|
13.6. Тайёр маҳсулот сотишнинг аналитик
ва синтетик ҳисоби
Г
,\М а\сулотнинг сотили ш и корхона маблағлари айла
н и ш и н и н г якунловчи жараёнидир. Бу жараён корхона
томонидан иш лаб чиқарилган м аҳсулотнинг халқ хўжа-
лиги истеъмолида ўз ўрнини топган лигин и англатади.
Ҳ о зи рги пайтда корхона и ш и н и баҳолашда маҳсулот-
н и н г сотили ш и асосий кўрсаткичлардан бири бўлиб
ҳисобланади.
Халқаро ҳисобда маҳсулот, товарлар сотиш , иш лар
баж ариш ва хизматлар кўрсатиш дан олинадиган ту-
ш ум ни белгилаш нинг и кки усули мавжуд:
♦ Касса усули
— бунда сотувдан олинган туш ум,
юклаб жўнатилган маҳсулот учун ҳақ сифатида пул
келиб туш и ш и га қараб эътироф этиб борилади.
♦ Юклаб жўнатиш усули
— бунда маҳсулот хари
дорларга жўнатилиб, уларга ҳисоб-китоб хужжатлари
(счёт-фактура, транспорт юк хатлари ва бош қа ш унга
ўхш аш ҳужжатлар) топш и ри лиш и га қараб бу маҳсулот
сотилган қисобланади.
Касса усули қўлланилганда маҳсулотни то п ш и ри ш
ва у н и н г ҳақини тўлашга дойр хўж алик операциялари
бажарилгандан кейингина маҳсулот со ти ш иш лари ту-
гатилган ҳисобланади. Агар маҳсулот ж ўнатилиб, ун и н г
пули харидорлардан келиб туш маган бўлса, сотиш иш и
якунланган деб ҳисобланиш и м у м ки н эмас.
Ю клаб ж ўнатиш усули қўлланилганда маҳсулот ва
товар жўнатилиб, иш лар ва хизматлар бажарилганидан
кейин, уларнинг ҳисоб-китоб ҳужжатлари харидор (бу-
ю ртмачи)га такдим этилган бўлса, ана ш ундай махру-
лот (ишлар, хизмат)лар ва товарлар сотилган ҳисобла-
нади. Ҳ и со б -к и то б ҳужжатлари харидор (буюртмачи)га
ш артномада кўзда тутилган усулда берилган вақтдан
эътиборан бу ҳужжатлар харидор (буюртмачи)га тақ-
д и м этилган ҳисобланади. Агар ш артнома шартларига
кўра харидор (буюртмачи) маҳсулотни бевосита и ш
лаб чиқарувчи корхонанин г ўзида қабул қилса, у ҳолда
бундай маҳсулот харидор (бую ртмачи) га то п ш и р и -
либ, ш артномада кўзда тутилган ҳужжатлар расм ий -
лаш тирилиб, ҳисоб-китоб ҳужжатлари харидор (буюрт-
мачи)га ёхуд ун и н г вакилига такдим этилганидан ке-
й и н со ти л га н ҳисобланади. '
Ў з б е к и с т о н Р е сп у б л и к а си О л и й М а ж л и с и н и н г
1997 йил 24 апрелдаги сессиясида тасдикданган ва
1998 йил 1 январдан бошлаб амалда қўллаш учун
тавсия этилган Ў збекистон Республикаси С о л и қ ко-
д е кси н и н г 10-моддасига ва Ў збеки стон Республикаси
М ол и я Вазирлиги, Давлат С о л и қ қўм итасини нг 1998
йил 4 январдаги “ К о р хо н а ва таш килотларни со-
л и қ қ а то р ти ш тарти би га ўзгартириш лар к и р и т и ш
тўғр и си д а ” ги хатига б и н оан ҳам ю р и д и к ш ахслар
даромадларидан олинадиган со л и қ ҳисоблаш усулига
кўра амалга оширилади. Бунга кўра корхона ва м уас
сасалар ж ўнатилган маҳсулот, баж арилган и ш ва
хизматлар юзасидан уш бу махрулот, и ш ва хизмат
лар қи й м ати н и тўлаш вақти ҳамда ҳақиқатан пул
келиб туш иш и дан қатьий назар, жўнатилган маҳсу-
лот и ш ва хизматлар қийматидан давлат бюджетига
солиқ қисоблашлари ва уни бухгалтерия ҳисобида ўша
ҳисобот даврида акс этти р и ш л ари лозим . Д ем ак,
юқорида айтилганлар асосида шундай хулоса қилиш
м ум ки н ки , ҳозирги хўжалик ю ритиш ш ароитида 1998
йил 1 январдан бошлаб корхона ва муассасаларда
иш лаб чиқарилган маҳсулот, бажарилган иш ва хи з
матлар пулн и н г қачон келиб туш иш и дан қатьий н а
зар, улар харидор корхоналарга жўнатилган вақтдан
бошлаб реализация қи линган деб ҳисобланади.
