Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Maqsad
Fizika fanini o‘qitishning aniq maqsadlari
Mavjud tajribalarni 
shaxsiy assimilyatsiya 
qilish
Fizika asoslari haqida bilimlarni shakllantirish: tushunchalar, qonunlar, 
nazariyalar, olamning yagona fizik manzarasi;
Fizikada ilmiy bilish usullarini o‘zlashtirish;
Texnologiyaning ilmiy asoslari va ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning asosiy 
yo‘nalishlari haqida bilimlarni shakllantirish;
Tajribaviy ko‘nikmalarni shakllantirish, hodisalarni tushuntirish, ilmiy bilim 
muammolarini yechish;
Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish;
Fizika fanini jamiyatdagi roli haqidagi tushunchaning shakllanishi, fizika 
taraqqiyotining boshqa fanlar rivojlanishi bilan aloqasi;
Amaliy mashg‘ulotlarga, kasbni tanlashga tayyorgarlik.
Shaxsning bilimi va 
qobiliyatini rivojlantirish Idrok, xotira, nutq, tasavvur va tafakkurni rivojlantirish.
Shaxsning 
umumlashtirilgan 
tipologik xususiyatlarini 
shakllantirish
Mustaqil ishlashga o‘rganish;
Shaxsning axloqiy fazilatlarini shakllantirish; 
Dunyoni estetik idrok etish.
Shaxsiy fazilatlarni 
rivojlantirishi
Fizikaga qiziqishning rivojlanishi.
Asosiy vazifa fizikani o‘qitishda kasbiy bilimlarni shakllantirish, kasbga yo‘nal
-
tirib o‘qitish, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, talabalarning tafakkurini rivojlanti
-

---

72
“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali.
2020. № 5.
www.xtjurnali.zn.uz
rish, ekologik, ta’lim, o‘quvchilarning o‘quv motivlarini shakllantirish kabi maqsadlar 
mavjud.
Fizika kursida o‘rganilishi kerak bo‘lgan fizikaviy bilimlar tarkibiga faktlar, 
tushunchalar, qonunlar, nazariyalar, dunyoning yagona fizik man zarasi, fizika fanining 
usullari va fizikaviy qonunlarni texnikada qo‘llash kiradi. Asosiy materialning mazmuni, 
shuningdek, o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari o‘quv yurtlari uchun fizika dasturi 
bilan belgilanadi. Umumiy holda o‘quv materialning darajasi Blum va Karpinchik tak
-
sonomiyasi bilan quyidagicha belgilanadi:
I daraja – yodlash;
II daraja – tushunish;
III daraja – bilimlarni tanish vaziyatda qo‘llash;
IV daraja – bilimlarni yangi vaziyatda qo‘llash.
Karyera yo‘nalishi talabalarni kasb tanlashga tayyorlash va ularga ushbu tanlovda 
yordam berish uchun maxsus tashkil etilgan ishdir.
Kasbiy yo‘naltirishning eng muhim tarkibiy qismlari sifatida talabalarni xalq xo‘jali
-
gining tarmoqlari va asosiy ommaviy kasblar bilan tanishtirish, talabalarni kasbni ongli 
ravishda tanlashga tayyorgarlik ko‘rish uchun maqsadli tadbirlarni tashkil etish va ta
-
labalarga kasb tanlash va ishga joylashish bo‘yicha maslahat berishdan iborat bo‘ladi.
Jamiyatda esa kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarini hisobga olish va talabalarning qi
-
ziqishlarini hisobga olish zarurati mavjud. O‘rganish jarayonida dunyo bilan o‘zaro mu
-
nosabatda inson ma’lum bir dunyoqarash tushunchasini o‘zi tanlaydi. O‘qituvchining 
roli bu tanlovni amalga oshirishga yordam berishdir.
Dunyoqarash shaxsiyat tuzilishining ajralmas qismidir. Bu dunyoga, odamning 
unga bo‘lgan o‘rni haqidagi umumiy qarashlar tizimiga, shuningdek, ma’lum bir dun
-
yoqarashga mos keladigan qarashlar, e’tiqodlar, ideallar, prinsiplar tizimini o‘z ichiga 
oladi.
Dunyoqarashda tabiiy-ilmiy, ijtimoiy, gumanitar va epistemologik ji hatlarni ajratib 
ko‘rsatish mumkin. Fizika kursi dunyoqarashning tabiiy-ilmiy va epistemologik tomonla
-
rini shakllantirish uchun mo‘ljallangan. Shunga ko‘ra, fizikani o‘qitishda dunyoqarashni 
shakllantirishning bir necha tarkibiy qismlarini (yo‘nalishlarini) ajratish mumkin:
1) Inson tomonidan tabiat uning idrokiga ega bo‘lgan umumlashtirilgan tizim
-
ni shakllantirish. Dialektik-materialistik yondashuvda dunyoqarash asosiga falsafiy 
umumlashtirishning uch guruhi kiradi: materiya va harakat g‘oyalari, ularning o‘zaro 
bog‘liqligi, buzilmasligi; hodisalarni universal bog‘lash g‘oyalari, materiyaning haraka
-
tini boshqaruvchi dialektikaning ma’lum qonuniyatlari mavjudligi; barcha jihatlaridagi 
haqiqat kategoriyasi, bilish jarayoni qonunlari.
2) Tabiatni va uni bilish jarayonini dialektik-materialistik tushunishga mos keladi
-
gan qarashlar va e’tiqodlarni shakllantirish.
3) Talabalarning dialektik tafakkurini rivojlantirish (qarama-qarshiliklarning birligi 
va kurashuvchanligi).
Tafakkur inson bilishining eng yuqori bosqichida obyektiv voqelikni aks ettirish 
jarayoni bo‘lib, o‘qituvchi talabalarning mantiqiy fikrlashini shakllantirish (taqqos
-
lash, tahlil qilish, tasniflash, umumlashtirish qobiliyati) bilan shug‘ullanadi. Mantiqiy 
vizual-majoziy tafakkur – bu kognitiv fikrlashning tarkibiy qismlari bo‘lib, uning rivoj
-
lanishi fizikani o‘qitish uchun juda muhimdir, chunki uning arsenalida ko‘plab amaliy, 
mantiqiy va vizual o‘quv usullari mavjud bo‘ladi.
Biroq, fizikani o‘qitish jarayonida ilmiy-nazariy tafakkurni rivojlantirish bir xil dara
-
jada muhimdir. Ilmiy tafakkurga xos bo‘lgan asosiy xususiyatlar quyidagicha:

