Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Hurriyat XUDOYMURODOVA,

Termiz davlat universiteti tadqiqotchisi

“TOSH” HIKOYALARI TURKUMIDA

 AVTOBIOGRAFIK UNSURLAR

ham gunoh sanaladi. Ota-bobolarimizdan o‘tib kelgan bu 

an’ana sho‘rolar davriga kelib yo‘qola bordi. Yozuvchining bu 

hikoyadan maqsadi voqelikni shunchaki bayon qilish, bolalik 

xotiralarini ifodalash emas, balki davrning achchiq haqiqatini 

aks ettirishdir. Toshkoriz aslida butun davr kirdikorlarini, 

og‘riqlarini, zulumotlarini bag‘riga olgan, unga tilsiz guvoh 

bo‘lgan ramziy timsol vazifasini bajargan. Yozuvchi hayotda 

sodir bo‘lgan, o‘zi guvohligidagi voqealar orqali mustabid 

tuzum davrining bor haqiqatlarini, odamlar ruhiyatini ro‘y-rost 

ko‘rsatadi. Hikoyani o‘qir ekansiz davrning eng qora kunlarini 

o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan, umr yo‘ldoshidan bevaqt ayrilgan 

ota go‘yo o‘z alam va iztiroblarini, armonlarini toshkorizga 

tashlayotgandek, ko‘mayotgandek taassurot uyg‘onadi. 

“Sayfi aka” hikoyasi markazida yozuvchi va qishloqdoshi 

Sayfi aka obrazi turadi. Ularni oddiygina tosh bog‘lab turadi. 

To‘yga ketayotganida bola (adib)ni mashinasidan tushirib 

qoldirgan  Sayfi  ko‘p  o‘tmay  qattiq  kasal  bo‘lib  qoladi.  U 

buning sababini bolani ranjitganida deb biladi va o‘z aybini 

yuvish uchun unga hadya beradi. Shu voqelikdan so‘ng Sayfi 

tabiatida o‘zgarish bo‘ladi:

­“Xullas,­Sayfi­xotinining­aytishicha,­

shu bolaning toshidan, ya’ni mening otgan toshimdan so‘ng, 

eri­bolasevar­bo‘lib­qolganmish”.

 (343-bet) 

“Panji” hikoyasida ham tosh bilan bog‘liq voqea asos 

vazifasini bajargan. Bola (adib) telba Panjini tosh otib 

jarohatlaydi. Ammo Panji keyinchalik bola velosiped bilan 

jarga qulab, hushini yo‘qotganida unga ko‘mak beradi, eng 

muhimi, bu “sir”ni hech kimga oshkor qilmaydi. Bu voqelik 

esa adibga Panji oldida bir umrlik qarzdorlik, aybdorlik hissini 

uyg‘otadi. 

“Oshiqtosh yoki amerikalik Toshbolta oshiq” va “Oytosh” 

hikoyalarini safarnomalar deyish mumkin. Ularga adibning 

Amerika safarida ko‘rgan-kechirganlari asos qilib olingan. 

“Oshiqtosh yoki amerikalik Toshbolta oshiq” hikoyasida 

Amerikada istiqomat qiluvchi muhojir Zokir akaning oddiy 

toshga ishonishi, soddaligi tasvirlangan. Bir muhojir 

tomonidan ayollarni tez o‘ziga maftun qilib olish vositasi 

sifatida sotilgan oddiy toshda sehr borligiga ishongan Zokir 

aka bilan sayohatda bo‘lgan muallifning xotiralari hikoyaning 

asosiy mazmunini tashkil qiladi. 

“Oytosh”da ham muallifning Amerika safarida ko‘rgan-

kechirganlari tasvirlangan. Bir vaqtlar Oydan keltirilgan tosh 

suratini jurnalda ko‘rib, taqdir taqozosi bilan uni “Metropoliten” 

muzeyida qo‘li bilan ushlab ko‘rgan adibning kechinmalari, 

xotiralari hikoyaning asosini tashkil qilgan. 

Umuman, Nodir Normatovning “Mening tosh dostonlarim” 

turkumiga kiruvchi hikoyalarida yozuvchining maqsadi 

voqealarni, xotira va ko‘rgan-kechirganlarini oddiy bayon 

qilish, tasvirlashdan iborat emas, balki oddiy tosh misolida 

tabiatning sir-asrorlarga to‘la ekanligi, hech bir narsa bejizga 

yaratilmaganligi, hayotimiz mo‘jiza, tasodiflarga boy ekanligini 

ko‘rsatishdir.  

 

1

Nodir Normatov. Bisot: Qissalar, hikoyalar. – Toshkent: Sharq, 2012. 331–332-betlar. (Keyingi iqtiboslar sahifasi qavs ichida 

ko‘rsatiladi.) 

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---