Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Qodiriyshunoslik sahifalaridagi yog‘dular
O‘tgan salkam yuz yil mobaynida qodiriyshunoslik 
o‘zbek tanqidchiligining muhim tarmog‘i va mustahkam 
tarkibiy qismi sifatida qaror topdi. 
A.Qodiriy san’ati va mahoratini o‘rganish M.Qo‘shjonov 
ijodining ham markaziy muammolaridan birini tashkil etdi. 
Uning «Abdulla Qodiriyning tasvirlash san’ati» nomli asari 
adib ijodi nozik did va nafosat bilan, bor go‘zalliklari va qudra-
ti bilan tahlil etilgan o‘zbek adabiyotshunosligidagi dastlabki 
fundamental tadqiqot bo‘ldi. A.Qodiriyning xarakter yaratish 
mahorati, xarakterning shakllanish omillarini aniqlash, san’at-
Fanimiz 
fi doyilari

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
47
Fanimiz fi doyilari
korlikdagi jozib nuqtalarni topish, xususan, «sir saqlash» 
san’atini birinchilardan bo‘lib M.Qo‘shjonov ko‘ra oldi. 
Voqealarni sirli bayon etish yozuvchiga qahramon 
ruhiy olamini ochishda asosiy omil bo‘lib xizmat qildi, de-
gan xulosaga keladi munaqqid. A.Qodiriy badiiy mahorati-
ning qirralarini olim (sir saqlash, perepitiya, ichki va tashqi 
kolliziyalar birligi, antiteza) asardagi nainki asosiy obrazlar 
– Otabek va Kumush xarakteri orqali ochish, balki bu ikki 
qahramonga kelib tutashuvchi va ularga aloqador bo‘lgan, 
beistisno, barcha katta-kichik obrazlarni ham tahlil etish 
orqali ko‘rsatishga intiladi. Lekin munaqqid asosiy e’ti-
borini Otabek va Kumushga qaratadi, albatta. Otabek va 
Kumush xarakteri asardagi barcha hujayralarni bir-biriga 
bog‘lovchi, harakatlanti ruvchi asosiy kuch. 
«Romanning 
bosh g‘oyasi asosan yetakchi obrazlarda ifodalangani 
uchun bu obrazlarning yaratilishi to‘g‘risida ko‘proq 
to‘xtash foydalidir. Chunki bu masala yozuvchi san’atini 
belgilovchi asosiy omillardandir»
2
,
– deb yozadi olim.
«O‘tkan kunlar»dagi xarakterlarni tahlil qilish jara-
yonida M.Qo‘shjonov o‘z qalbida tug‘ilgan his-hayajonlar-
ni kitobxonda ham uyg‘otishga intiladi: «Ota-ona orzusi»! 
O‘zbekchilikning bu odati qancha-qancha sof insoniy his va 
muhabbatni, insoniy go‘zalliklarni o‘z olovida kuydirib yubor-
madi. Ota-ona orzusi deb qan chadan-qancha gul g‘uncha-
lari ochilmay so‘ndi. Bu mudhish o‘tmish sarqiti hozir ham 
ozod, baxtiyor yoshlarimiz oldida ba’zan g‘ov bo‘lib turmay-
dimi?» 
– deya achinish bilan yozadi tanqidchi Otabekning 
ota-ona orzusi yo‘lida ikkinchi marta uylanishga majbur 
bo‘layotganidagi ruhiy holatini tahlil etarkan. Tanqidchi qal-
bidagi bu iztirob tezda kitobxonga ham «yuqadi».
«Abdulla Qodiriyning tasvirlash san’ati» kitobini muallif 
mustaqillik yillarida qaytadan nazardan o‘tkazib, ixcham-
lashtirib va boyitib, «O‘zbekning o‘zligi» nomi bilan nashr 
ettirdi. Tarixiylik tamoyillariga qat’iy amal qilgan tanqidchi 
bu kitobda o‘zining qator yangi qarashlarini istiqlol mafku-
rasiga asoslangan holda bayon etadi. Bu asar mustaqil-
lik ruhi bilan sug‘orilganligi, A.Qodiriy ijodining bugungi 
zamonamiz uchun ahamiyatli jihatla riga e’tibor berilishi 
bilan diqqatga sazovordir.
M.Qo‘shjonov buyuk adib Abdulla Qodiriy asarlarini 
katta e’tibor bilan o‘rgandi, u haqda jiddiy monografi k tad-
qiqotlar yaratdi. «Mohiyat va badiiyat» kitobining «Ustozlar 
sabog‘i» deb nomlangan katta bo‘limi A.Qodiriy, Oybek, 
Sh.Rashidov va Gulxaniy ijodining tahliliga bag‘ishlangan.