---

73
– 
obyekt va hodisalarni dialektik jihatdan qarama-qarshi xususiyatlarining bir vaqt
-
ning o‘zida mavjudligini va dialektik qarama-qarshiliklar bilan ishlash qobiliyati (nurning 
zarracha-to‘lqinli dualizmi, harakatning nisbiyligi);
– 
o‘zaro munosabatlarni, hodisalarni o‘zaro bog‘liqligini va bu munosabatlarni 
aniqlash va tahlil qilish qobiliyati;
– 
rivojlanayotgan obyektni anglash qobiliyati (yadro reaksiyalari, ideal gazning 
yopiq sikllari);
– 
ma’lum sharoitlarda bilimning o‘ziga xosligi va haqiqatni anglash qobiliyati (nis
-
biylik nazariyasi);
– 
sifat va miqdoriy o‘zgarishlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni anglash qobiliyati (modda
-
ning birlashishi holati);
– 
ilmiy bilimlarni (jismoniy modellar) ishlab chiqishda inkorning namoyon bo‘lishini 
ko‘rish qobiliyati.
Xulosa o‘rinda shuni ta’kidlash mumkinki, didaktik imkoniyatlaridan foydalanib fi
-
zik jarayonlarini taksonomiyalar asosida o‘qitish muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim 
jarayonida samarali natijalar beradi. Fizikadan mashg‘ulotlar jarayonini tashkil etishda 
ilmiy bilish va ilmiy tafakkurni shakllantirish orqali muammoli vaziyatlar hosil qilish, 
fanlararo integratsiyani ta’minlash talabalarda kasbiy ko‘nikmalarning rivojlanishi bilan 
birga ta’limda ekologik mazmun kasb etadi.