Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Shoira AHMEDOVA,
Buxoro davlat universiteti professori,
fi lologiya fanlari doktori
 
USTOZ MUNAQQID
(Akademik Matyoqub Qo‘shjonovning 100 yilligiga)
Munaqqidning ilmiy-ijodiy yo‘li
Yetuk tanqidchi va adabiyotshunos, O‘zR FA ning haqiqiy a’zosi, Davlat 
mukofoti sovrindori, fi lologiya fanlari doktori, professor Matyoqub Qo‘shjonov 
o‘zbek tanqidida fi krlash tarzi va ifoda uslubi, jangovar haqgo‘yligi, sermah-
sul va salmoqdor tadqiqotlari bilan alohida ajralib turadi. 
«Bizga taqdir ikki buyuk tanqidchi – Ozod Sharafi ddinov va Matyoqub 
Qo‘shjonovni nasib etdi. Ularning har ikkovi ham ijodini jasorat bilan boshlab, 
o‘ziga xos ravishdagi jasorat bilan tugatdilar. Agar jahon adabiy tanqidchili-
gi antologiyasi chop etilsa, ularning har ikkovi ijodidan namunalar kiritilsa, 
har tomonlama adolatli ish bo‘lur edi», 
– deb yozadi akademik B.Nazarov. 
Haqiqatan ham M.Qo‘shjonov jahon va rus tanqidchilari estetik tamoyillarini 
ijodiy o‘zlashtirib, o‘ziga xos sharoitda, o‘zbek adabiyoti materiallari asosida 
davom ettirgan jasoratli ijodkor-munaqqiddir.
chiligining yutug‘i bo‘lib qoldi. «Ma’no va mezon», «Talant 
qirralari» kitoblari Davlat mukofotiga sazovor bo‘ldi. 1978-
yili olimga «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi» 
degan yuksak unvon berildi.
M.Qo‘shjonov tanqidiy qarashlarining shakllanishida rus 
tanqidchilari ta’siri katta bo‘ldi. Tanqidchi tahlilga kirishar 
ekan, ko‘p hollarda V.Belinskiy uslubiga xos yo‘l tutib, fi krni 
asar haqida ma’lumot berishdan boshlaydi. Bu esa munaq-
qid asarlarining o‘qishli va qiziqarli bo‘lishini ta’minlaydigan 
muhim omilga aylangan. Olimning qaydlarida shunday 
satrlar uchraydi: 
«Tanqidchilarimiz obrazlarni tanqidiy yo‘l 
bilan qayta tiklash priyomini egallab oldilar. Yozuvchi badiiy 
asar yaratib, kitobxonni o‘z g‘oyasiga bir marta sherik qilsa, 
tanqidchi o‘sha asarni tahlil qila turib, asar g‘oyasiga, este-
tik qimmatiga kitobxonni ikkinchi bor sherik qiladigan bo‘ldi. 
Shu yo‘l bilan tanqidchi asarning ta’sir kuchini oshiradigan, 
adabiyotning kuchiga kuch qo‘shadigan bo‘ldi»
1
.
M.Qo‘shjonov mahoratiga xos fazilat shundaki, u ba-
diiy asar tahlilida sof ilmiy akademizm usulini qo‘llamay-
di, o‘quvchi zavqlanib o‘qiydigan, zerikmaydigan uslubiy 
yo‘nalish tanlaydi. Bu esa uning san’at asariga, umuman, 
adabiyotga ilmiy-estetik tamoyillar asosida yondashishini 
namoyon etadi. Bu narsa, birinchi navbatda, munaqqid-
ning har bir badiiy asarni hayot bilan qiyoslashida, unga 
suyangan holda inson hayoti haqida, uning ichki olami, 
muammolari, ma’naviy va axloqiy masalalar to‘g‘risida 
keng fi kr yuritishida ko‘rinadi.