о в а к л и к 30 д ап 50 ф о и зга ч а б ў лад и .
У ю м ораси д а ҳ а в о а л м а ш и н и ш и д а м а ҳ с у л о т л а р о р аси д аги те- 
ш и к л а р н и и г ў л ч а м и ҳ а м к а т т а а ҳ а м и я т к асб эт ад и . 
М а с а л ан , 
к а р т о ш к а б и л ан б у гд о й н и п г го в а к л и ги бир х и л , я ъ н и
\ 0% га 
я ц и н . Л е к и н к а р т о ш к а ую мн о р аси д а ҳавом ииг а л м а ш и н у в и б уг- 
д о й н и к и га ц а р а г а н д а а н ч а ен ги л .
Ў з-ў зи д аи с а р а л а ш и н ҳо д и сасн т у ф а й л и м ева ва 
с а б за в о т ­
л а р у ю м и н и н г т у р л и к и с м л а р н д а г о в а к л и к т у р л и ч а б ўлад и .
М ева в а с а б за в о т л а р н и н г г о в а к л и ги у л а р н и н г
ў л ч а м л а р и г а
б огли ц. М ас ал ан , л а в л а г и н и и г го вак л и ги 5 0 — 55, сабзи ш гк и 5 1 — 
53, к а р т о ш к а н и к и эса 3 7 — 5 5 % б ўлад и .
Ш у н д ай к и л и б , м ева ва с а б за в о т л а р н и н г би р ц атор ф и зи к
х о ссал ар и н н кўри б ч и ц д и к . У л а р п и п г й и ғн н д и си м а ҳ с у л о т п и н г
и сс и ц л и к ва ф и зи к сн стем аси и и т а ш к и л ц и л ад и . Б у н д а ҳаво ҳ а - 
р о р ати н и н г о ш и ш и ва м а \с у л о т п и и г н а м л а н и ш и к у з а т и л а д и . Ш у
с аб аб л и м а ҳ с у л о ти и с а ц л а ш д а ги асосий в а з и ф а у и и п г ў з -ў з и д а п
ц и зи б к ети ш и ва т е р л а и и ш н п г о л д и н и о л а д и га н ҳ а м м а ч о р а-т а д - 
б и р л а р н и к ў р и ш х и с о б л а н ад и . Б у н д а о м б о р л ар н и с у п ъ и й сови ­
ти ш , ак ти в ш а м о л л а т и ш ва м а ҳ с у л о т п и и д и ш л а р га солиб с а ц л а ш
т а д б и р л а р и м у ҳ и м а ҳ а м и и т г а эга.
МЕВА ВА С А БЗА В О ТЛ А РН И САҚЛАШ ДА РУ Й БЕ РА Д И Г А Н
Ф И ЗИ О Л О ГИ К ВА М И КРО БИ О Л О ГИ К Ж А Р А Ё Н Л А Р
М ева ва с а б за в о т л а р н и с а ц л а ш д а ги эн г м у ҳ и м
ф и зи о л о ги к
ж а р а ё н — п аф ас ол и ш ҳ и с о б л ан ад н . Н аф ас о л и ш н а т и ж а с и д а м а х - 
су л о тл а р т а р к и б и д а г и угл евод, к и слота, мой, о ш л о в ч н м о д д ал ар

---

о к си д л а н ад и , бу м о д д ал а р о х и р ги м а ҳ с у л о т — сув в а к а р б о н а т
ан ги д р и д га п а р ч а л а н а д и , б у н д а м а ъ л у м м и ц дорд а э н е р г и я а ж ­
р а л и б чицади-
М ева в а с а б за в о т л а р н и н г н а ф а с о л ш н и д а 180 г у гл е в о д н а р ч а - 
л а н и ш и н а т и ж а с и д а 2824 к Ж и с с и ц л и к а ж р а л и б ч и ц ад и . Б у н д а
м ева в а с а б за в о т л а р н и н г т ў ц и м а л а р и ц и зи б к е т а д и в а ў з-ў зи д а н
ц и зи ш ж а р а ё н и б о ш л ан ад и .
