Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Malika MANSUROVA, 

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek

tili va adabiyoti universiteti 2-bosqich magistranti

DIALOGNING REPLIKA VA REMARKA BILAN MUNOSABATI

– “Mijmar?! – Ustoz dabdurustdan gap nima haqi-

da­ borayotganini­ anglolmadi.­ Ko‘zlarini­ yumib,­ fikrini­

tiniqlashti rishga urindi. Lablari asabiy titraganini hatto 

quyuq­mo‘ylabi­ham­yashirolmadi.­Esladi­chog‘i,­ko‘zlari­

charaqlab­ochildi,­kulimsiradi”

4

. 

Muallif remarka yordamida suhbatdoshining savoli-

ga bo‘lgan munosabatini Fitratning yuzidagi o‘zgarish-

lar asos ida ko‘rsatishga harakat qilgan. Uning asabiyla-

shayotgan holatini “lablari asabiy titragani”, “buni quyuq 

mo‘ylabi ham yashirolmagani”, “ko‘zlari charaqlab 

ochilgan”ligidan ham anglash mumkin. 

“Badiiy asarda avtor remarkasi mazmuniga ko‘ra:  

a) vaziyat remarkasi; b) holat remarkasi; d) portret re-

markasi; e) peyzaj remarkasi turlariga bo‘linishi mum-

kin”

5

. “Umid guli” hikoyasida bir nechta o‘rinlarda por-

tret remarkasini uchratamiz. Muallif nutqida yomg‘ir 

yog‘ayotgani, Fitrat esa hech qayerga siljimasdan tur-

gani aytiladi. Bu holatdan hayratlangan kampir unga 

savol bilan murojaat qiladi: 

–­ Молодой­ человек,­ почему­ вы­ не­ убегаете?­

Дождь-то­усиливается?!

­ “U­ kishining­ qaddi-qomati­ kelishgan,­ qalin­ qora­

qoshlari,­ uzun­ va­ to‘g‘ri­ burni,­ qoralikda­ qoshidan-da­

qolishmaydigan quyuq tukli taqa mo‘ylabi, hammasi-

dan ham o‘tkir nigohi uni chandon serzalvor ko‘rsatar, 

botinida­to‘lib-toshgan­g‘urur­va­nafsoniyati­uning­ana­

o‘sha­ zohiriy­ salobatida­ aks­ etardi”­

(19-bet). Muallif 

Fitrat replikasining o‘rniga portret remarkasini keltirib, 

yomg‘ir detali yordamida kitobxonni Fitrat obrazining 

tashqi ko‘rinishi bilan tanishtirish hamda uning yomg‘ir-

ga qarshi turishi orqali kuchli ruhiyat egasi ekanligini 

ko‘rsatib bergan. 

Bizningcha, hikoyadagi obrazlar portret tasvirlari-

ning dialog davomida remarkalar orqali berilishi muallif-

ning yutug‘i hisoblanadi. Chunki kitobxon aynan dialog 

jarayonidagi obrazning portretini ko‘z oldiga keltiradi. 

Uning portreti bilan nutqi qanchalar mosligini kuzatadi.

Dialogda ishtirok etadigan obrazlarning holatini yax-

shiroq ko‘rsatishda holat remarkalari muhim sanaladi, 

chunki ba’zi replikalardan obraz holatini chuqur anglab 

bo‘lmaydi. 

“U ro‘parasiga kelib to‘xtaganicha pastdan 

tepaga – o‘ziga angraygan qaddi dol kampirga bosh 

egib qaradi. Moviy, beg‘ubor nigoh. Inqilobga qadar 

naqadar go‘zal bo‘lgan bu ko‘zlar! Mushtipar volidalar-

ga­ xos­ mehribonlik,­ oddiy-jaydari­ o‘rus­ ayollarigagina­

xos­g‘amxo‘rlik­barq­urib­turibdi­bu­ko‘zlarda”

(19-bet). 

Yomg‘ir qattiq yog‘ayotganiga qaramay panaga qoch

-

masdan turishi ayolni qanchalar hayratga solgani holat 

remarkasidan anglashilgan. Ushbu remarkada aso-

siy e’tibor kampir obraziga qaratilgan. Dastlab kampir 

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz

21

навбатчи

Metodik tavsiya

1

Y.Solijonov. XX asrning 80–90-yillari o‘zbek nasrida badiiy nutq poetikasi. Filologiya fanlari doktori darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. – Toshkent, 2002. 

137-bet.

2

D.Quronov, Z.Mamajonov, M.Sheraliyeva. Adabiyotshunoslik lug‘ati. – Toshkent: Akademnashr, 2013. 249-bet.

3

O‘sha manba. 251-bet.

4

X.Do‘stmuhammad. Umid guli // Sharq yulduzi. 2017. 2-son, 28-bet. (Asardan olingan parchalar sahifasi keyingi o‘rinlarda qavs ichida beriladi.)

5

Y.Solijonov. XX asrning 80–90-yillari o‘zbek nasrida badiiy nutq poetikasi. Filologiya fanlari doktori darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. – Toshkent, 2002. 

154-bet.

6

Толстой А.Н. О литературе и искусстве. – Москва, СП,1984. – С. 311–312.

“qaddi-dol”  deya  ta’riflansa,  keyingi  o‘rinlarda  ko‘zlari-

dagi mehr va samimiylik farzandiga g‘amxo‘rlik qilayot-

gan onaga o‘xshatilgan, chunki u begona bir insondan 

xavotirda. Bu esa uning ko‘zlarida aks etgan. Muallif 

remarkasi dialog jarayonidagi obraz holatini jamlab 

ko‘rsatgan.

 Kampirni Fitratning xatti-harakatlari hayron qoldir-

gan bo‘lsa, dialog davomida esa uning javobi yanada 

hayratga soladi: