20
“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali.
2016. № 3.
www.xtjurnali.zn.uz
Annotatsiya
Maqolada bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri – o‘qituvchi subyektini
rivojlanti
-
rishda intellektual salohiyatning o‘rni masalasi ochib berilgan. Shuningdek, intellektual salohi
-
yatning mazmuni, uni tarkib toptirish yo‘llari haqida nazariy fikr-mulohazalar bildirilgan.
Kalit so‘zlar.
intellektual salohiyat, globallashuv jarayonlari, bilim, ko‘nikma, malaka, ta
-
raqqiyot, zamonaviy usul, vosita.
В статье освещена одна из актуальных проблем –
развитие интелектуальных
способностей учителя. Освещены теоретические положения о содержании и структуре
интеллектуального потенциала.
Ключевые слова.
Интелектуальные способности, процессы глобализации, знания,
умения, навыки, развитие, современные методы, средства.
The article is focused on one of the current problems- development of teachers’ intellec
-
tual abilities. it shows ways for development of intellectual abilities of teachers.
Key words.
intellectual of ability, processes globalization, knowledge, skills, skills, deve
-
lopment, modern methods, means.
Lola KOZLOVA,
Namangan
viloyati xTxqTMOi
kafedra mudiri
O‘qiTUvCHi SUBYеkTiNi
rivOJLANTiriSHdA iNTеLLеkTUAL
SALOHiYATNiNG AHAMiYATi
I
nsoniyat taraqqiyotining hozirgi davrida bilimli bo‘lish, intellektual salohiyat har
qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etgan. dunyoda sodir bo‘layotgan glo
-
ballashuv va integratsiya jarayonlari, jahon bozorlarida tobora kuchayib borayot-
gan raqobat, iqtisodiy-moliyaviy beqarorlik bugungi kunda fan va texnologiyalarning
eng ilg‘or yutuqlarini jadallik bilan o‘zlashtirish zaruriyatini tug‘dirmoqda.
Hozirgi davrda insoniyat oldida bir qator global muammolar, xususan, iqlim o‘zga
-
rishlari, ekotizim va bioxilma-xillikni saqlash, tabiiy zaxiralarning tugab borishi va bosh-
qa omillar turibdi. Bu muammolarni hal etish intellektual salohiyatni har tomonlama
o‘stirishni, chuqur ilmiy tadqiqotlar va tajribalar olib borishni taqozo etadi.
Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti kadrlarning intellektual salohiyati va
professionallik darajasiga bog‘liq. Mamlakatimiz Prezidenti islom karimov 2012-yil
17-fevralda Toshkentda o‘tkazilgan “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni
tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng
muhim sharti” mavzuidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi nutqida “…
faqat milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg‘unligi zaruratini teran anglaydigan, za
-
monaviy bilimlarni, intellektual salohiyat va ilg‘or texnologiyalarni egallagan insonlar
-
gina o‘z oldimizga qo‘ygan strategik taraqqiyot maqsadlariga erishishi mumkin”, deb
ta’kidlagan edi.
21
darhaqiqat, intellektual salohiyatli, yetuk mutaxassis kadrlarni tayyorlash ta’lim
tizimining
nafaqat vazifasi, balki pirovard maqsadi hamdir. Binobarin:
– O‘zbekiston taraqqiyotining hozirgi bosqichida mamlakatni modernizatsiya qilish
va rivojlangan davlatlar qatoriga olib chiqishning muhim shartidir;
– intellektual salohiyat mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashning
asosiy omilidir;
– jamiyatda ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirishda, insonlarni yagona maqsad sari
safarbar etishda muhim o‘rin egallaydi;
– mamlakatda intellektual salohiyatning yuqori bo‘lishi uning xavfsizligini mustah
-
kamlashga xizmat qiladi.
Hozirgi davr adabiyotlarida inson intellekti va uning turlariga turli tavsiflar berilgan.
Lug‘atlarda berilgan izohlarni umumlashtirgan holda intellekt (lotincha “intellektus”,
o‘zbekcha
aql-idrok, bilish, tushunish, zehn) so‘zini quyidagicha ta’riflash mumkin:
– insonning aql-idroki, zehn-zakovati;
– insonning tashqi dunyoni, tabiiy va ijtimoiy olamni ongda aks ettirishi, idrok qi
-
lishi;
– shaxsning borliq olamni, ijtimoiy tajribalarni, voqea-hodisalarni qabul qilish va
tushunish
darajasi, imkoniyatlar doirasi;
– insonning turli masalalarni hal qilish, bir qarorga kelish,
oqilona ish tutish,
voqea-hodisalarni oldindan ko‘ra bilish layoqati.
intellektual salohiyat o‘z-o‘zidan bo‘sh joyda paydo bo‘lib qolmaydi. O‘qituvchi
sub yektini rivojlantirishda uning pedagogik intellekt darajasi, tug‘ma qobiliyati, fikrlash
imkoniyatlari, ijtimoiy muhit, ixtisoslik turi, uning hayotidagi hissiy jarayonlarni e’tiborga
olish zarur.
Ta’kidlash joizki, fan va ishlab chiqarish jamiyat taraqqiyoti talablariga mos kelishi
mehnat bozori va jamiyat ijtimoiy-madaniy hayotining barqarorlashuviga xizmat qiladi,
uning yetuk mutaxassis kadrlarga bo‘lgan ehtiyojini qondiradi. O‘z navbatida ta’lim, fan
va ishlab chiqarish sohalarining samarali faoliyat ko‘rsatishiga imkoniyat beradi.
Bunday sharoitda o‘qituvchi subyektini rivojlantirish, pedagog kadrlarning intellek
-
tual salohiyati, kasbiy kompetentligini yanada oshirish juda muhim.
Bugungi kunda pedagogik intellektning dunyodagi global o‘zgarishlar bilan, infor
-
matsion va texnologik taraqqiyot bilan qanchalik mosligi masalasi dolzarb ahamiyatga
ega. Ta’lim va tarbiyaning markazida inson muammosi, ta’lim olishning milliy va jahon
madaniyati yutuqlari, insoniyatning ma’naviy-intellektual tajribasini o‘zlashtirishga
yo‘naltirish masalasi turibdi.
Jahon miqyosida yuz berayotgan aql-zakovat va intellektual salohiyat musobaqa
-
sida bellashuvga qodir bo‘lgan yoshlarni tarbiyalash masalasi tobora dolzarb bo‘lib
bormoqda. Prezidentimiz so‘zlari bilan aytganda, “…bilimli va intellektual rivojlangan
avlodni tarbiyalash vazifasini doimo o‘zining asosiy ustuvor yo‘nalishlari qatoriga
qo‘yadigan davlatgina o‘zini namoyon eta olishi mumkin”.
O‘qituvchi subyekti va uning pedagogik intellekt darajasi ikki tomonlama namoyon
bo‘ladi. Birinchidan, ta’lim jarayoni moddiy-texnik bazasini mazmun jihatdan takomil
-
lashtirish, bu jarayonning muvaffaqiyatli kechishi ko‘p jihatdan sohada faoliyat ko‘r
-
satayotgan kadrlar fanning so‘nggi yutuqlarini, ilg‘or va zamonaviy texnika va texno
-
logiyalarni tezroq o‘zlashtirib olishi hamda hayotga tatbiq etishiga bog‘liq. ikkinchidan,
ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan modernizatsiyalashuv jarayoni o‘qituvchining
ham, o‘quvchining ham intellektual
salohiyatini yangilaydi, yanada rivojlantiradi.