Е т и л и ш д а в р и д а м е в а л а р н и н г н а ф а с ол и ш и т е з л а ш а д и в а и с ­
т еъ м о л ц и л и ш г а я р а й д и г а н д а р а ж а д а е т и л ган д а эн г ю цори н а - 
т и ж а г а эр и ш ад н . С ў н гр а н а ф а с оли ш п а с а я д и , б у э с а м е в а н и н г
п и ш и б ў ти б к е т г а н л и г и д а н д а р а к б ер ад и . Н а ф а с о л и ш т е зл и г и
ҳ а р о р а т п а с а й и ш и б и л а н су с т л а ш а д и . А гар м а ҳ с у л о т л а р м у з л а - 
гаи , л е к и н т а р к и б и д а г и су в н и н г ҳ а м м а с и я х л а м а г а н б ў л с а , у л а р
п а ф а с о л и ш н и д аво м этти р ад и .
36. С ақлаш д ав р и д а мева ва сабзавотларнинг карбонат ангидрид 
аж р ати б чиқариш миқдори
(В. И. П олегаев маълум оти)
Маҳсулот
тури
Ҳарорат, °С
Ажралгап СО, 
суткаси га г/т
Ма\суло'Г
тури
Ҳа рорат, °С
Ажралгап СО, 
суткасига г /т
К арам
0
80— 150
О лм а
2—4
100— 150
Г улкарам
0— 1
320
Нок
0
100
Сабзи
1
300—400
Узум
0
60—80
К артош ка
6
100
Ш афтоли
0
140— 160
Б а р р а пиёз
1
300
Олхўри
0
150
Олча
0
150— 180
Қ улупнай
0
300—400
Н а ф а с о л и ш м еъ ёр н б а л а н д б ў л г а н м а ҳ с у л о т л а р п и сови ти ш
х а м ц н й и н к ў ч а д и . Н а ф а с о л и ш ж а р а ё н и и сси ц л и к а ж р а л и б ч и - 
к и ш и б и л а н ч а м б а р ч а с богли ц. М е х а н и к ш и к а с т л а н г а н в а к а - 
с а л л и к ҳ а м д а за р а р к у н а н д а л а р б и л а н з а р а р л а н г а н м а ҳ с у л о т л а р д а
н а ф а с о л и ш ж а р а ё н и а н ч а т е з л а ш а д и . М ев ал ар н и н г ю ц о р и ц а в а т - 
л а р н и ч к и ц а в а т л а р и г а н и с б а т а н ж а д а л н а ф а с олади.
Н а ф а с о л и ш ж а р а ё н и м ева в а с а б за в о т л а р н и н г т а б и и й хоссаси
бўли б, о д а т д а у зо к с а ц л а п а о л м а й д и га н м а ҳ с у л о т л а р н и н г д ас т ­
л а б к и н а ф а с о л и ш и тез, 
с ў н гр а эс а су с тл а ш а д и , у зо ц м у д д а т га
с а к л а н а д и г а н м а ҳ с у л о т л а р н и н г н а ф а с о л и ш и бир м е ъ ё р д а д а ­
вом этад и . Н а ф а с о л и ш ж а р а ё н и д а ц у р у ц м одда с а р ф л а и а д и ва 
у л а р н и н г о г и р л и г и к а м а я д и . С а ц л а ш га у н ч а ч и д ам л и б ў л м а г а н
м е в а л а р н и н г таб и и й к а м а й и ш н с а ц л а ш г а ч и д ам л и м е в а л а р п и к и - 
г а н и с б а т а н к ў н б ў л ад и . С ац л аш р е ж и м пн и б ош ц ари б, м е в а л а р - 
ыипг т а б и и й к ам а й и ш н д а р а ж а с и н н п а с а й т и р и ш м у м к и н .