К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

Масъул caigiauira қабул қилинган мол (товар)лар
деб, харидорларга жўнатилган товар маҳсулот ҳар хил 
сабабларга кўра (сифатига кўра хари дорн инг талабини

---

қондирмайдиган, харидорларга адаш иб бориб қолган, 
яъни бир корхонанинг ўрнига и к к и н ч и корхонага шарт- 
номадан таш қари бориб қолган товарлар ва ш у каби­
лар) сотиб олиш учун қабул қи ли нм ай қолган бўлиш и 
м ум кин. Бундай маҳсулотни тегиш ли корхоналар ўз жа- 
вобгарлигига қабул қилиб олиб, дарҳол бу молларни 
юборувчи корхонага хабар қиладилар. Ш ун и н г учун бун­
дай моллар масъул сакдашга қабул қи ли нган моллар 
деб юритилади. Бунга қўш им ча равиш да кўргазмада 
қўйилган тайёр маҳсулотни ҳам ки р и ти ш м ум ки н. Ч у н ­
ки кўргазмада қўйилган тайёр маҳсулот ҳам корхонада 
иш лаб чикарилган ва сотили ш и керак бўлган маҳсу- 
л о т л а р д и р ^
13.2. Тайёр маҳсулотни баҳолаш ва унинг
номенклатураси
М аҳсулот (иш , хизмат) одатда маълум бир қиймат- 
да баҳоланади ва сотилади.
Баҳо 
— қийм атнинг пулдаги ифодасидир. У н и н г асо- 
си н и у ёки бу маҳсулотни тайёрлаш билан боғли қ и ж ­
тим ои й зарурий меҳнат таш кил қилади.
Тайёр маҳсулот (иш , хи зм ат)н инг соти ш қи йм ати - 
ни белгилашда “ Товар-м оддий захиралар” ном ли 4- 
сон Б Ҳ М А д а н ф ойдаланилади. 4 -со н л и Б Ҳ М А н и н г
7-бандига биноан тайёр маҳсулотлар эн г кам баҳода 
баҳоланиш и керак: таннархда ёки соф сотилиш қи й - 
матида.
Ҳ и со б о т даври охирида м аҳсулотнинг ҳақиқий и ш ­
лаб чиқариш таннархини аникдаш м ум ки н. Л е ки н маҳ- 
сулотларнинг ишлаб чиқарилиш и ҳар куни содир бўла- 
ди, ш у сабабдан жорий ҳисобда маҳсулотни шартли 
баҳода баҳолаш керак. Тайёр маҳсулотларнинг опера­
тив ҳисоби ишлаб чиқариш режа таннархида ёки ш арт­
ном а баҳосида ёхуд чакана баҳода юритилади.
У ш б у стандартна маҳсулот (иш , хизматлар)нинг с о ­
т и л и ш и (21— 22 бандлар) тартиби қуйидагича баён 
қилинган:
М атериаллар ва маҳсулот (иш , хизмат)ларни ишлаб 
чиқариш да фойд&
1
анадиган бош қа хом-аш ё, агар улар­
дан тайёрланган маҳсулот бозор (кундалик) нархида 
сотилса, қийматидан паст нархда арзонлаш тирилмай- 
ди. Б и р о қ агар омборда мавжуд бўлган нархдаги мате-

---

риаддан тайёрланган тайёр маҳсулотнинг таннархи с о ­
ти ш соф қийматидан ош и б кетса, материаллар сотиш
соф қийматигача арзонлаштирилади. Бундай вазият- 
ларда материаллар қи йм атини ўлчаш нинг мавжуд ш акл- 
ларидаги энг я хш и си бўлиш и мумкин.
С о ти ш н и н г соф қиймати — ишлаб ч и қари ш н и ту- 
галлаш ва маҳсулотни сотиш билан б оғл и қ бўлган бут- 
лаш харажатларини чиқариб ташлаган ҳолда Т М З н и
со ти ш н и н г ҳисоб-китоб нархидир.
Демак, мазкур Б Ҳ М А д а г и баҳолашга мувоф иқ, агар 
корхона иш лаб чиқарган маҳсулотининг таннархи маҳ- 
сулотни сотиш режасидан ёки бозордаги ж орий нарх­
ларидан ош и б кетса, корхона ўзи н и н г маҳсулотини 
сотиш соф қийматигача арзонлаш тириш и м ум ки н . Л е ­
ки н қуйидаги ҳолларда тайёр маҳсулот со т и ш н и н г соф 
қийматидан арзон баҳоланиш и мумкин:
1. Захираларни сотиш нархи арзонлашганда;
2. Захираларга зарар етганда;
3. Захиралар тўла ва қисман эскирганда.
Корхоналарда маҳсулотнинг режа ва ҳақи қи й тан­
нархини қисобот даври якунида тартибга сол и ш керак. 
Ҳ а қ и қ и й таннарх ҳисобот даври охирида аниқланади. 
Режа таннарх эса олдиндан белгиланади. Ҳ и с о б о т дав­
ри охирида ҳақиқий таннарх режа таннархдан кам ёки 
кўп бўлиш и м ум кин.
Тайёр маҳсулотлар қайси ҳисобварақларда ҳисобга 
олинган бўлса, оғи ш иш лар ҳам шу ҳисобварак,ларда 
тежалган бўлса — қизил сторно усулида, ортиқча ха­
ражат бўлса — оддий сиёҳца акс эттирилади.