Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Surayyo MUQIMOVA,

Navoiy davlat pedagogika instituti 

o‘zbek tili kafedrasi o‘qituvchisi

ONA TILI DARSLARIDA “IDROK XARITASI”DAN FOYDALANISH

Mashg‘ulotni tashkil qilish shakli unda qatnashuv-

chilarning psixologik xususiyatlari, o‘quv materiali haj-

mi va mazmuni, ta’lim usullari hamda o‘quvchilarning 

imkoniyatiga qarab loyihalashtiriladi. Bunda zamonaviy 

pedagogik texnologiyalarning ahamiyati katta. Ana 

shunday ilg‘or zamonaviy pedagogik texnologiyalardan  

biri “Idrok xaritasi”dir. 

“Idrok xaritasi” – namoyishlarni o‘tkazish, qaror qa-

bul qilish, o‘z vaqtini rejalashtirish, katta miqdordagi 

ma’lumotlarni esda saqlash, aqliy hujumlarni o‘tkazish, 

o‘z-o‘zini tahlil qilish, murakkab loyihalarni ishlab chi-

qish, mustaqil ta’lim, rivojlanish va shu kabi vazifalarni 

hal etishda ajoyib vosita bo‘lib xizmat qiladi. 

“Idrok xaritasi”: 

– ona tili darslarida tilshunoslikning biror bo‘limi yoki 

bir-biriga bog‘liq bir nechta mavzu o‘tilgandan keyin 

mustahkamlash darslarida o‘quvchilar tomonidan tu -

ziladi;

– mavzularning aniq va tushunarli konspektlarini 

yaratish, referat, matn tuzish, maqola yozishda ham 

samara beradi;

– ilgari o‘tilgan mavzularni xotirada tiklash, mustah-

kamlashda ham foydalaniladi.

“Idrok xaritasi”ni rangli qalamlar, markerlar yordami-

da, shunindek, kompyuterda ham tayyorlash mumkin. 

Bir-biriga aloqador ma’lum bir mavzuga oid  tushuncha, 

ma’lumotlarni tutashtiruvchi chiziqlar rangi bir xil bo‘lishi 

shart. (“Idrok xaritasi”ning “Klaster”dan farqi tutashtiruv-

chi chiziqlarning bir xil ranglar bilan ifodalanishida.) 

Asosiy tushuncha qalinroq chiziq yoki chegara bilan 

belgilanadi. Ma’lumotlar tugab borishiga qarab tutashti-

ruvchi chiziqlar ingichkalashib borishi mumkin.

Fe’l so‘z turkumi grammatik ma’no ifodalovchi tur-

li shakllarga boy. Bu turkum o‘tib bo‘lingandan keyin 

“Idrok xaritasi” tuzilsa, juda katta miqdordagi ma’lumot-

lar bir joyga jamlanadi. Quyida 6-sinfda “Fe’lning vazi-

fa  shakllari” bo‘yicha tuzilgan “Idrok xaritasi”ni tavsiya 

qilamiz. Shuni ta’kidlash lozimki, “Fe’l” turkumi yuzasi-

dan xarita tuzilsa, biz tavsiya qilayotgan xarita uning bir 

qismigina hisoblanadi, xolos. 6-sinfda “Fe’lning vazifa  

shakllari”,  “Harakat  nomi”,  “Harakat  nomining  yasali

-

shi”, “Sifatdosh”, “O‘tgan zamon sifatdoshi”, “Hozirgi va 

kelasi zamon sifatdoshlari”, “Sifatdoshlarning bo‘lishli 

va bo‘lishsiz shakllari”, “Ravishdosh”, “Ravishdoshning 

ma’no turlari”, “Ravishdosh yasovchi qo‘shimchalar 

talaffuzi va imlosi” kabi mavzular berilgan. Mana shu 

mavzularda berilgan ma’lumotlar o‘zlashtirilgandan ke-

yin “Idrok xaritasi”ni tuzish mumkin.