Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali.
2020. № 5.
www.xtjurnali.zn.uz
Shaxsning kreativligi uning tafakkurida, muloqotida, his-tuyg‘ularida namoyon 
bo‘ladi. Kreativlik shaxsni yaxlit holda yoki uning muayyan xususiyatlarini tavsiflaydi.
Qolaversa, kreativlik zehni o‘tkirlikni belgilab beradi.
“O‘quvchilar e’tiborini ta’lim jarayoniga faol jalb etishini ta’minlaydi”.
Bugungi pedagog va psixolog olimlarning fikricha shaxs kreativligi o‘zida quyidagi 
belgilarini namoyon qiladi:
1. Savollar, kamchiliklar va bir-biriga zid ma’lumotlarga e’tiborli bo‘lmaslik.
2. Ma’lumotlarni aniqlash uchun harakat qilish, ilgari surilgan taxminlar asosida 
ularning yechimini topishga intilish kreativ potensial bilish jarayonida yo‘naltirilgan ijod- 
korlik bilan chambarchas bog‘liq.
Pedagogning kreativ potensiali an’anaviy tafakkur yuritishdan farqli ravishda quyi-
dagilarda namoyon bo‘ladi:
1. Tafakkurning tezkor va egiluvchanligi.
2. Yangi g‘oyalarni yaratish qobiliyati, bir qolipda fikrlamaslik.
3. Tashabbuskorlik-o‘ziga xoslik.
4. Noaniqlikka toqat qilish.
5. Zakovatli bo‘lish.
Kreativlik “turli vaziyatlarda ta’lim va tarbiyaga oid masalalar yuzasidan qarorlarni 
qabul qilishda yaqqol namoyon bo‘lib pedagogning ijodiy faolligini tavsiflaydi”.
Yuqorida bildirilgan kompetentlik va kreativlik tushunchalari ta’lim tizimida qanday 
tizim sifatida tashkil etilganligi haqida fikr yuritamiz.
Respublikamiz ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan innovatsiya va yangiliklar, 
barkamol avlodni tarbiyalash mazkur tizimda faoliyat olib borayotgan barcha o‘qituvchi 
murabbiylar oldiga ko‘plab vazifalarni hal etishni dolzarb masala sifatida belgilab qo‘y
-
moqda. Jumladan oliy ta’lim tizimida ham faoliyat yuritadigan professor-o‘qituvchilarda 
ham o‘z faoliyatlarida yosh avlodni tarbiyalashda kompetentlik va kreativlik sifatlari talab 
etilmoqda. Termiz davlat universiteti professor-o‘qituvchilari ham jamiyatda ro‘y berayot-
gan modernizatsiya jarayonlarida faol ishtirok etmoqdalar. Ko‘plab professor-o‘qituvchi
-
lar ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo‘llab, yosh avlodni tarbiyalashda faol 
qatnashmoqdalar. Shu bilan bir qatorda, xalq ta’lim tizimida ham ko‘plab tajribali kom
-
petentli o‘qituvchilar zamon talablari asosida yosh avlodga ta’lim-tarbiya bermoqdalar.
Surxondaryo viloyati xalq ta’limi tizimida ko‘pgina maktablarda fidoyilik bilan o‘z 
kasbiga sodiq, pedagogik kompetentlikka ega o‘qituvchilar kreativlik asosida o‘quv- 
chilarga bilim berilmoqdalar. Jumladan, Termiz shahridagi 9-maktabning o‘zbek tili va 
adabiyoti o‘qituvchilari, Qiziriq tumanidagi 4-maktab rus tili o‘qituvchilari, Sherobod 
tumanidagi 21-maktab o‘zbek tili va adabiyoti o‘qituvchilari hozirgi davr talablari aso
-
sida har tomonlama rivojlangan shaxsni tarbiyalashda innovatsion texnologiyalaridan 
foydalanib, ta’lim samaradorligini oshirishga harakat qilmoqda. Bugungi o‘qituvchida 
intuitsiya, refleksiya va intellekt yuqori darajada shakllangan bo‘lsa, o‘z oldiga qo‘y
-
gan har qanday nostandart vaziyatlardan chiqa oladi. Yuqorida qayd etilgan maktab 
o‘qituvchilar o‘z darslarida o‘quvchilarni interfaol usullar orqali erkin muloqat qilishga, 
muammoli vaziyatlar yechimlarini topishga, dars davomida savol-javoblar tariqasida, 
mantiqiy fikrlash asosida o‘quvchilarning qiziqishlarini oshirishga xizmat qilmoqda. Qi
-
ziriq tumanidagi 4-maktab rus tili va adabiyot o‘qituvchisi Guljamol Rahmonqulovaning 
ta’kidlashicha, o‘qituvchi uzluksiz o‘z kasbi bo‘yicha izlanishi, ijodkor bo‘lishi, yangilik
-
lardan o‘z o‘rnida unumli foydalanishi, o‘z bilimini tizimli ravishda o‘quvchilarga yetka
-
zishi va ular bilan doimo faol munosabatda bo‘lishni tavsiya etadi.

---

15
O‘qituvchi o‘zining ko‘p yillik pedagogik tajribasiga tayanib bugungi o‘qituvchilarga 
kreativlik asosida quyidagilarni tavsiya etadi:
– o‘quvchilar og‘zaki nutqini o‘stirish uchun o‘quvchilar yoshiga mos til va adabiyot 
bo‘yicha tanlovlar tashkil qilish;
– to‘garaklarda turli audio eshittirishlar asosida o‘quvchilar muloqotini tashkil qilish; 
– o‘quvchilarda tabiat bilan bog‘liq matnlarni o‘qitish orqali ularda ekologik ong va 
madaniyatni shakllantirish; 
– rus klassikalari asosida turli sahna asarlarini sahnalashtirish; 
– yuqori sinf o‘quvchilarida erkin mavzular yuzasidan insholar yozish; 
– turli kecha va tadbirlar, konferensiyalar tashkil qilib o‘quvchilar faolligini oshirish 
va hokazolar.
Yuqorida ta’kidlangan nazariy va amaliy tavsiyalarga tayanib kasbiy kompetentlik
-
ning 3 ta bosqichini ko‘rsatish mumkin: 
– o‘z-o‘zini tahlil qilish va o‘zini anglash zaruriyati; 
– o‘z-o‘zini rivojlantirish rejasiga ega bo‘lish (maqsad vazifa va uni amalga oshi-
rish yo‘llari) 
– o‘zini ko‘rsatish, tahlil qilish va kamchiliklar ustida ishlash.
Kasbga oid kompetentlikning shakllanishi uzluksiz jarayon. Pedagogning kasbiy 
kompetentligi shakllanishi o‘z kasbiy qobiliyatini rivojlantirish dasturiga ega bo‘lib, o‘z 
faoliyatini tahlil qila oladigan, kamchiliklarni tugatish ustida tinimsiz izlanadigan davr
-
dan boshlanadi.