Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

CHET TILLARNI O‘RGATISHDA O‘QISH MALAKASINI RIVOJLANTIRISH

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. 3.И. Клычникова. Психологические особенности обучения чтению на иностранном языке. Пособие для учителя. 

– 2-е изд., испр. – Москва: Просвещение, 1983, стр. 207.

2. Becker U. Lexikon der Symbole. – Freiburg, 1992. – 350 S.

3. Vollmar K. Symbole von A-Z. – Rastatt: Pabel-Moewig, 2004. – 638 S.

(Boshi­17-­betda)

---

24

e-mail: [e-mail]

Tildagi barcha hodisalar va ularni ifodalovchi 

birliklarning paydo bo‘lish payti va ehtiyoji mavjud. 

Ushbu maqola mavzusi bo‘lgan qisqartma so‘zlarning 

ham yuzaga kelish vaqti bor. Tadqiqotlardan ma’lum 

bo‘lishicha, qisqartmalar shumer madaniyatiga oid ilk 

manbalardayoq bo‘lgan, qadimiy Sharq qo‘lyozmalarida 

ham xatlarni soddalashtirish maqsadida qisqartmalardan 

foydalanilgan.  Yunoncha  qisqartmalar  esa  eramizdan 

oldingi III asrlarga doir manbalarda uchraydi. Qadimgi 

Rimda lotin alifbosining joriy etilishi bilan lotincha 

qisqartmalar paydo bo‘lgan; ular hozir ham turli fan 

sohalariga doir terminlar tarkibida yasovchi komponent 

sifatida ishtirok etadi.

1

Qisqartma birliklar ancha avval yuzaga kelgan 

bo‘lsa ham, uni lingvistik planda o‘rganish XX asrning 

50-yillaridan keyin boshlangan.

2

  Hozirga  qadar  bu 

lisoniy hodisa va uni namoyon etuvchi birliklarning 

lingvistik xususiyatlari turli tillarning vazifaviy uslublari 

misolida tadqiq etilgan.

3

Ingliz va rus tilshunosligida birikma nomlarni 

qisqartirish va qisqartma so‘zlarga nisbatan quyidagi 

terminlar qo‘llaniladi: 

abbreviation, abridgement, 

abecedism, ellipsis, short forms of word, shortening, 

curtailment,­ contraction;­ сокращение,­ сокращенная­

единица,­ аббревиатура,­ аббревиация,­ усечение,­

абброморфема

 kabilar. Keltirilgan terminlar sirasida 

qisqartirish hodisasi nomlari ham, qisqartma so‘zlarning 

nomlari ham bor. Masalan, 

ellipsis, shortening, 

аббревиация,­ сокращение,­ усечение

 terminlari 

lingvistik hodisani, 

abbreviation,­ абброморфема,­

аббревиатура,­ сокращенная­ единица

 terminlari 

til birligini atagan. O‘zbek tilshunosligida qisqartirish 

hodisasiga nisbatan 

abbreviatsiya, so‘zlarni qisqartirish, 

qisqartirish natijasida hosil bo‘lgan birliklarga nisbatan 

abbreviatura

4

 qisqartma so‘z

 terminlari qo‘llaniladi. 

Mazkur to‘rt termin o‘zi ifodalaydigan lingvistik 

tushunchaning mazmun-mohiyatini ko‘rsata oladi, biroq 

ularning milliy tilga munosabati nazarda tutiladigan 

bo‘lsa, so‘zlarni qisqartirish va qisqartma so‘z terminlari 

maqbul variantlardir. 

Ushbu lingvistik hodisa va uni atovchi terminlardagi 

har xillik qisqartma so‘zlarning lingvistik tabiati va tur-

larini belgilashda ham kuzatiladi. Masalan, ayrim tad-

qiqotchilar so‘zlarni qisqartirish natijasida yangi yasal-

ma hosil bo‘ladi, desa

5

, boshqa tilshunoslar buni inkor 

etadilar.

6

 “O‘zbek tili grammatikasi”da ham so‘z yasash 

usullari  tavsiflanar  ekan,  abbrevatsiya  deb  qisqarti-

rish yo‘li bilan otlar yasalishiga (MTS – mashina-trak-

tor stansiyasi) tipidagi qisqartmalarda yasalish borligi)