“ А со си й хўжалик фаолиятидан олинган даромад”
номли 2-сон Б Ҳ М А г а м увоф иқ куйидаги шартлар ба-
жарилганда товарларни сотиш дан туш ган даромадлар
тан олинади (12-банд):
♦ хўж ал и к ю ритувчи субъ ект товарларга эгал и к
қ и л и ш н и н г хатарлари ва аф залликларининг анча к и с
м и н и харидорга топш ирганида;
♦
хўж алик ю ритувчи субъект, одатда, м улкка эга
л и к кд л и ш билан боғлиқ бўлган даражадаги раҳбарлик
д а в о м и й л и ги н и ҳам, со ти л ган товарларни назорат
қи ли ш самарадорлигини ҳам сақлаб қолмаганида;
Ф даромад м икдори иш он чли даражада баҳоланга-
нида;
♦
хўж алик ю ритувчи субъект битим билан боғли қ
иқтисодий наф олиш эҳтимоли мавжуд бўлганида;
♦
битим билан боғлиқ қи ли нган ёки кутилаётган
харажатлар иш он чли даражада аникданадиган бўлга-
нида.
А со си й хўж алик фаолиятидан туш ган даромад опе
рация билан боғлиқ бўлган иқтисодий наф хўж алик
ю ритувчи субъект томонидан олинган такдирдагина тан
олинади. Даромадга киритилган м и к д о р н и у н д и р и ш
хусусидаги н о ан и кди к вужудга келган такдирда, қай-
тарилмаган м икдор ёки олиш м ум ки н бўлмаган м и қ -
дордаги пул дастлаб тан олинган даромад м и к д о р и
н и н г ўзгартирилиш и сифатида эмас, балки харажат
сифатида тан олинади.
^Корхона и ш и н и сотиш реж асининг баж арилиш ига
қараб баҳолаш корхона раҳбарларини маҳсулот сотиш
ва молиявий ф аолият масалаларига кўп р о қ эътибор
беришга чақиради ҳамда корхонанин г бир маромда и ш -
лаш ига ва ю қори сифатли маҳсулот иш лаб ч и қа ри ш и -
га иж обий таъсир кўрсатади. Булар эса, ўз навбатида,
корхонадаги иш лаб ч и қари ш н и н г и қ ги сод и й самара
дорлигини о ш и р и ш и м к о н и н и беради.
у Харидорлар том онидан тўланган пул мол етказиб
берувчи кор хон ан и н г ҳисоб-китоб счётига келиб ту
шади. М о л етказиб берувчи таш ки лотларн и н г тайёр
маҳсулоти харидорлар том онидан ш у маҳсулотни тай-
ёрловчи корхонанин г ўзида бевосита қабул қи ли б олин-
са ёки у маҳсулот транзит усули билан (таъм инот со
тиш таш ки лотлари нин г иш тирокиси з) жўнатилса, маҳ-
сулотнинг харидорга то п ш и ри л и ш и теги ш ли ҳужжат-
лар билан расмийлаш тирилади ва у м олиявий натиж а
ларга киритилади.
Корхонада сотиш учун мўлжалланган маҳсулот (иш ,
хизмат)
Do'stlaringiz bilan baham: |
