Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Oybek ijodi tanqidchi nigohida
M.Qo‘shjonovning tanqidchilikka kirib kelishidagi 
dastlabki e’tiborli maqolalaridan biri A.Muxtorning «Opa-
singillar» romaniga bag‘ishlandi. Lekin munaqqid nomini 
kitobxonga tanitgan, ya’ni darhol tilga tushgan ishlaridan 
biri «Qutlug‘ qon» to‘g‘risidagi oddiy o‘zbek yigiti Yo‘lchi 
xarakterining shakllanish jarayoni chuqur tahlil qilingan 
katta maqola bo‘ldi. Shu maqoladan boshlab M.Qo‘shjonov 
Oybek ijodini, uning mahorat sirlarini o‘rganish borasida 
ko‘p mehnat qildi. 
I.Sultonov o‘tgan asr 60-yillari arafasidayoq tanqid-
chilarni M.Qo‘shjonovdan o‘rnak olishga da’vat etishi bejiz 
emas edi. Olimning «Oybek romanlarida xarakterlarni tas-
virlash mahorati» mavzusida rus tilida yozilgan nomzodlik 
dissertatsiyasining asosiy natijalari kitob holida 1959-yil-
da bosilib chiqdi. 
«Xo‘sh, M.Qo‘shjonov Oybek haqidagi 
avvalgi tadqiqotlardan so‘ng oybekshunoslikda nimalarni 
kashf etdi? Aslida adabiyotshunos H.Yoqubov kitoblaridan 
keyin bu borada hammaga manzur bo‘ladigan ish qilish 
nihoyatda ulkan mas’uliyat talab qilardi. Bu ishni amalga 
oshirish uchun faqat tanqidchi talantining o‘zi kifoya qil-
masdi. Talantga qo‘shimcha tinimsiz mehnat, yuksak did, 
puxta nazariy bilim kerak edi. Uzoq izlanishlar, bir necha yil 
Moskvaning jahonga mashhur olimlari davrasida bo‘lish, 
klassiklar asarlarini sinchiklab o‘rganish yosh olimni bu ja-
soratga undadi»
3
.
Kitobning fazilati yozuvchilik san’atining asosiy va 
muhim tomoni sanaluvchi xarakter yaratish mahoratining 
tekshirilishida ko‘rindi. Asar Z.Kedrina, G.Lomidze kabi 
taniqli olimlar tomonidan o‘zbek adabiyotshunosligining 
jiddiy yutug‘i deb yuksak baholandi.
M.Qo‘shjonov Oybek asarlari haqidagi kuzatishlarini 
davom ettirib, yuksak mahorat namunasi bo‘lgan «Oybek 
mahorati» asarini yaratdi va unda, asosan, adibning nasriy 
ijodini tadqiq etdi. Bu asar «adabiy hodi saga faqat nazari-
yotchi olim ko‘zi bilangina emas, balki san’atkor ko‘zi bi-
lan ham qarashning, ilmiy tafakkurni badiiy tafakkur bilan 
dialektik aloqada olib borish»ning go‘zal namunasi bo‘ldi. 
«Oybek mahorati» monografi yasi oybekshunoslikni yangi 
bosqichga olib chiqdi. 
Bu kitobda ham tahlil markazida xarakter masalasi 
turadi. «Oybek mahorati»ning adib haqidagi boshqa tad-
qiqotlardan farqlanuvchi jihati shunda. Bu tadqiqot qahra-
mon xarakteriga bog‘liq holda konfl ikt, sujet, kompozitsiya 
muammolari ham uzviy birlikda o‘rganilgan o‘zbek adabi-
yotshunosligi erishgan salmoqli yutuq bo‘ldi. M.Qo‘shjonov 
Oybek she’riyatiga ko‘p muro jaat etmaydi. Uning poe-
malariga, asosan, prozaga o‘tishdagi muhim sifatlarning 
shakllanishini belgilash nuqtayi nazaridan yondashadi. 
Shu ma’noda mu naqqidni Oybek she’riyatida epik xususi-
yatlar jalb etadi. M.Qo‘shjonov ularni tahlil etar ekan, shoir 
she’riyatda ham yirik polotnolar, keskin ziddiyatlar, katta 
sujet yaratish ustasi ekanligini ochib beradi. Bu Oybekning 
katta ijod maydoniga kirib kelishi uchun zamin bo‘ldi, deb 
xulosa chiqaradi.
M.Qo‘shjonovning Oybek ijodi haqidagi izlanishlari 
izchillikka ega. Uning «Talant jilolari», «Mahorat darsi», 
«Ijod saboqlari» kitoblarida ham Oybek mahorati xusu-
sidagi nozik kuzatishlarga duch kelamiz. Olim Oybek asar-
laridagi ayrim qahramonlarni yozuvchi shaxsi, tarjimayi 
holi bilan bog‘lanishda yoritishga harakat qiladi. «Qutlug‘ 
qon»dagi Yo‘lchi, «Ulug‘ yo‘l»dagi Zumrad, Umarali obraz-
laridagi o‘z-o‘zini anglash, ruhiy-ma’naviy uyg‘onishlar, 
so‘zsiz, «yosh Oybekning o‘z boshidan o‘tgan» degan xulo-
sa asar strukturasidagi o‘ziga xosliklarni ochishdan tashqari 
u haqdagi ilmiy ishning ham jonliligi va hayotiyligini oshirdi.